Þjóðviljinn - 29.05.1988, Blaðsíða 6

Strákunum mikju
hœttara i umfevoinni
MargrétSœmundsdóttir, forskólafulltrúi Umferðarráðs.- Börn eru ekki litlir fullorðnir þótt
kröfurnarsem til þeirra eru gerðar gœtu benttil þess
- Það er næstum helm-
ingsmunur á slysum hjá strák-
um og stelpum og þá gildir
einu hver slysaflokkurinn er;
umferðarslys, hvað er látið
ofan í sig og slys á íþrótta-
völlum svo dæmi séu tekin,
sagði Margrét Sæmunds-
dóttir, forskólafulltrúi Um-
ferðarráðs, er blaðamaður
ræddi við hana í vikunni. 25
strákar slösuðust í umferðinni
í Reykjavík í fyrra, en 14 stelp-
ur.
Þá segir fjöldi barnanna ekki
alla söguna; meðalaldur strák-
anna sem lentu í slysum í umferð-
inni er miklu lægri en meðalaldur
stelpnanna, 7,6 ár á móti 10,6.
Sjö strákar þriggja og fjögurra
ára slösuðust, þar af tveir alvar-
lega.
Stattu þig drengur
Strákunum er beint út til að
leika sér í ríkara mæli en stelpun-
um, segir Margrét, enda er því oft
haldið fram að þeir séu miklu há-
vaðasamari í sínum leikjum. Það
má eflaust til sanns vegar færa, en
á sér þá nærtæku skýringu að
stelpunum er gjarnan kennt að
leika sér á hljóðlátari hátt. Þá
hvetja foreldrarnir strákana
miklu frekar til karlmennsku-
leikja; til dæmis eru hjálpardekk-
in rifin undan hjólunum þeirra
miklu fyrr en hjá stelpunum, og
fyrir bragðið ekkert undarlegt að
þessi grey meiði sig meira.
Það er minna bil milli kynjanna
að þessu leyti þegar krakkarnir
eldast, en þó er engum blöðum
um það að fletta að stelpurnar
eru áfram verndaðri, segir Mar-
grét.
Ókrœsilegt
Norðurlandamet
Hvernig komum við út ísaman-
burðinum við nœstu lönd?
Um það bil tvöfalt fleiri börn
undir tíu ára aldri slasast í um-
ferðinni hér en annars staðar á
Norðurlöndunum, og síst ástæða
til að fyllast stolti yfir svo afger-
andi Norðurlandameti. Metin
jafnast að vísu nokkuð með hærri
aldri, en þó eru það til muna fleiri
ungmenni sem slasast hér en þar.
Eg er ekki í vafa um að megin-
ástæða þessa er að við pössum
börnin ekki nærri nógu vel. Því er
oft haldið fram að börn geti lært
að þekkja umhverfi sitt nægjan-
lega vel til að slys þurfi ekki að
koma fyrir, en þetta tel ég mjög
hæpið sjónarmið sem byggir á
þeirri ranghugmynd að börn séu í
rauninni litlir fullorðnir. Barn
þarf ekki annað en að sjá svartan
kött tilsýndar sem það langar að
ná í, og þar með er allt gleymt
sem kann að vera búið að tyggja í
það um götuna fram undan með
sinni bílaumferð og hættum.
Úrelt sýn d
umferðarmálin
Hér við bætist að við lifum um
of í fortíðinni þegar umferðarmál
eru annars vegar. Bflaeign og
notkun hefur aukist gífurlega, án
þess að vitundin um hættuna sem
af því stafar fyrir börnin hafi fylgt
í kjölfarið. Það er of oft við-
kvæðið í fámennari byggðum að
það sé að vísu gott og blessað að
halda uppi áróðri fyrir bættri um-
ferðarmenningu, en sé mesti
óþarfi þegar höfuðborgarsvæð-
inu sleppir. Sannleikurinn er sá
að umferðarslys eru tiltölulega
bókabrennu við menntaskólann í
Kleve. Beuys er viðstaddur og
kemur skyndilega auga á sýning-
arkatalóg sem hann bjargar úr
bálinu. Þar eru prentaðar myndir
af verkum myndhöggvarans Wil-
helm Lehmbrucks sem nasistar
höfðu úthrópað sem „úrkynjað-
an listamann“. Löngu, löngu
seinna sagði Beuys í minningarr-
æðu um Lehmbruck að þetta
atvik hefði haft afgerandi áhrif á
listþroska sinn. Lehmbruck hafi
kennt sér að skúlptúr getur orkað
á öll skilningarvitin; að hann er
ekki bara eitthvað til að horfa á.
Maður á að geta hlustað á hann.
fundið hitann sem býr í honum og
skynjað hann sem hlut sem hefur
sinn tíma.
Reyndar var hinn ungi Beuys
ekkert að hugsa um myndlistan-
ám að stúdentsprófi loknu. Hann
hefði líkast til orðið barnalæknir
hefði Hitler ekki verið svo
ótuktarlegur að kalla hann í her-
inn.
Stríðið virðist lengi vel haft
furðulega lítil áhrif á Beuys.
Hann gerðist flugmaður á steypi-
árásarflugvél og blakaði stundum
ljóðvængum í frístundum sfnum:
„Norræna vor/ ó vor/ þegar ég
geng í skóginn/ streyma um mig
þúsundfaldir/ kraftar þínir/ ...
Maðurinn fær því áorkað sem
hann vill/ í snilld sinni og
ofstopavilja/ norræna guðasæld."
