Þjóðviljinn - 01.06.1988, Blaðsíða 4

LEIÐARI
KLIPPT OG SKORIÐ
Norskt
Tsjemobyl
Viö fyrstu sýn kann að þykja nokkuð æsileg samlíking að
bera saman kjarnorkuslysið íTsjernobyl í Úkraínu ogþörunga-
pláguna við strendur Noregs sunnan og vestan. Ógæfan í
Tsjernobyl olli dauða þúsunda manna og mengaði stórt land-
svæði, en þörungarnir hafa enn ekki drepið nema eldislaxa og
þaðanaf óæðri sjávardýr.
Sjávarútvegsþjóðir á norðurslóðum hljóta þó að seilast langt
eftir samlíkingum og lýsingarorðum um þörungapláguna
norsku.
Fyrst héldu menn að þetta áfall snerti fyrst og fremst laxeld-
ið, en nú virðast hinir eitruðu þörungar munu skilja eftir sig
dautt haf norður allar Noregsstrendur, og veit enginn enn hve
stórt svæði verður undirlagt, hvenær líf kemur aftur í sjó þar
eystra, hversu fer um atvinnulíf og þarmeð búsetu í strand-
byggðum í Ögðum og Hörðalandi og Rogalandi. Norðurstrend-
ur Danmerkur eru einnig í hættu, þar á meðal byggðin í og við
Hirsthals á Jótlandi sem íslenskir sjómenn þekkja vel.
Meginástæða plágunnar er talin vera ýmis mengun sjávar
sem við sérstök skilyrði getur framkallað eiturþörunginn.
Þörungaplágan við Noregsstrendur er þessvegna sérstök
aðvörun til okkar íslendinga sem eigum allt okkar undir hafinu. í
fyrsta lagi hljótum við að gera það að einum meginásnum í
utanríkisstefnu okkar að berjast gegn mengun á höfunum,
sérstaklega hér á norðurslóðum, bæði gegn „venjulegri“
mengun frá hefðbundnum atvinnugreinum, efnamengun frá
verksmiðjum, kjarnorkumengun frá verum einsog Dounreay í
Skotlandi. Þessu fylgir eðlileg barátta gegn kjarnorkuvígbúnaði
í oa á sjó.
I annan stað á þörungaplágan í Noregi að verða okkur
áminning um að iíta einnig í eigin barm. Það hefur borið á
þeim viðbrögðum hérlendis að fræðimenn og forystumenn í
atvinnulífi hafa fullyrt að svonalagað gæti aldrei gerst hér.
Þetta komi aldrei fyrir okkur.
Það er athyglisvert að þetta eru einmitt sömu viðbrögð og
heyrðust frá forsvarsmönnum kjarnorkuiðnaðarins á Vestur-
löndum fyrstu dagana eftir Tsjernobyl-slysið í Sovétríkjunum.
Slíkt gæti aldrei gerst vestantjalds, -þetta kæmi aldrei fyrir
okkur.
Aðstæður eru vissulega allt aðrar við íslandsstrendur en á
þeim slóðum norskum sem þörungarnir herja á. Hinsvegar
vekur það spurningar að aðeins ein fiskeldisstöð íslensk virðist
hafa verið sett þannig á stofn að undan færi rækileg rannsókn
allra aðstæðna í lífríkinu, og virðist margt óljóst um mengun af
þeim og á þær margar. Og vísbendingar um aukna mengun
sjávar við íslandsstrendur eru því miður ýmsar síðustu árin.
Til þess eru vítin að varast þau.
Afmæli í Hafnarfirði
Hafnfirðingar minnast þess í dag að 80 ár eru liðin frá því
staðurinn fékk kaupstaðarréttindi, og er raunar frekar
skammurtími í sögu byggðarinnarviðfjörðinn, sem ásér rætur
í verslun og sjósókn miklu lengra aftur.
