Þjóðviljinn - 01.06.1988, Page 9

Penderecki
og
sálumessa hans
Ekki verður yfir því kvartað að
Listahátíð byrji í smáum stfl: þeg-
ar á fyrsta degi hennar verður
flutt eitt helsta afreksverk nú-
tímatónlistar, Pólsk sálumessa
eftir Krzystof Penderecki. Höf-
undur sjálfur stjórnar Fflharm-
óníukórnum í Varsjá og Fflharm-
óníuhljómsveitinni i Poznan.
Á sunnudag fltyja þessir um
það bil 200 pólsku tónlistarmenn
svo m.a. Stabat mater Szyman-
owskis og Pianókonsert Chopins
undir stjórn Woiciechs Michni-
ewskis.
Krzysztof Penderecki er nú
sagður skipa sess í pólsku menn-
ingarlífi svipaðan þeim sem
Chopin átti sér á sínum tíma.
Hann er fæddur árið 1933.
Sautján ára gamall tók hann sig
upp frá heimaborg sinni og hélt til
Krakow: stóð hugur hans þá
einkum til bókmennta og
heimspeki. Það var ekki fyrr en á
21sta aldursári að Penderecki
ákvað að gerast tónskáld og hóf
nám við Tónlistarháskólann í
Krakow.
Árið 1956 urðu mikil umskipti í
Póllandi. Miðstýringarkerfi póli-
tískrar nytjastefnu í listum hrundi
og pólskir listamenn tóku sér
meira frelsi en grannar þeirra í
álfunni austanverðri. Og ekki
leið á löngu þar til Penderecki
varð einmitt einskonar samnefn-
ari fyrir sérstæðan lífsþrótt
pólskrar samtímamenningar, þar
sem saman koma með einatt
óvæntum hætti framúrstefna, trú-
rækni og afskiptasemi af samfé-
lagsvandamálum.
Árið 1959 varð Penderecki
skyndilega frægur: hann lagði inn
þrjú verk í samkeppni fyrir ung
tónskáld og vann öll fyrstu verð-
launin þrenn. Síðan hefur hann
mörg verk sér til heimsfrægðar
unnið, og notið þá góðs af hug-
kvæmni sinni og mennsku, sem
mæla á tónmáli okkar tíma en
sækja þrótt í samanlagða tónlist-
arsöguna. Hann hefur samið
sterka og áhrifamikla Lúkasar-
passíu ( 1965), kórverk til minn-
ingar um fórnarlömb feikna-
morða í Hiroshima og
Auschwitz, óperur, sellókonsert,
víólukonsert, sinn pólska páfa
hefur hann heiðrað með Te
Deum, tveggja alda afmæli
Bandaríkjanna hefur hann haldið
upp á með Paradísarmissi, verki
sem byggir á kviðu Miltons.
Pólsk sálumessa var frumflutt
árið 1984. Þessu mikla verki hef-
ur verið líkt við syntesu, þar sem
byggt er á mikilli hefð kristilegrar
kirkjutónlistar á latínu og þeirri
sáru pólsku lífsreynslu, sem einn-
ig á okkar öld fær áhrofendur úr
fjarska til að líta á Pólverja sem
píslarvotta meðal þjóða.
Fflharmóníukórinn í Varsjá
var stofnaður 1952. Hann hefur á
dagskrá sinni allt frá gregórískum
tíðasöng til spánnýrra verka sam-
tímatónskálda - kórinn flytur
reyndar á sunnudag Stabat Mater
Szymanowskis, þar sem skapandi
áhugi tónskáldsins á pólskri þjóð-
legri tónlist kemur fram á einkar
geðþekkan hátt. Hljómsveitin frá
Poznan var stofnuð 1947 og hefur
getið sér gott orð, m.a. á tón-
listarferðalögum í austur og vest-
ur og svo fyrir frumflutning á
mörgum verícum nýsmíðuðum.
áb tók saman
Penderecki: tónlist hans erfrumleg í besta máta og um leið
manneskjulegri en flest það sem fram hefur komið á síðastliðnum
áratugum.