En einn hrákaldan vetrardag árið
1943 var honum kippt niður á
jörðina. í bókstaflegum skiln-
ingi. Flugvél hans var skotin nið-
ur yfir Krímskaga og hann liggur
meðvitundarlaus í flakinu með
höfuðkúpuna brotna, brotinn fót
og handlegg, hárið sviðið af og
sprengjubrot dreifð um líka-
mann. Félagi hans dauður við
hlið hans. Það vildi honum til lífs
að tatarar fundu hann og báru
heim í tjaldbúðir sínar, smurðu
sár hans með dýrafitu, vöfðu
hann inn í fíltstranga og nærðu á
flóaðri mjólk, ostum og skyri.
Átta dögum síðar hafði þýsk
leitarsveit upp á honum og tók
hann með sér. Hann náði
heilsunni á ótrúlega skömmum
tíma, særðist alls fjórum sinnum
eftir þetta og fékk járnkrossinn
að launum fyrir hetjumóð sinn og
gullkrossinn fyrir sár sín. Að
stríðinu loknu var honum haldið
níu mánuði í fangabúðum á Eng-
landi.
Að stríðinu loknu
Beuys var aldrei margorður
um þetta stríð en hitt er víst að
þegar því lauk var hann breyttur
maður. Það var einkanlega at-
burðurinn á Krím sem hafði
gagnger áhrif á lífsskoðun hans.
Töfrumlík náttúrulækningakúnst
tataranna sannfærði hann um að
vestrænum raunvísindum væri í
einhverju áfátt. Þegar hann kom
heim úr fangabúðunum var hann
staðráðinri í að gerast listamaður.
Síðar meir leit hann á list sína sem
gagnmynd (Gegenbild) við tækni-
hyggju vesturlanda; sem nokkurs
konar töfralækningu (sjaman-
isma) fyrir það þjóðfélag eftir-
stríðsáranna sem leitar tækni-
legra lausna á öllum vandamálum
og hylur sár sín efnahagsundrum.
Fitan og ffltið í verkum hans er
hvort tveggja í senn ábending um
lækningamátt náttúrunnar og
stöðug áminning um þau sár sem
faísisminn risti í samvisku
mannkyns.
Hann innritaðist í listaakadem-
íuna í Dusseldorf. Kennari hans,
myndhöggvarinn Edwald Mat-
aré, lagði ríka áherslu á tilfinn-
ingu nemenda sinna fyrir efnum
og hvatti þá til að nota allskyns
nytjahluti í verk sín. Á meðan
náminu stóð tók Beuys aðkynna
sér rit Rudolf Steiner. Steiner
(fæddur 1861) var doktor í heims-
skoðun Goethes og vildi brúa þá
djúpu gjá sem hann taldi að hefði
myndast á 19. öldinni milli vís-
inda og iista. Hann kenndi að í
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 29. maí 1988
hverjum einstaklingi byggju
sköpunarmáttur og þekkingarþrá
en að þessir eiginleikar fengju
ekki notið s£n nema þeir væru ör-
vaðir í uppeldi og menntun.
Hann stofnaði svonefnda Wald-
orfskóla og kallaði fræði sín
Anthrosophie (mannspeki).
Hann hélt því einnig fram að
þjóðfélagið væri einskonar líf-
kerfi (sozialer Organismus) sem
dafnaði best ef ríkisvaldi, efna-
hagslífi og menntunar- og menn-
ingarmálum væri haldið sem mest
aðgreindum. Kenningar Steiners
mótuðu listspeki Beuys allnokuð
og sérstaklega þó þær hugmyndir
um menntun og lýðræði sem
hann boðaði á árunum kringum
1970.
Sálarháskinn
og skírslan
Beuys útskrifaðist úr akademí-
unni 1952. Árin sem fylgdu á eftir
voru honum ákaflega erfið. Þetta
var löngu áður en hann varð
kúltfígúra með hatt; þetta undar-
lega sambland af trúði, gangster
og gúrú sem sýndi akademískun
reglugerðum glæpsamlegt virð-
ingarleysi, sem þurfti alltaf að
vera með einhver fíflalæti en gat
þó með sannfæringarkrafti sínum
og persónutöfrum fengið þús-
undir til að fylgja sér. Á tímabi-
linu milli fimmtíu og sextíu skorti
Beuys alla tiltrú á sjálfan sig.
Hann vissi ekki hvað hann vildi
með list sinni, átti í mesta basli
með að hafa í sig og á auk þess
sem minningar frá stríðinu þjör-
muðu æ meir að sálinni í honum.
Það er kannski táknrænt að flestir
krossanna sem eru á sýningunni í
Martin-Gropius-Bau urðu til á
þessum árum. Það fór líka svo að
hann orkaði ekki meir. Eitt sinn
komu vinir hans að honum þar
sem hann hafði lokað sig inni í
myrku herbergi vikum síman og
sagðist vera að bíða eftir að hann
Ieystist upp. Næstu tvö árin þurfti
hann hvað eftir annað að leggjast
inn á geðdeildir. Seinna sagði
hann að þessi sálarkreppa hefði
virkað eins og hreinsun á sig.
Hún hefði heimtað af sér hug-
rekki til að horfast í augu við þá
atburði í fortíð sinni sem voru
brennimerktir stríðinu og alræði
fasismans og hún hefði krafist af
sér meiri einurðar í listsköpun
sinni.
Þremur árum eftir að hann
hresstist var Beuys ráðinn við
sem prófessor við akademíuna í
Dusseldorf. Þetta var árið 1961
og ýmislegt að komast á hrey-
fingu. Það voru að renna upp
flúxus-tímar.
Hjálmar Sveinsson