Hafnarfjörður er á margan hátt einstætt bæjarfélag, þar sem
íslenskir og erlendir straumar hafa markað mannlíf með sér-
stökum haetti, -og á síðari tímum, þegar höfuðborgin hefur
ruðst út yfir nærbyggðirnar, hefur Hafnarfjörður reynst nógu
öflugur til að halda sérkennum sínum að fullu. Það á við um
blómlegt atvinnulíf, og það á við um félagslegar áherslur fyrr og
síðar í mótun bæjarfélagsins.
Sá meirihluti Alþýðuflokks og Alþýðubandalags sem nú
stjórnar í Hafnarfirði hefur reynst farsæll og samhentur og
honum hefur tekist að mæta vandamálum nútímans með
ferskum hætti án þess að láta af félagslegum grunnviðhorfum
sínum, þvert á það sem tíðkast í ýmsum nærsveitum.
Þjóðviljinn óskar Hafnfirðingum til hamingju með afmælið í
bænum.
-m
Trúiná
læknavísindin
í hinum efnaðri þjóðfé-
lögum er miklu fé varið til
heilsugæslu og heilbrigðis-
þjónustu eins og allir vita,og
vei þeim áhrifamanni sem
sýnir af sér eitthvað sem lík-
istnísku íþeim efnum: eins
víst að hans pólitískur dauði
sé skammt undan. Hitt er
svo annað mál, að fleiri
hlutir sæta nú gagnrýni í
heilbrigðismálum en áður
þótti við hæfi. Hin bláeyga
trú á heilagleika og mögu-
leika læknavísindanna hefur
sett nokkuð ofan (og veitti
ekki af), sem og sú hagvaxt-
artrú að fleiri og dýrari
apparöt á sjúkrastofnunum
muni skila sér í ótvíræðum
framförum í heilbrigði og
björgun mannslífa. Og er þá
stungið upp á því hér og þar
- eins og reyndar var frá sagt
hér í blaðinu ekki alls fyrir
löngu, - að nær væri að
stunda forvarnir ýmiskonar
en trúa á hátækni, sem svar
við vanda fólks sem þegar er
banvænt eða svo gott sem.
Að meta
árangurinn
Einnervandiþeirrasem .
voga sér í gagnrýnisham inn
á þetta viðkvæma svið -
blátt áfram sá að tölur um
árangur á þessu sviði er hægt
að túlka á marga vegu - þær
virðast standa á þeim
brauðfótum að þeim megi
hæglega snúa í allar áttir.
Dæmi skal nefnt: Krabba-
meinsstofnun Bandaríkj-
anna sendir frá sér skýrslu
sem sýnir, að verulegur ár-
angur hafi náðst í baráttu við
ýmislegkrabbamein. Endu-
rskoðunarnefnd þingsins fer
ofan í sömu skýrslu og kemst
að þei rri niðurstöðu, að á sl.
þrem áratugum hafi litlar
eða engar framfarir orðið í
Iækningum á flestum hinna
algengustu tólf tegunda
illkynja æxla. Altént hafi
Krabbameinsstofnunin
(sem er með skýrslunni að
berjast fyrir auknum fjár-
veitingum náttúrlega) ýkt
stórlega þá lífgjöf sem lækn-
ar státa sig af.
Hverskonar
framför?
Og þessu svara svo tals-
menn lækna með því, að hin
pólitíska nefnd einblíni á
það hverj ir „lifi af“ - en taki
ekki mið af þeim árangri
sem næst í að framlengja líf
sjúklinga. Og þá geta enn
aðrir risið upp og sagt sem
svo: sú hátæknivædda fram-
lenging á hálfslokknuðu lífi
sem Krabbameinsdeildirnar
státa af, er alls ekki ótvíræð
framför, oftar er það svo að
hún býður upp á framleng-
ingu dauðastríðs sem er
niðurlægjandi og þungbært
bæði fyrir sj úkling og að-
standendur.
Þetta er þér
sjálfum að kenna
Til eru og þeir sem
gagnrýna þá stefnu í um-
ræðu um krabbamein sem
beinir athyglinni að ábyrgð
sjúklingsinssjálfs: samfé-
lagið segir við sjúklinginn-
þetta er þér sjálfum að
kenna, ef þú hefðir ekki
reykt, borðað meira græn-
meti, búið úti á landi en ekki
í stórborg, hvílt þig betur,
ekki unnið svona mikið, þá
værir þú ekki með krabba-
mein núna.
