Þjóðviljinn - 20.05.1988, Side 13

MINNING
Dýrleif Þorbjörg Amadóttir
Fœdd 3. 1. 1897 - Dáin 14. 5. 1988
Sú góða kona Dýrleif Árna-
dóttir verður borin til grafar í
dag. Hún lést síðastliðinn laugar-
dag, komin á tíræðisaldur. í hug-
um okkar krakkanna sem bjugg-
um á Digraneshæðinni á sjötta
áratugnum skipaði Dýrleif sér-
stakan sess. Pau hjónin á „hundr-
að og fjögur“ voru barnlaus og
því nutum við krakkarnir þeirra í
enn ríkari mæli. Hvort sem við
leituðum til hennar í sorg eða
gleði, í leik eða í leit að nýjum
viðfangsefnum, einatt tók hún
okkur opnum örmum, rétti kann-
ski að okkur kexbita eða kandís-
mola með þeim ummælum að við
mættum bara sjúga, ekki bryðja.
Allt umhverfið á Digranesvegi
104 heillaði okkur krakkana svo
sannarlega. Á vorkvöldum
söfnuðumst við saman á lóðinni
hjá Ásgeiri og Dýrleifu og nutum
þess að leika okkur á túninu í
öllum þeim stórfiskaleikjum sem
við kunnum og svo var farið í
feluleik í skóginum sem þau
hjónin ræktuðu af mikilli alúð
fyrir neðan húsið sitt. Þegar
snjórinn huldi jörð söfnuðumst
við enn á túnið hjá Ásgeiri og
Dýrleifu því þar voru bestu skíða-
og sleðabrekkurnar.
Oft var mikill krakkaskari
saman kominn á lóðinni og að
vonum mikill gauragangur í okk-
ur en það raskaði ekki ró þeirra
hjóna. Og við vissum að okkur
var alltaf meira en velkomið að
njóta þessa hlýlega umhverfis
sem þau áttu svo stóran þátt í að
skapa.
Hálfur annar áratugur er liðinn
frá því að Ásgeir og Dýrleif fluttu
búferlum á Bárugötuna vegna
veikinda Dýrleifar. En svo sterk
voru þau bönd sem bundist höfðu
milli sumra krakkanna og þeirra
hjóna á „hundrað og fjögur“ að
sambandið rofnaði ekki þótt ár
og áratugir liðu. Sem fyrr vorum
við hjartanlega velkomin. Ýmis-
legt var þá skrafað en einatt
höfðu þau hjónin langmestan
áhuga á að vita um okkur krakk-
ana, hvernig við plumuðum okk-
ur sem fullorðið fólk í námi og
starfi.
Pað var alltaf svo gaman að sjá
blikið í augum Dýrleifar þegar
hún spurðist fyrir um og fékk
fréttir af okkur krökkunum, upp-
komnum í millitíðinni.
Við minnumst þessarar mætu
konu með þakklæti fyrir liðnar
samverustundir. Ásgeir á mikið
hrós skilið fyrir þá umönnun sem
hann veitti Dýrleifu frá því að
hún veiktist. Hann hefur staðið
sem klettur við hlið hennar allan
þann tíma. Ásgeiri vottum við
hluttekningu og óskum honum
alls hins besta á erfiðum tímum.
„Krakkarnir á Hæðinni“.
Faðir Dýrleifar var séra Árni
Jónsson á Skútustöðum. Hann
hafði í desember 1894 misst fyrri
konu sína frá tveim ungum börn-
um þeirra hjóna. Hét hún Dýrleif
Sveinsdóttir og var frá Hóli í
Höfðahverfi. Pessi missir hefur
verið séra Árna mikill. Hann
lætur tvær elztu. dætur sínar af
síðara hjónabandi bera nafn
hennar. Og rösku ári áður en séra
Árni andazt, stofnar hann sjóð,
sem ber nafnið „Dýrleifar minn-
ing“. Af litlum efnum reiðir hann
fram jafnvirði eins og hálfs árs
verkamannalauna. Tilgangur
sjóðsins: að gleðja börn í Mý-
vatnssveit.
Dýrleif Þorbjörg Árnadóttir,
sem í dag er kvödd, lagði ætíð
ríka rækt við minningu nöfnu
sinnar frá Hóli. Sagði hún undir-
rituðum, að sem barn hefði hún
helzt kosið að líkjast nöfnu sinni
um flest. Hafi sú von ræst, fer
ekki á milli mála að Dýrleif á Hóli
hefur verið rismikil kona.
