Þjóðviljinn - 19.05.1988, Page 4

LEIÐARI
KLIPPT OG SKORIÐ
Rauðu strikin
Síðustu mánuðina hafa fjölmörg verkalýðsfélög verið að
gera nýja kjarasamninga við atvinnurekendur. Þar hefur
gengið á ýmsu en án efa telja flestir launaþegar að eitt sé öllum
þessum samningum sameiginlegt: launahækkanir hafa verið
miklu minni en menn höfðu leyft sér að vona og að sjálfsögðu
mun minni en kröfurnar sem settar voru fram í upphafi við-
ræðna. Engu að síður hafa þessir samningar ekki náðst átaka-
laust og er skemmst að minnast verkfallsbaráttu verslunar-
manna. Aftur og aftur felldu þeir framkomin tilboð vegna þess
að þeim fannst ekki komið nóg til móts við kröfur þeirra. Eftir
hörð verkfallsátök, sem skóku allt þjóðfélagið, samþykktu þeir
loks með semingi nýja kjarasamninga.
Nýju kjarasamningarnir eru ekki lausir fyrr en komið er tölu-
vert fram á næsta ár. í þeim er gert ráð fyrir föstum prósentu-
hækkunum á laun á fyrirfram ákveðnum tímum. Alls ekki er um
það að ræða að með þeim prósentuhækkunum hafi menn talið
sig vera að semja um raunverulegar launahækkanir. Pró-
sentuhækkanirnar stafa af því að menn bjuggust við áfram-
haldandi verðbólgu. Samkvæmt nýju samningunum er
meiningin að launafólk fái hana bætta, a.m.k. að hluta.
Miðað við fyrri reynslu er ekki víst að aftur verði samið fyrr en
haustið 1989. Launafólk vildi ekki binda fastar kauptölur í allan
þennan tíma vitandi að nær engar líkur væru til að verðbólgan
hjaðnaði að ráði. Umsamdar prósentuhækkanir á samnings-
tímanum eru því til marks um það hvernig samningsaðilar hafa
talið að verðlagsþróunin yrði en eru alls ekki samkomulag um
raunverulega launahækkun.
Annað atriði er sameiginlegt flestum þessara nýju samn-
inga. Það eru rauðu strikin svokölluðu. Þau eru eins konar
öryggisnet sem á að draga úr mesta fallinu ef verðbólgan
verður meiri en ráð var fyrir gert í samningunum. Reynslan
hefur kennt mönnum að flestir spádómar um verðlagsþróun
eru gerðir af allt of mikilli bjartsýni. Einkum eru það stjórnmála-
mennirnir sem slegnir eru blindu að þessu leyti og séu þeir í
stjórn er eins og spádómsgáfan hverfi þeim gjörsamlega.
Rauðu strikin eiga að virka á þann hátt að fari framfærsluvísi-
talan upp fyrir viss mörk í upphafi ákveðinna viðmiðunarmán-
aða, geta verkalýðasfélögin krafist endurskoðunar á launalið
kjarasamningsins að því marki sem verðlag hefur farið umfram
viðmiðunarmörkin. Náist ekki samkomulag við atvinnurekend-
ur fyrir 20. dag mánaðarins fellur launaliður kjarasamningsins
sjálfkrafa úr gildi. Samnigar er þá lausir. Rauðu strikunum
fylgja sem sagt engar sjálfkrafa verðbætur heldur aðeins
endurskoðunarréttur.
í nýgerðum samningum verslunarmanna er rautt strik 1. júlí
og miðast það við að framfærsluvísitalan verði þá ekki komin
upp fyrir 263 stig. Hún er nú 245 stig og haldist verðbólga
svipuð og hún hefur verið síðustu tvo mánuðina verður fram-
færsluvísitalan komin í 253 stig 1. júlí. Ofan á þá verðbólgu
bætast síðan áhrifin af nýgerðri gengisfellingu. Það stappar
nærri vissu að framfærsluvísitalan verður komin upp fyrir rauða
strikið 1. júlí. Rauðu strikin voru því bráðnauðsynleg varúðar-
ráðstöfun af hálfu launamanna.
Á ríkisstjórnarfundum er rætt um að banna rauðu strikin með
bráðabirgðalögum. Blekið er varla þornað á samningunum
þegar ríkisstjórnin er farin að ræða um að breyta þeim eftir sínu
höfði. Og ráðherrarnir fara síður en svo hljótt með þessar
hugmyndir sínar. Steingrímur Hermannsson kynnti á blaða-
mannafundi 22 tillögur sem hann hafði lagt fram í ríkisstjórn-
inni. Tillaga númer 5 hljóðaði svo: Rauð strik verði afnumin.
