Þjóðviljinn - 19.06.1988, Blaðsíða 6

Löglegir bovgarar
þjóðfélagsins
Kristín Ástgeirsdóttir í viðtali við Þjóðviljann
um sögu 19. júní, baróttu kvenna og margt fleira
Kristín Astgeirsdóttir: Afgerandi þáttaskil í kvenréttindabaráttunni
1907 til 1908. Mynd: ARI
Hjúkrunarfræðingar
Okkur vantar hjúkrunarfræöing til starfa nú þegar
til lengri eöa skemmri tíma.
Fríar ferðir og íbúðarhúsnæði til staðar. Skjól-
garður er elli- og hjúkrunarheimili með 46 íbúum.
Allar upplýsingar gefa Amalía Þorgrímsdóttir
hjúkrunarforstjóri og Ásmundur Gíslason, stað-
arhaldari, símar 97-81221 og 97-81118.
Skjólgarður
Höfn, Hornafirði
IÐNSKÓLINN í REYKJAVÍK
Meistaranám fyrir
allar iðngreinar
Með reglugerð útgefinni af menntamálaráðherra
5. febrúar sl. var ákveðið að stofna til meistara-
náms fyrir allar iðngreinar.
Ráðuneytið hefur falið skólanum að auglýsa eftir
nemendum í þetta nám til meistaraprófs.
Áætlað er að kennsla hefjist í byrjun september.
Innritun fer fram á skrifstofu skólans og lýkur 24.
júní n.k.
/Tht&i
Vefnaðarvara
Tilboð óskast í laka- og koddaveraefni fyrir Ríkis-
spítala.
Útboðsgögn eru afhent á skrifstofu vorri Borgar-
túni 7, Reykjavík. Tilboð verða opnuð þann 12.
júlí nk.
INNKAUPASTOFNUN RÍKISINS
Borgartúni 7, sími 26844
»T
Z

W
%/svr1
„Vér vitum vel, að auknum
réttindum fylgja auknar
skyldur. En vértökum móti
hvorutveggja með gleði. Vér
vitum og skiljum að kosninga-
réttur til Alþingis og kjörgengi
er lykillinn að löggjafarvaldi
landsins, sem á að fjalla um
alla hagsmuni þjóðarinnar,
jafnt karla sem kvenna. Vér
trúum því að fósturjörðin -
stóra heimilið vor allra, þarfn-
ist starfskrafta allra sinna
barna, jafnt kvenna sem
karla, eins og einkaheimilin
þarfnast starfskrafta alls
heimilisfólksins, og vértrúum
því, að vér eigum skyldum að
gegna og störf að rækja, í lög-
gjöf lands og þjóðar, eins og á
einkaheimilunum."
Þetta segir í þakkarávarpi frá
íslenskum konum sem afhent var
alþingismönnum á Austurvelli 7.
júlí 1915. Þann dag fögnuðu kon-
ur nýfengnum kosningarétti. Tíð-
indin bárust raunar tæpum mán-
uði fyrr, eða 19. júní. Þá barst
hingað skeyti frá konungi sem
hafði þá lagt sína blessun yfir nýja
stjórnarskrá. Konur sem orðnar
voru eldri en 40 ára fengu kosn-
ingarétt og kjörgengi til Alþingis.
Konur urðu „löglegir borgarar
þjóðfélagsins" eins og Bríet
Bjarnhéðinsdóttir komst að orði
við þessi tímamót.
En konur fengu ekki aukin
réttindi sf svona á einum degi og
raunar er það þyrnum stráð braut
hvernig þau réttindi sem konum
nú eru búin hafa fengist.
Aðdragandinn
- Það var langur aðdragandi
að þeim atburðum sem urðu 19.
júní 1915 og 7. júlí sama ár, segir
Kristín Ástgeirsdóttir sagnfræð-
ingur, en hún hefur staðið síðustu
ár í eldlínu kvenréttindabarátt-
unnar og lagt stund á sögu hennar
hér á íslandi.
- Það má segja að ísinn hafi
fyrst verið brotinn 1882 þegar ó-
giftar konur og ekkjur sem „áttu
með sig sjálfar" og greiddu útsvar
fengu kosningarétt til sveitar-
stjórna. Að vísu voru þetta ein-
ungis örfáar konur og því miður
fá dæmi þess að kosningaréttar-
ins hafi verið neytt, þær höfðu
ekki á þessum tíma kjörgengi.
