Þjóðviljinn - 25.06.1988, Blaðsíða 7

MINNING
legri stofnun sem gerði sér far um
að vera eins og sýningarbás kerf-
isleiðinda og afturhalds. f Kenn-
araskólanum hitti maður fyrir
annars konar fólk, annars konar
nemendur og sæmilega kvika
kennara. í þessum hópi stóð
Björn upp úr, eldri en flestir
nemenda, lífsreyndur maður
kominn undir þrítugt, hafði
stundað búskap, gengið á Hvann-
eyri, var raunar eins og einn af
kennurunum þótt hann sæti í
miðjum bekk, hafði söngrödd
sem varð að hljóma, hlýja út-
geislun og smitandi lífsgleði.
Hann hreif mann með sér,
kenndi okkur að gleðjast með
glöðum og taka eftir lífinu í kring-
um okkur.
Sumir samferðamenn sveima
hjá og eru horfnir sína leið áður
en maður hefur haft rænu á að
kynnast þeim. Aðrir sópa til sín
athygli á fyrstu stundu og halda
manni nærri sér alla tíð síðan.
Björn Bjarnason átti svo brýnt
erindi við lífið, samfélagið og
okkur vini sína að hann hvarf
sjaldan úr huga manns, lét jafnan
í sér heyra, spurði áríðandi
spurninga og þegar hann missti
þolinmæðina þýddi lítið að líta
undan eða þykjast ekki skilja.
Hans félag og hans vinátta var
sjálfsögð og kröfuhörð og neyddi
hvert dauðyfli til að skilja að lífið
er í senn mikið alvörumál og
brjálað samkvæmi.
Björn bjó yfir frumkrafti og
ástríðu sem á stundum virðist fá-
séð í hinu straumlínulagaða nú-
tímasamfélagi. Hann var líkari ís-
lenskum bónda af síðustu öld en
innfluttum þjóðfélagsfræðingi,
hispurslaus maður, skildi ekki
orð sem merkja uppskafnings-
hátt eða snobb, alla tíð spurull,
oft svo reiður út í tilveruna enda
eiginlegt að taka hlutina alvar-
lega, taka starf sitt alvarlega,
taka vini sína alvarlega og það í
miðjum hlátrasköllum, því hann
var þess fullviss að tilveran væri
eitthvað varanlegt, eilíft og að
stefnan væri á almennan þroska
en ekki forheimskun. Á stundum
var þessi uppalandi okkar úr
bekkjardeildinni miðri vondauf-
ur um að okkur skilaði áfram veg-
inn, en oftar þó uppi með vanga-
veltur um að þrátt fyrir allt...
þrátt fyrir allt; og gat altént reitt
sig á eigið heillyndi og viss um
sínar heitu tilfinningar. Hve oft
hefur þessi Björn Bjarnason ekki
barið uppá heima hjá manni og
krafist hjálpar við að hugsa skýrt!
Ég sakna hans. Við söknum
hans öll, hvert og eitt einasta, því
hann var svo sannarlega óvenju-
legur maður, ævinlega við upphaf
nýrrar vegferðar, nýrrar hugsun-
ar og er nú skyndilega farinn á
undan okkur, stunginn af ófor-
varendis; það var raunar líkt hon-
um og eitt andartak rennur mér í
skap. Hvað á það að þýða að fara
svona? Hver á nú að hjálpa
manni að hugsa? Hver tekur nú
mark á okkur?
Kennari, sálgæslumaður, fé-
lagsráðgjafi - hann vildi verða að
liði og tókst það iðulega er ég viss
um, því hann nálgaðist hvern
mann sem jafningja, reyndi að
kenna fólki að lífið er á stundum
flókin jafnvægislist en þess virði
að læra þessa kúnst. Og hann var
viss um að stóru spurninganna
spyrði maður sjálfan sig, vini sína
og fjölskyldu, byltingin varð fyrst
að eiga sér stað heima og í eigin
brjósti áður en af henni gæti orð-
ið í samfélaginu. Það var svo auð-
skilið.