{ marz 1896 kvæntist séra Árni
á Skútustöðum Auði Gísladóttur
frá Þverá í Dalsmynni. Hún var
dóttir Gísla Ásmundssonar
hreppstjóra, sem var bróðir Ein-
ars í Nesi, og Porbjargar Ol-
geirsdóttur frá Garði. Öll brutust
börnin frá Pverá til mennta með
tilstyrk foreldra sinna. Sjálf hafði
Auður verið í Kvennaskólanum í
Reykjavík. Bræður hennar voru
þeir Ásmundur prófastur á Hálsi,
Ingólfur læknir í Borgarnesi,
Garðar stórkaupmaður í Reykja-
vík og Haukur prestur í Kaup-
mannahöfn.
Sópa þótti að Auði móður
Dýrleifar. í minningum, sem
Guðmundur skáld Friðjónsson á
Sandi hefur rifjað upp frá veru
sinni í Möðruvallaskóla, segir
hann að hjartsláttur sumra „kav-
alera“ hafi orðið tíðari en ella
þegar Auður systir Pverárbræðra
gekk í danssal skólans.
Séra Árni faðir Dýrleifar var
ættaður úr Mývatnssveit, og þar
stóð frændgarður hans af
Skútustaða- og Reykjahlíðarætt-
um. Systkini hans, sem á legg
komust, voru Jón á Skútustöðum
sem drukknaði tæplega þrítugur,
Sigurður ráðherra í Ýztafelli,
Guðrún í Haganesi, Helgi hrepp-
stjóri á Grænavatni, Hjálmar bú-
fræðingur á Ljótsstöðum, Hólm-
fríður í Skógum, Vilhjálmur í
Máskoti og Júlíana á Akureyri.
Séra Árni var í áraraðir prestur
og þingmaður á Skútustöðum í
Mývatnssveit. Jafnframt ráku
þau Auður mikinn búskap á jörð-
inni. Heimilið var mannmargt og
gleðiríkt. Víða er í ferðaritum,
erlendum og innlendum, rómuð
gestrisni og alúð hjónanna á
Skútustöðum. Þau voru hjúasæl,
og heimilið var sem ein samhuga
fjölskylda. Parna ólst Dýrleif upp
í hópi systkina sinna, sem ávallt
litu fyrst og síðast á sig sem Mý-
vetninga.
Systkinin frá Skútustöðum
voru auk Dýrleifar: Þuríður
hjúkrunarkona í Seattle gift
Gustav Bergström; Jón læknir í
Seattle kvæntur Önnu Einars-
dóttur, og ber elzta dóttir þeirra
Dýrleifarnafnið; Þorbjörg Dýr-
leif, sem fyrst íslenzkra kvenna
lauk háskólaprófi í hjúkrunar-
fræðum; Gísli bóndi á Helluvaði
kvæntur Sigríði Sigurgeirsdóttur;
Þóra gift Kristni Ármannssyni
rektor; séra Gunnar kvæntur Sig-
ríði Stefánsdóttur; Inga gift Vil-
hjálmi Þ. Gíslasyni útvarpsstjóra
og Ólöf gift Hákoni Guðmunds-
syni yfirborgardómara. Þær syst-
ur Inga og Olöf fylgja í dag Dýr-
leifu síðasta spölinn.
Dýrleif lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík
árið 1918.
Um langt árabil starfaði Dýr-
leif hjá lögmanni og síðar borg-
arfógeta í Reykjavík. Jafnframt
tók hún virkan þátt í ýmsum fé-
lagsmálum og þýddi bækur um
heilsufræði, sem út komu á árun-
um 1923-1928.
Fyrri maður Dýrleifar var
Skúli Guðjónsson prófessor. Þau
skildu árið 1931.
Árið 1948 giftist Dýrleif eftir-
lifandi eiginmanni sínum, Ásgeiri
Péturssyni verkstjóra frá Eyrar-
bakka, bróður Péturs útvarpsþul-
ar og fleiri kunnra systkina. Ás-
geir er sonur Péturs Guðmunds-
sonar skólastjóra, sem féll frá um
aldur fram, og Elísabetar Jóns-
dóttur konu hans, sem þau Dýr-
leif og Ásgeir önnuðust af alúð
seinustu æviár hennar.
Sambúð þeirra Dýrleifar og
Ásgeirs var einlæg og innileg.