Gallerí Svart á hvítu
Tíminn er mikilvægastur
Nú stendur yfir sýning á verk-
um Jóhanns Eyfells í Gallerí
Svart á hvítu, og er sýningin hluti
af dagskrá Listahátíðar 1988. Jó-
hann er búsettur í Bandaríkjun-
um, og hefur aðeins einu sinni
haldið einkasýningu hér á landi,
þegar hann sýndi verk úr áli,
járni og kopar á heimili bróður
síns árið 1961.
Jóhann fór fýrst til Bandaríkj-
anna árið 1945, þar sem hann
stundaði nám í arkitektúr, skúlp-
túr og málaralist. Hann lauk
námi í arkitektúr frá University
of Florida árið 1953. Árið 1960
sneri hann sér að listunum fyrir
alvöru, aðallega að skúlptúr. í
sýningarskrá frá árinu 1961 segir
hann meðal annars: „Ég vil vinna
í anda frummannsins, sem horfði
agndofa á veraldarundrin og
„skapaði" sér guð.
Árin 1964 og 1968 sýndi Jó-
hann í Listamannaskálanum í
Reykjavík ásamt Kristínu konu
sinni, en hún sneri sér að skúlptúr
að loknu sálfræðinámi í Banda-
ríkjunum. Þau Jóhann og Kristín
voru búsett hér á landi á árunum
1965-69, en þá kenndi Jóhann við
Myndlista- og handíðaskóla ís-
lands. Frá árinu 1969 hefur hann
gegnt prófessorsstöðu við Uni-
versity of Florida, í Orlando,
Bandaríkjunum. Síðan 1968 hef-
ur Jóhann tekið þátt í einni sýn-
ingu hér á landi, en hann var einn
af 10 gestum Listahátíðar á Kjar-
valsstöðum árið 1984.
Á sýningunni í Gallerí Svart á
hvítu eru verk unnin úr pappír og
einn skúlptúr. Jóhann kallar
pappírsverk sín Paper Collapti-
ons, eða pappírssamfellur. Þau
verk eru unnin þannig að pappír
er pressaður undir þungu fargi í
mót úr ýmsum málmum. Mótið
eða stimpillinn ummyndar papp-
írinn og fargið, sem oft er sandur
og blautur jarðvegur, hefur einn-
ig áhrif á pappírinn.
Verkin eru kennd við Næmis-
hyggju eða Móttækileika, svo ef-
tilvill er Jóhann ennþá að velta
fyrir sér veraldarsýn frummanns-
ins. í viðtali við bandarískt
listtímarit segir Jóhann meðal
annars um pappírsverk sín:
„Tíminn hefur alítaf verið mikil-
vægur þáttur í verkum mínum.
Tímahugtakið hefur fyrir mér
alltaf verið torræðara en rýmis-
hugtakið eða orka. Tíminn er
mikilvægastur. í pappírsverkun-
um virðist tíminn skreppa saman
og verða að engu.“
Sýningin í Gallerí Svart á hvítu
stendurtil 15. júní, og er opin alla
daga nema mánudaga kl. 14:00-
Fiðla og píanó
Annað kvöld kl. 20:30 halda
Bryndís Pálsdóttir fiðluleikari og
Joanna Lee píanóleikari tónleika
í Norræna húsinu. Á efnisskránni
eru verk eftir J.S. Bach, W.A.
Mozart, F. Kreislerog S. Prokof-
iev.
Bryndís hóf fiðlunám átta ára,
og stundaði fyrst nám við Barna-
músíkskólann í Reykjavík, síðan
við Tónlistarskólann og lauk það-
an einleikaraprófi vorið 1984.
Undanfarin fjögur ár hefur
Bryndís verið við framhaldsnám
við Juilliardskólann í New York,
og lauk þaðan MM (Master of
Music) prófi í vor.
Joanna Lee er fædd í Hong
Kong. Hún hóf píanó- og flautu-
nám sex ára gömul. Hún var við
framhaldsnám við The Royal
College of music í London á ár-
unum 1982-1985. Síðan haustið
1985 hefur hún verið við nám í
Columbiaháskólanum í New
York, og vinnur nú að doktors-
gráðu.
I pappírsverkunum virðist tíminn skreppa saman og verða að engu.
Miðvikudagur 1. juní 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13