Björn Bjarnason var félags-
vera, en bjó alla tíð einn. Hann
var ástheitur og stundum brenn-
andi af þrá, en var þó jafnan út af
fyrir sig. Einsemd hans var oft
stór og erfið og óskiljanleg - og
þó ekki. Á skólaárunum komum
við sum með enga lífsreynslu og
mikla fávisku og vorum boheme.
Og kynntumst þá Birni Bjarna-
syni sem var þvílíkur náttúru-
kraftur og víðsfjarri því að beygja
sig að fótum borgaralegs samfé-
lags að við hin flúðum í örugga
höfn.
Nú er hann farinn einn á undan
og ekki annað að gera en þakka
fyrir sig á meðan maður sér til.
Gunnar Gunnarsson
Kveðja frá
skólasystrum
Við leggjum út á lífsins braut
um Ijósa morgunstund
og mætum hugrökk hverri þraut
með hressa og glaða lund.
Við eigum þor og afl og fjör
og œskudjarfa sál.
Með bjartan hug og bros á vör
við bergjum lífsins skál.
Og þegar gerist leiðin löng
og léttu sporin þung,
við kveðum burtu sorg með söng
því sál er glöð og ung.
Pað böl er hvergi í heimi til,
sem hverfur ei og dvín
ef œskan ber þér birtu og yl
og bros í augum skín.
(Freysteinn Gunnarsson)
Þannig hljóðar skólasöngur
okkar Kennaraskólanema og
hann ómaði um sali Skíðaskálans
í Hveradölum í byrjun júní þegar
við hittumst aftur til að halda upp
á tuttugu ára kennaraafmælið.
Það má til sanns vegar færa að við
skólasysturnar kynntumst Birni
Bjarnasyni þegar við vorum að
„leggja út á lífsins braut um ljósa
morgunstund". Það var haustið
1964 þegar við hófum nám við
Kennaraskóla íslands. Við vor-
um allar vanar því að bekkjar-
systkin okkar væru jafnaldrar
okkar og tókum því frá fyrsta
skóladegi eftir Birni þar sem
hann var tíu árum eldri en við
flestar og okkur þótti hann frekar
gamall, tuttugu og sex ára. Það
fannst sextán ára stúlkum hár
aldur.
En sá aldursmunur hvarf smám
saman eftir því sem við
kynntumst Birni betur. Björn
varð fljótt einn sterkasti persónu-
leikinn í bekknum. Aldursmun-
urinn gerði að verkum að Björn
var mun fróðari en við sem yngri
vorum og víðlesinn og kom það
oft í ljós.
Við skólasystkinin komum
víðs vegar að af landinu en sam-
heldnin var mikil og ef til vill var
hún ekki síst Birni að þakka.
Hann varð eins konar stóri bróðir
okkar.
Björn var söngelskur og söng í
Kennaraskólakórnum öll sín
skólaár og síðar í öðrum kórum.
Við minnumst margra góðra
samverustunda. Mikiðvar sungið
og margt kveðið á þeim árum í
skólaferðum og kórferðalögum.
f maí síðastliðnum hitti ein
okkar Björn í sjötugsafmæli
frænda hennar. Björn starfaði
hjá Félagsmálastofnun Reykja-
víkur og var afmælisbarnið skjól-
stæðingur hans. Björn var mætt-
ur í afmælið og sýnir það vel hlý-
hug hans til skjólstæðinga sinna.
Talið snerist að mestu um Dóru
dóttur Björns, en hún dvelur í
Bandaríkjunum. Hún var sólar-
geislinn í lífi hans.
„Við kveðum burtu sorg með
söng, því sál er glöð og ung“ segir
í skólasöngnum okkar og svo
sannarlega gerði Björn það. Við
höfðum nokkrar áhyggjur af því
að Björn kæmist ekki í tuttugu
ára afmælishófið þar eð hann var
sárlasinn. Hann hafði ort gaman-
vísur fyrir afmælið og ætlaði að
syngja þær um kvöldið við undir-
leik eins skólafélaga okkar. í
fyrstu leit út fyrir að Björn treysti
sér ekki til að mæta en á síðustu
stundu ákvað hann að drífa sig og
taka þátt í gleðskapnum. Það síð-
asta sem við áttum tal við Björn
var að spyrja hvort hann treysti
sér til að syngja vísurnar sínar.