Mannbætandi var að sækja þau
heim, hvort sem var á heimili
þeirra í Kópavogi eða í veglegu
sumarhúsi í Traustholtshólma í
Þjórsá. Eftir að þau fluttu að
Bárugötu í Reykjavík og Dýrleif
hafði orðið fyrir alvarlegum
heilsubresti, misst mál og líkams-
mátt, bar Ásgeir hana beinlínis á
höndum sér. Var hjúkrun Ás-
geirs slík, að heilsa Dýrleifar fór
dagbatnandi. Virtust hugir þeirra
orðnir það samofnir, að Dýrleif
náði vart að gefa óskir sínar til
kynna, áður en Ásgeir hafði látið
þær rætast. Hætt er þó við, að
hann hafi ekki ætíð gætt eigin
heilsu sem skyldi. Þóru móður
minni og Þorbjörgu, systrum
Dýrleifar, reyndist Ásgeir ein-
stök hjálparhella á elliárum
þeirra, og eru honum færðar
þakkir fyrir það.
Enda þótt aldur Dýrleifar væri
orðinn hár og heilsan skert, nutu
þau Ásgeir hverrar samveru-
stundar í ríkum mæli. Fráfall
Dýrleifar var því sárt og ótíma-
bært, lífsviljinn sterkur og andinn
ungur. En enginn getur betur
óskað en falla frá á hápunkti
hamingjuríkrar ævi.
Veri Dýrleif Þorbjörg Árna-
Hjörleifur Sigurbergsson
Fæddur 5. 9. 1897 - Dáinn 10. 5. 1988
Nú þegar afi minn er horfinn úr
þessum heimi hrannast upp
myndir fyrir hugskotssjónum,
myndir frá liðnum árum, sumar
allt að fertugar. Þessar myndir
eru ekki í tímaröð og eiga sér
ekkert röklegt samhengi, en hafa
það sammerkt að hann er á þeim
öllum, í forgrunni.
Ein fyrsta endurminning mín
er tengd honum. Lítill stelpu-
hnokki kominn uppí sveit, austur
í Súluholtshjáleigu, til ömmu og
afa. Hún orgar af öllum kröftum
því hún vill fara heim en afi tekur
hana í fangið, gengur með hana
umi.gólf, og huggar.
Önnur mynd, nokkurum árum
yngri, er af stelpu nýkominni til
sumardvalar í sveitina hjá afa og
ömmu. Það er grenjandi rigning
og stelpan er í nýjum stígvélum
að „hjálpa" afa sínum að girða.
Hún réttir honum samviskusam-
lega naglana, einn af öðrum, og
fær hrós fyrir. Hann hagar orðum
sínum þannig að henni finnst hún
ekki aðeins vera dugandi fjöl-
skyldumeðlimur heldur og gegn
þjóðfélagsþegn.
Svo er á einni myndinni heldur
niðurlút stelpa. Það eru allir að
stríða henni því hún er klippt eins
og strákur. En afi segir að hár-
greiðslan sé sallafín og hjálpar
henni að byggja upp sjálfs-
traustið á ný. Það er hans von og
vísa. Alltaf stendur hann með lít-
ilmagnanum.
Árin líða, stelpan fer í skólann,
les íslandssögu og um líf þjóðar-
innar fyrr á öldum og finnst það
miður skemmtileg lesning. En afi
þekkir þetta flest af eigin raun og
verður heillandi persónugerving-
ur hinna fornu fræða, gæðir þau
lífi og litum. Allt lifnar við og
verður áhugavert. Ógleyman-
legar eru sögurnar hans af jólum í
litla torfbænum austur í Meðal-
landi. Einnig lifna við myndir af
svaðilförum yfir óbrúuð stórfljót-
in á Söndunum og ferðir á
tveimur jafnfljótum yfir fjallvegi
í öllum veðrum. Kötlugos, huldu-
fólk, allt verður þetta ljóslifandi á
vörum hans.
Hroki og yfirdreþsskapur er
eitur í hans beinum enda telur
hann það ekki fyrir neðan sína
virðingu að rökræða landsins
gagn og nauðsynjar við ungling
við eldhúsborðið. Það eru ófáar
minningarnar tengdar því borði,
bæði á Ljósvallagötu og Bald-
ursgötu. Stundum er hann alls
ekki sammála dótturdóttur sinni,
en alltaf er allt í góðu.
Óteljandi eru þær orðnar jól-
agjafirnar, afmælisgjafirnar,
fermingargjafirnar og brúðar-
gjafirnar sem afi og amma hafa
gefið í gegnum árin. Það hefur
verið þeirra yndi að gefa og veita
öðrum þótt þau hafi aldrei haft úr
mikiu að spila sjálf. Allt þetta
kemur vel heim og saman við lífs-
skoðun þeirra og trú að kapp-
kosta að gera öðrum gott og lifa í
samræmi við kristna trú, af hóg-
værð og kærleika.