Þetta var þó byrjunin, segir
Kristín.
- Á árunum 1907 og 1908 urðu
svo afgerandi þáttaskil í kvenrétt-
indabaráttunni. Kvenréttindafé-
lag fslands var stofnað undir því
kjörorði að réttur karla og
kvenna yrði jafn og ný lög um
bæjarstjórnir heimiluðu konum
að bjóða sig fram. Þá fengu giftar
konur að kjósa auk hinna. Þá var
smellt saman sérstökum kvenna-
lista sem kom fjórum konum að í
bæjarstjórn. Þetta var mikill
sigur.
Upp frá þessu var í flestum
bæjarstjórnarkosningum boðinn
fram sérstakur kvennalisti. Kon-
ur vildu sýna fram á að þær vildu
aukin réttindi og að þær mundu
nýta sér þau. Þær ættu fullt erindi
út í stjórnmál.
f rauninni varð sú breyting
strax 1911 að konur gætu sóst
eftir áhrifastöðum í þjóðfélaginu.
Stöðum sem eingöngu voru fram
að því skipaðar körlum. Þær gátu
orðið prestar, læknar, sýslumenn
og margt fleira en það hafði fáum
körlum komið til hugar að slíkt
mundi gerast. Satt best að segja
tók brúnin heldur betur að þyngj-
ast á sumum við þessa breytingu.
Þetta varð meira að segja til
þess að ágætir karlmenn tóku upp
á furðulegustu hlutum. Einn slík-
ur var Stefán Daníelsson en hann
skrifaði bókina „Kvenfrelsiskon-
ur“ sem fjallaði um nokkrar kon-
ur sem tóku upp á því að mennta
sig og bjóða sig fram til sveitar-
stjórna. Gerðust jafnvel svo fra-
kkar að tala á fundum. Þeim farn-
aðist öllum illa, þar til þær viður-
kenndu að þær væru best komnar
í heilögu hjónabandi, með sleif í
hönd, barn í fangi og allan metn-
að á bak og burt!
Síðan vitkuðust þeir nú, kall-
agreyin. Þjóð sem stendur í frels-
isbaráttu getur ekki réttlætt það
fyrir sjálfri sér að einn hópur sitji
eftir þegar aðrir fá aukin réttindi í
sinn hlut. Þegar til kom var því
ekki svo djúpstæð eða virk and-
staða.
Þegar svo IngibjörgH. Bjarna-
son komst inn á þing árið 1922
hrósuðu konur happi en það varð
í rauninni skammgóður vermir.
Hún gekk til liðs við íhaldsflokk-
inn og fleiri 1924 þegar Sjálfstæð-
isflokkurinn var stofnaður. Sagð-
ist ekki hafa trú á að hægt væri að
ná neinu fram svona ein og sér.
Konur höfðu alltaf litið á kvenn-
aframboð sem sameiningartákn,
tákn um samstöðu kvenna og
sameiginlega baráttu. Þeim
fannst því mörgum sem Ingibjörg
hefði í raun svikið sig.
Baráttan
bak við tjöld
í kosningum 1926 bauð Bríet
Bjarnhéðinsdóttir sig fram en
hlaut ekki kosningu. Þar með
voru dagar beinna kvennaframb-
oða taldir þar til aftur vaknaði
áhugi á níunda áratuginum.
Það má eiginlega segja að kon-
ur hafi snúið sér að því að ná fram
sínum málum bak við tjöldin á
árunum frá 1926 og allt fram á
síðasta áratug. Þær sneru sér að
uppbyggingu verkalýðsfélag-
anna, beittu sér fyrir stofnun
bindindisfélaga, líknar- og
kvenfélaga og annarri uppbygg-
ingu innan hinna vinnandi stétta í
landinu. Sumar lögðu jafnvel
nótt við dag til að ná fram viðun-
andi bótum í mannúðarátt.
Landspítalasjóðurinn er eitt af
skýrustu dæmum þess hvernig
konur hafa smátt og smátt stuðl-
að að bótum í félags- og
heilbrigðismálum. 1915 var hann
stofnaður og konur nýttu sér 19.
júní til að minna aðra á nauðsyn
úrbóta og safna í sjóðinn. í dag
getum við svo sannarlega séð ár-
angur þeirra erfiðis en það tók 15
ár að koma spítalanum í gagnið.
Kvennadagurinn 24. október 1985. Starf frumkvöðlanna lagði grunninn.
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 19. júní 1988