Hann sagðist ekki treysta sér þá
stundina en ef til vill síðar um
kvöldið. Við sáum hann ekki eftir
það. Hann var farinn áður en við
vissum. Við skólasystur hans
kveðjum góðan vin og vottum að-
standendum hans samúð okkar.
Anna Sigríður, Kristjana
og Sigrún
Laugardagur 25. júní 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
Kjartan Þorgilsson
kennari
Fœddur 1. 11. 1905 - Dáinn 17. 6. 1988
Þangað vill fé sem fé er fyrir á
Þorgils í Knarrarhöfn að hafa
sagt þegar honum og konu hans
Halldóru fæddust tvíburarnir 1.
nóvember 1905. Þeir tvíburarnir
Kjartan og Jóhannes voru 11. og
12. í röðinni barna þeirra hjóna
sem alls urðu fjórtán. Við þessum
stóra hópi blasti efnaleg fátækt
svo sem reyndar var reglan frem-
ur en undantekning í heimi al-
þýðu um síðustu aldamót. Þess
vegna urðu ummæli Þorgilsar
fleyg í sveitunum við innanverð-
an Hvammsfjörðinn að þau lýstu
því viðhorfi sem einkenndi dag-
far þessa fólks; viðhorf sem virtist
eilítið kaldranalegt á yfirborðinu
en var það ekki í raun. Þetta var
miklu fremur ein af óteljandi að-
ferðum til þess að lifa þrátt fyrir
allt og allt.
Mörg ár eru nú liðin síðan Jó-
hannes Þorgilsson lést en á mánu-
daginn verður gerð frá Neskirkju
útför Kjartans Þorgilssonar
kennara frá Knarrarhöfn, en
hann lést í Reykjavík á áttugasta
og þriðja aldursári. Systkinin í
Knarrarhöfn urðu 14 talsins sem
fyrr segir; enn lifa þrjár af fjórum
systrum, með Kjartani lést tíundi
og síðasti bróðirinn.
Móðir Kjartans lést er þeir tví-
burarnir voru þriggja ára og
Steinunn elsta systirin tók að sér
forystu í heimilishaldinu. Var
sérlega kært með þeim Steinunni
og Kjartani ævinlega og má segja
að hún hafi þá strax frá sextán ára
aldri gengið yngri systkinunum í
móðurstað.
Kjartan Þorgilsson vann öll al-
geng störf til sjós og lands framan
af ævinni. Var vinnumaður víða
um landið. Varð búfræðingur á
Hvanneyri 1927, stundaði land-
búnaðarnám í Noregi 1928-1929.
Lauk svo kennaraprófi frá Kenn-
araskóla íslands vorið 1940.
Lauk smíðakennaraprófi 1951.
Kenndi reyndar löngu áður en
hann lauk kennaraprófi: Hann
var kennari í Vestur-Eyjafjalla-
hreppi 1933-1934. Áuðkúlu-
skólahverfi Vestur-Is. 1935-1934-
1935, Rauðasandi 1940-1942,
barnaskólanum í Grindavík
1942-1950, Austurbæjarskólan-
um í einn vetur og svo loks í Mela-
skólanum til starfsloka.
Kjartan var alla tíð virkur í fé-
lagsmálastörfum varð snemma
sósíalisti og var liðsmaður
Sósíalistaflokksins og seinna Al-
þýðubandalagsins. Hann var
brennandi af áhuga allt til síðustu
stundar.'Naut hreyfingin oft góðs
af því, að ekki sé fastar að orði
kveðið, í rauninni varð
stjórnmálahreyfing íslenskra sós-
íalista afl vegna þess að menn
eins og Kjartan þúsundum saman
voru tilbúnir að deila lífskjörum
með hreyfingunni. Ég átti oft er-
indi við Kjartan síðustu árin, ekki
síst þegar selja þurfti happdrætti-
smiða eða þegar afla þurfti fjár
fyrir Þjóðviljann. Aldrei fór ég
erindisleysu og reyndar jafnan
fullviss um að Kjartan gerði eins
og hann gat.