Allt tal ráðherranna um að ná eigi verðbólgunni niður er
innantómt hjal sem þeir trúa ekki einu sinni sjálfir. Það er Ijóst
að þeir reikna með það miklum hækkunum á framfærslukostn-
aði að farið verði upp fyrir rauðu strikin bæði 1. júlí og 1.
nóvember. Þótt fyrirhöfn launafólks hafi verið ærin við að ná
fram nýjum kjarasamningum og þar hafi jafnvel í sumum tilfell-
um þurft að beita verkfallsvopninu, ætla ráðherrarnir nú með
einu pennastriki að gjörbylta samningunum. Þeirra er valdið.
Allt er þetta kunnuglegt: ríkisstjórn ræður ekki við og vill
reyndar ekki stjórna efnahagslífinu. Allt fer úr böndum og verð-
bólgan æðir áfram. Ráðherrar vakna upp við vondan draum og
sjá það eitt til ráða að þrýsta niður kaupmætti launamanna.
ÓP
Andstaða
við Gorbatsjov
Lesendur erlendra frétta
velta um þessar mundir
einna mest fyrir sér þessari
spurningu hér: Hve
traustum fótum stendur per-
estrojkan hans Gorbatsjovs,
hver er andstaðan gegn
henni? Pessi spurning blés
út með nýjum krafti fyrir
nokkru, þegar dagblaðið
Sovétskaja Rossía birti
grein eftir konu eina í Len-
íngrad, háskólakennara,
sem fékk heitið „Ég get ekki
brugðist grundvallarsjónar-
miðum mínum“. Sú grein
var eindregin málsvörn fyrir
Stalín og hans stjórnarhætti
og varð um leið samnefnari
fyrir þá sem hafa í hálfum
hljóðum farið með kurr
gegn breytingum þeim sem
Gorbatsjov hefur reynt að
festaísessi.
Svo er að sjá á ýmsu því
sem skrifað hefur verið að
undanförnu um þessa grein í
Sovétríkjunum, að margir
hafi orðið felmtri slegnir
þegar þeir sáu grein þar sem
perestojkumenn voru sak-
aðir um að „afskræma sögu
sósíalismans“ og „hafna ríki
alræðisöreiganna“. Ekki
leið þeim betur, þegar þeir
sáu að hin og þessi blöð
endurprentuðu greinina
með velþóknun. Ritstjóri
æskulýðsblaðsins Smena
segir, að kollegar hans hafi
farið að velta því fyrir sér
hvort einhverjir valdamiklir
menn stæðu ekki á bak við
atlögu þessa og sumir fóru
að búa sig undir það að fara í
felur - eða láta að minnsta
kosti ekkert „hættulegt“ frá
sér í bili. En svo er að sjá, að
það hik hafi ekki staðið lengi
- flest hin helstu blöð hafa
verið full með greinar gegn
þeirri sem birtist í Sovét-
skaja Rossía og munar þar
náttúrlega mestu um sjálfa
Prövdu, aðalmálgagn
Kommúnistaflokksins.
Heitirog
hálfvolgir
í einni slíkri grein spyr
Anatolí Bútenko að því
„Hvaða sósíalisma eru þau
að gráta?“. Hann fer þar yfir
misjafna afstöðu Sovét-
manna til perestrojkunnar
og þess aukna málfrelsis sem
hún hefur haft í för með sér -
án þess reyndar að gera
grein fyrir því h ve sterkur
hver hópur er eða hvernig
saman settur. Fyrst fara
þeir, segir hann, sem vita að
án perestrojku, án þess að
„afhenda alþýðunni völdin“
og þar með „leggja í rúst til-
skipanastjórnsýslu" sé ekki
hægt að festa í sessi raun-
verulegan sósíalisma. í ann-
an hóp setur hann menn sem
styðja breytingarnar, en
þori ekki að stíga nauðsyn-
Íeg róttæk skref til að tryggja
þeimframgang.