Þessi viðhorf eru m. a.
viðruð í nýlegri grein í dan-
ska blaðinu Information
eftir rithöfundinn Hennings
Prins. Hann segir á þessa
leið um þær ásakanir sem að
ofan voru raktar:
„Með þessum hætti hverf-
ur umræðan um mengunar-
valdandi samfélag út í veður
og vind. Það eru ekki geisla-
virk efni, ekki eyðilagt óz-
onlag, ekki aðskotaefni í
matvælum, ekki óhollusta á
vinnustað eða mengun alls
lífkerfisins sem veldur
krabbameini. Nei - það eru
fæðuvenjur okkar, okkar
„rangi“ hugsunarháttur,
skortur okkar á glaðværð,
sem veldur krabbameini í
okkur. Fleiri í dag en í gær...
Þetta er ómennsk aðferð
til að ýta krabbameinssjúk-
lingum út í ystu myrkur. Það
getur ekki verið rétt að
samfélagið auki á þjáningar
hinna sjúku með því að bæta
sektarkennd ofan á þær... Á
bak við hugmyndirar um
sjálfsábyrgð á krabbameini
liggur tvennskonar hund-
ingjaháttur. Annarsvegar er
reynt að skera á samhengið
milli æ fleiri krabbameinstil-
fella og mengunar frá t. d.
iðnaði og umferð. Hinsveg-
ar stendur það til að spara
krónurnar...“
Ég sjálfur
og Hinir
Það er rétt hjá greinarhöf-
undi: það skiptir miklu að
umræða um ábyrgð hvers og
eins á heilsu sinni og mögu-
leika manna á að hafa áhrif á
hana (sem er nauðsynleg,
vitanlega), sé ekki notuð til
að að sýkna í leiðinni ýmsa
meiriháttar sökudólga í
samfélaginu. Eins gott
reyndar að hlífa hvorki ein-
staklingnum né samfé-
laginu. Vitanlega á að brýna
það t.d. fyrir uppvaxandi
kynslóð, hvílíkur háski
I reykingar eru, svo mikill
krabbameinsvaldur sé
nefndur: sá eitursnákurerí
þinni greip ef þú vilt. En sá
áróður má ekki skyggja á
glæpsamlegan fláttskap
tóbakshringanna, sem hafa
varið gífurlegu fé í herkostn-
að á liðnum árum, sem mið-
ar að því að draga með hálf-
sannleika, fölsunum og
undandrætti úr þeim níkot-
ínháska sem kemur æ betur í
ljós eftir því sem stundir líða
fram. Að því að lauma
fölsku öryggi að þeim sem
byr j aðir voru að reykj a á fá-
viskutímum, fá þá til að
hugsa sem svo: æ það gerir
ekkert til þótt ég fái mér
eina.
ÁB
þJÓÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Rit8tjórar: Árni Bergmann, MörðurÁrnason, óttarProppé.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hjörleifur
Sveinbjörnsson, Kristófer Svavarsson, Magnfríður Júlíusdóttir,
Magnús H. Gíslason, Lilja Gunnarsdóttir, Ólafur Gíslason, Ragnar
Karlsson, Sigurður Á. Friðþjófsson, Stefán Stefánsson (íþr.), Sævar
Guðbjörnsson, Tómas Tómasson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljó8myndarar: EinarÓlason, SigurðurMarHalldórsson.
ÚtUtstelknarar: GarðarSigvaJdason, MargrétMagnúsdóttir.
FramkvæmdastjórLHallurPállJónsson.
Skrifstofustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýslngastjóri: Sigríður HannaSigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Olga Clausen, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Hanna Ólafsdóttir, Sigríður Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjórl: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, OlafurBjornsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 60 kr.
Helgarblöð: 70 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 700 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 1. júní 1988