Kjartan gegndi ýmsum trúnað-
arstörfum fyrir hreyfinguna. Var
til dæmis fréttaritari Þjóðviljans í
Grindavík 1946-1950. Og 1959 í
sumarkosningunum fór hann í
framboð fyrir Alþýðubandalagið
í Dalasýslu. Flokkurinn hafði
ekki mikið fylgi í Dölum, einkum
voru þessar kosningar erfiðar þar
sem tekist var á um kjördæmis-
málið og þess naut Framsókn
vafalaust umfram það sem ella
hefði verið. Friðjón Þórðarson,
systursonur Kjartans var í fram-
boði fyrir Sjálfstæðisflokkinn og
Ásgeir í Ásgarði fyrir
framsóknarmenn sem þarna
unnu veglegan sigur í kosningun-
um.
Ekki fór Kjartan heldur í fram-
boð vestur að leita að frægð fyrir
sjálfan sig. Slíkt var honum ekki
að skapi; hann hefur vafalaust
tekið framboðið að sér eins og
hvert annað verk sem vinna
þurfti fyrir málstaðinn.
í upphafi var minnst á þau orð
sem Þorgils heitinn í Knarrarhöfn
mælti þegar þeim Halldóru fædd-
ust tvíburarnir. f Knarrarhöfn
var skínandi fátækt. En ég hygg
að á engan sé hallað þó fullyrt sé
að óvíða ef nokkurs staðar hafi
menntunarþráin verið eins sterk
og í börnunum í Knarrarhöfn.
Þar fór Þorgils fyrir, en þessa
sterku þörf fyrir menntun og
þekkingu hafði Steinunn líka og
síðan yngri systkinin. Steinunn
varð gagnmenntuð kona þó hún
kæmist aðeins einn vetur í skóla.
Þessi menntunarþörf og sterka
krafa um þekkingu var þeim
systkinum því öllum í blóð borin.
Hún var einnig grunnur þeirrar
ríku réttlætiskenndar sem Kjart-
an Þorgilsson átti allt til síðasta
dags.
Ég kveð þennan vin minn, fé-
laga og sveitunga með þessum
orðum og sendi ættingjum hans
og vinum samúðarkveðjur frá
mér og fjölskyldu minni.
Svavar Gestsson
Stöðugt heggur dauðinn skörð
í raðir mannanna. Að meirihluta
er það eldra fólk sem fellur fyrir
sigð hins slynga sláttumanns, þó
að yngra fólk falli þar og ti) fold-
ar.
Stundum r líkast því að dauðs-
föll séu tíðari í einn tíma en ann-
an. Undanfarið hefur dáið
óvenju margt fólk. Minnist ég
ekki að hafa heyrt jafn margar
andlátsfregnir í útvarpi og frá því
síðla vetrar og fram undir þetta.
Það er nokkuð til í þeim orðum
sem ég lét eitt sinn falla í erfiljóði
eftir roskinn mann, að tíminn
færi mannlífið með sér og að mar-
kvisst sé rutt á burt. Er ef til vill
einhver tilgangur í því að láta fólk
fæðast, lifa nokkur ár og hverfa
síðan á braut, án þess að nokkur
sýnilegur árangur hafi orðið af lífi
þess?
Þessar og þvílíkar hugsanir
bærast með mér, er ég frétti lát
gamals manns og tryggs vinar hér
í blokkinni, þar sem ég hefi búið
um árabil.
Kjartan Þorgilsson andaðist í
sjúkrahúsi á sjálfan þjóðhátíðar-
daginn, eftir að hafa legið í dái
um alllangan tíma. Hann veiktist
snögglega, er hann var staddur á
stofnun, sem vistar aldrað fólk.
Þar var hann raunar gestur, en
hann átti heima í íbúðinni sinni
stóru og vistlegu að Hjarðarhaga
24 til æviloka. Kjartan var einn af
byggjendum þessa mikla sambýl-
ishúss, sem telur 38 íbúðir og
nefnt er í daglegu tali Kennara-
blokkin. Kjartan var bókamaður
mikill og batt bækur sínar inn í
sterkt band. Snyrtimaður var
hann frábær. Hann var sífellt að
bæta íbúð sína og gera hana vist-
legri. Sjálfur var hann jafnan vel
til fara. Hann vissi hvað það
þýddi.