Þannig vil ég muna hann. Góð-
an og ljúfan afa, skoðanafastan,
alltaf trúan sinni sannfæringu og
umfram allt samkvæman sjálfum
sér.
Hvfli hann í friði.
Ingveldur Sveinbjörnsdóttir
dóttir móðursystir mín kær
kvödd.
Ármann Kristinsson.
í dag kveðjum við móðursystur
okkar, Dýllu frænku, eins og viö
kölluðum hana ævinlega. Hún
var elsta systirin í hópi sjö
systkina, þar sem móðir okkar,
Ólöf Dagmar, var yngst. Dýlla
var nítján ára þegar faðir hennar,
séra Árni Jónsson frá Skútustöð-
um, féll frá og móðir hennar,
Auður Gísladóttir, stóð ein uppi
með hópinn. Betri stórusystur
hafa víst fáir átt. Og móður sinni
reyndist hún stoð og stytta alla
tíð.
Allir í fjölskyldunni elskuðu
Dýllu vegna híýju hennar og
mannkosta. En ólíkt mörgum
öðrum konum sinnar tíðar tak-
markaði hún ekki starfsvettvang
sinn við eigin bæjardyr eða ætt-
garð. Hún þráði að breyta
heiminum, draga úr böli og
styðja lítilmagnana. Um áratugi
tók hún virkan þátt í stjórnmála-
og kvenréttindabaráttu.
En í upphafi lá nærri að vetrar-
ríki og læknisskortur hindruðu að
hún kæmist heil á húfi inn í okkar
beygluðu veröld. Hún er fædd
um hávetur, í byrjun janúar, á
Skútustöðum við Mývatn. Fæð-
ingin mun hafa gengið erfiðlega,
læknir hvergi nær en á Breiðu-
mýri, og þá voru engir bílarnir.
Móðir okkar hefur sagt okkur
hvernig ekki dugði minna en
senda hinn fræga Fjalla-Bensa
eftir lækninum. Hann braust
áfram af miklunt dugnaði og
hafði hestaskipti þar sem honum
sýndist. Fór hann þá rakleitt inn í
hesthúsin og tók þar óþreytta
hesta traustataki án þess að tefja
sig á að spyrja um leyfi. Enda
kom hann aftur með lækninn í
tæka tíð.
Tveimur árum seinna geisaði
ægilegur barnaveikifaraldur í
Mývatnssveit. Aftur var sóttur
læknir, en honum fannst Dýlla
litla of langt leidd til að eyða á
hana bóluefni. Birgðir hans voru
á þrotum og hann spurði hvort
ekki væru önnur börn á bænum,
minna veik. Ömmu okkar hafði
skömmu áður dreymt undarlegan
draum. Henni fannst hún stödd á
æskuheimili sínu, Þverá í
Fnjóskadal, og Dýlla vera að
hverfa ofan í litla innanbæjarlæk-
inn. Á síðustu stundu tókst
móðurinni að ná í bláhælinn á
drukknandi barninu, og draga
það upp úr. Draumurinn gaf
ömmu okkar von um að Dýllu
gæti batnað og hún sat við sinn
keip, þangað til læknirinn lét
undan bænum hennar.
Dýlla átti aðeins fáa daga ólif-
aða til að geta haldið upp á 70 ára
stúdentsafmæli sitt. 1918 höfðu
fáar konur enn tekið stúdents-
próf, ef frá er talinn nokkur hóp-
ur 1915. í árgangi með Dýllu var
aðeins ein, Guðrún Tuliníus, síð-
ar Arinbjarnar, nú látin. Aðeins
eitt af bekkjarsystkinunum er
enn á lífi, Brynjólfur Bjarnason
fyrrv. menntamálaráðherra.
Um stúdentana vorið 1918
blésu vindar nýrra tíma. í Rúss-
landi hafði alræði öreiganna
tekið við af keisaraveldinu
gamla, jafnrétti og bræðralag
allra jarðarbarna virtist í sjón-
máli. Frænka okkar varð áreið-
anlega snortin af þessum hug-
sjónum. Hún las forspjallsvísindi
einn vetur í Reykjavík, fór til
Kaupmannahafnar og vann á
skrifstofu d’Angleterre gistihúss-
ins, gekk í hjónaband sem ekki
færði henni hamingju, skildi,
ferðaðist nokkuð um Norður-
lönd, til Ameríku og loks til So-
vétríkjanna, þar sem hún mun
Föstudagur 20. maí 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13