í þriðja hópnum, segir
Bútenko, er verulegur hluti
landsmanna - það eru þeir
sem eru hrifnir af vígorðum
og markmiðum perestrojk-
unnar, en þeir hafa ekki
tekið skýra afstöðu, þeir ef-
ast nefnilega um að
breytingarnar séu fram-
kvæmanlegar. Peir efast um
að valdhafar láti vald sitt af
hendi og af þessu draga þeir
þá praktísku ályktun að
„ekki beri að flýta sér um of,
því við breyttar aðstæður
gætu þeir sjálfir reynst fórn-
arlömb síns bráðlætis“.
Alltverði
sem var
Síðan eru þeir til, segir
Anatolí Bútenko í grein
sinni í vikuritinu „Novoje
vrémja“, sem eru meðvitað-
ir andstæðingar perestroj k-
unnar og líta enn til Stalíns
sem óskeikuls læriföður.
Um þásegirhann:
„Hvorki lögleysur né
fjöldahandtökur, hvorki
fullkominn skortur á mál-
frelsi og lýðræði, koma í veg
fyrir að þessir menn sj ái í því
kerfi sem var hinn sanna só-
síalisma. Þeir eru sannfærðir
um að engu beri að breyta.
Valdið á sem fyrr að vera
hart í horn að taka og vera í
höndum forystusveitar
atvinnumanna, annars muni
gerast óafturkallanlegar
breytingar sem muni leiða til
þess að menn týni endanlega
niðurhugsjónum sínum“.
Óttinn
við frelsið
Bútenko segir að þessir
opinskáu íhaldsmenn séu
kannski ekki margir, en ná-
lægt þeim standi ýmsir þeir,
sem neyðist - undan fargi
staðreynda- að játa „yfir-
sjónir og villur Stalíns" og
að eitthvað verði að gera til
breytinga. En þeir, segir
hann, viljafaramjög var-
lega í því að gagnrýna fortíð-
ina, þeir sjá í hverri
breytingu einhvert skelfilegt
„tilræði við sósíalískar hug-
sjónir“. Og þeir vilj a ekki
brjóta niður hið gamla
stjórnkerfi og aðferðirþess,
heldur „lagfæra “ það - vald-
ið á að vera í höndum sömu
aðila og fyrr, en það á að
flikka upp á það, gef a því
nútímalegra og virðulegra
form.
Bútenko leggur á það
mikla áherslu í grein sinni,
að hálfvolgir eða heilshugar
andófsmenn perestrojkunn-
ar eigi það sameiginlegt fyrst
og fremst, að þeir hafi ekk-
ert j ákvætt til málanna að
leggja. Þeir bakist í fúlri feiti
síns ótta við breytingar, ótta
við „stjórnleysishneigðir,
hugmyndafræðilega ringul-
reið og pólitíska alætu-
stefnu“. En í rauninni séu
þeir ekki að segja annað en
þetta: best að allt verði eins
og það var. Undir lok grein-
ar sinnar segir Bútenko:
„Pegar opinskáir and-
stæðingar framsækinna
breytinga missa fótfestu og
ganga út af sviði sögunnar,
þá koma í þeirra stað með-
mælendur „framfara smám
saman“ og hafa í þeirri þró-
un miklu meiri áhuga á
„smám saman“ en á fram-
förunum sjálfum. Peirra
eigin stefna er fyrst og
fremst að bjarga eigin skinni
og helsta áhyggja þeirra
„bara að ekkert komi nú
fyrir“. Mestri athyglibeina
þeir að því að safna saman
erfiðleikum og þverstæðum
perestrojkunnar til að skelfa
menn með þeim og „hleypa
ekki áfram“ þeim, sem stíga
af einurð fram til róttækra
ogfarsællaumskipta“. ÁB
þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, MörðurÁrnason, Óttar Proppé.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hjörleifur
Sveinbjörnsson, KristóferSvavarsson, Magnfríður Júlíusdóttir,
Magnús H. Gíslason, Lilja Gunnarsdóttir, ólafur Gíslason, Ragnar
Karlsson, SigurðurÁ. Friðþjófsson, Stefán Stefánsson (íþr.), Sævar
Guðbjömsson.TómasTómasson, Þorfinnurómarsson(íþr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlltsteiknarar: GarðarSigvaJdason, Margrét Magnúsdóttir.
Framkvæmda8tjóri:HallurPállJónsson.
Skrif stof ustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýslngastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Olga Clausen, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Hanna Ólafsdóttir, Sigríður Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Utbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ólafur Björnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, rltstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavik, sími 681333.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 60 kr.
Helgarblöð:70 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 700 kr.
4 SÍÐA — PJÓÐVILJINNi Flmmtudagur 19. maí 1988