Hér skal lítillega farið ofan í
saumana á æviferli Kjartans.
Hann var fæddur að Knarrarhöfn
í Hvammssveit. Voru foreldrar
hans hjónin Þorgils Friðriksson,
bóndi í Knarrarhöfn, og Halldóra
Ingibjörg Sigmundsdóttir. Börn
áttu þau mjögmörg. Nafnkunnur
maður úr þessum stóra
systkinahópi varð Þórhallur,
magister í rómönskum málum.
auk Kjartans lögðu stund á
kennslu: Helga yfirkennari og
Sigmundur skólastjóri.
Kjartan lauk kennaraprófi frá
Kennaraskóla íslands vorið 1940.
Búfræðingur varð hann frá
Hvanneyri rúmlega tvítugur.
Ævistarfið varð kennsla, eins og
vænta mátti. Þá fór fólk nær ein-
göngu í Kennaraskólann með
það í huga að gerast kennarar.
Hann kenndi í Vestur-Eyjafjalla-
skólahverfi einn vetur og annan í
Auðkúluskólahverfi í Vestur-ísa-
fjarðarsýslu, áður en hann hafði
lokið kennaraprófi, en eftir
kennaraprófið var hann kennari
á eftirtöldum stöðum: í Rauða-
sandsskólahverfi í tvo vetur,
Grindavíkurskólahverfi í átta
vetur, við Austurbæjarskólann
einn vetur. En frá 1951 og til
starfsloka, 1974, var Kjartan
kennari við Melaskólann. Þar
voru hans bestu starfsár.
Nokkuð gaf Kjartan sig að fé-
lagsmálum. Hann var róttækur í
stjórnmálum og bilaði aldrei í trú
sinni á sigur sósíalismans. Annað
komst aldrei að. Það var framtíð-
in, að hans dómi. í Grindavík var
Kjartan umboðsmaður Máls og
menningar. Ég hef minnst á
bókasafn Kjartans. Því var ég
allkunnugur. Hann átti Tímarit
MM frá upphafi og flestar bækur,
sem Mál og Menning gaf út frá
1937. Tímaritið Rétt mun Kjart-
an hafa átt að mestu frá upphafi.
Rit Brynjólfs Bjarnasonar lét
hann að sjálfsögðu ekki vanta í
bókasafn sitt. Sagt er að bóka-
safnið segi meira um einstakling-
inn en mörg orð geta gert.
Skömmu fyrir andlát sitt seldi
Kjartan bókasafn sitt, næstum
eins og það lagði sig. Vissi hann
að stutt mundi eftir af ævidegin-
um? Mig grunar það.
Hvernig kennari var Kjartan?
Um það veit ég næsta lítið. En
ekki kæmi mér á óvart, að hann
hafi verið þar sami reglumaður-
inn og lýsti sér heima.
Kjartan kvæntist ekki og eigi
lætur hann eftir sig afkomendur.
Oft mun hann hafa verið ein-
mana, en hann flíkaði lítt tilfinn-
ingum sínum. Heimili átti hann
fallegt og hlýlegt, og þess naut
hann að ég tel. Hann var að vissu
leyti gæfumaður. Heilsan var
dágóð lengstaf. Á heimili sínu
dvaldi hann fram undir það síð-
asta.
Kjartan var lágur maður vexti,
þéttvaxinn. Hann var fremur lag-
legur í andliti og hélt sér vel á ytra
borði fram á elliár. Afmæli sín
héit Kjartan hátíðleg, síðast átt-
ræðisafmælið. Þá var margt gesta
hjá vini mínum, Kjartani. Hann
var vinmargur og vinfastur. Nú
sakna hans vafalaust margir. Ég
kveð hann með kærri þökk fyrir
kynnin, sem orðin voru alllöng,
eða frá því að ég fluttist fyrst í
blokkina á síðsumardögum 1969.
Ástvinum hans vottast samúð
við fráfall hans.
Auðunn Bragi Sveinsson