Þjóðviljinn - 26.06.1988, Blaðsíða 7

Viðtal við séra Rögnvald
Finnbogason
Ungt fólk
leitar að
sjólfu sér
íkirkjunni
afmælis kristnitöku í Rúss-
landi.
Saga til
nœsta bœjar
Ýmsir erlendir gestir, segir
Rögnvaldur, bjuggust við að
hitta rússnesku kirkjuna veika
fyrir og vesæla, en hún sýndi
þvert á móti góðan styrk sinn og
mikla skipulagsgáfu. Og breyt-
ingar eru miklar orðnar á hennar
hag frá því ég áður heimsótti
hana. Það hefði þótt saga til
næsta bæjar fyrir skömmu að sjá
níu kaþólska kardínála spígspora
á Rauða torginu í boði patríark-
ans af Moskvu. Að sjá Danílov-
klaustrið opnað upp á nýtt og
endurreist sem einskonar háborg
patríarkans. Að sjá lagðan horn-
stein að nýrri kirkju í Moskvu.
Að sjá þá sitja hlið við hlið í
sölum Æðsta ráðsins, Gromiko
forseta og Pímen patríarka og
heyra Gromiko mæra kirkjuna
fyrir hlutverk hennar í sögunni og
svara spurningum 500-600 gesta
sem ráku erindi allra trúarbragða
heims.
Hvað er að gerast? spurði einn
kardínáli frá Nígeríu, nágranni
minn á hótelinu. Maður hefur
náttúrlega beðið fyrir rússnesku
kirkjunni frá því ég man eftir mér
- en þetta, þetta hlýtur að vera
verk heilags anda...
Margt vantar enn
Það er mikið talað um sam-
viskufrelsi og það er gott, þvf það
Það hafa orðið stórmerkilegar
breytingará stöðu rússnesku
kirkjunnar og svo vænt þykir
mér um þessa kirkju og þetta
fólk að ég vil trúa því að per-
estrojkan tryggi það að frá
þeim verði ekki aftur snúið,
sagði séra Rögnvaldur Finn-
bogason í viðtali við Þjóðvilj-
ann. En Rögnvaldur, sem um
alllangt skeið hefur kynnt sér
rétttrúnaðarkirkjuna
rússnesku og íkonalist henn-
ar, var meðal gesta sem
boðnir voru til Moskvu og
Kænugarðs í tilefni 1000 ára
Séra Rögnvaldur: það munar um
velvild fimmtíu miljóna trúaðra...
Hornsteinn lagður í Moskvu að nýrri kirkju sem reisa skal til minningar um þúsund ára afmælið.
þýðir í raun að fólki sé leyft að
vera trúað án þess að því sé mis-
munað t.d. í starfi eða við úthlut-
un húsnæðis, eins og iðulega hef-
ur gerst. Ekki þar fyrir: kirkjuna
vantar margt enn, t.d. kennslu-
bækur fyrir prestaskóla, barna-
kver og fleira, sem sumpart hefur
verið heft útgáfa á með strangri
pappírsskömmtun og sumpart
með raunverulegu banni við að
prestar uppfræði börn í kristin-
dómi.
Menn vona að þetta standi allt
til bóta með perestrojku Gorbat-
sjovs. Meðal annars vegna þess
að Gorbatsjov er hygginn maður
og skilur að það munar um þann
bakhjarl sem hann veit að
breytingar hans gætu átt í velvilja
fimmtíu miljóna rétttrúaðra
þegna landsins.
Unga fólkið
Ég sat mikið á tali við ungt fólk
og vel menntað sem hafði ráðið
sig til kirkjunnar hátíðisdagana
til túlkunarstarfa. Þetta fólk var
bersýnilega ekki barasta að taka
þátt í merkilegum atburði, það
var að leita að sjálfu sér í gegnum
sína gömlu kirkju. Það var að
komast að því að með kristni
hefst rússnesk menning. Kirkjan
hafði verið sem lokuð bók, þetta
unga fólk hafði lengst af ekki
heyrt annað en það væri söguleg
nauðsyn að losna við trúargrillur
úr sál þjóðarinnar og um leið
sniðgengið allt sem vísaði til þess
að kirkjan væri móðir rússneskra
lista. Og þetta fólk er forvitið
mjög og þyrst í bækur um kirkju
og kristni.
Þetta kom mér nokkuð á óvart.
Og líka það að í þessum hópi
mátti finna feiknasterka aðdáun
á Reagan Bandaríkjaforseta sem
var nýgenginn frá garði. Einn
blaðamaður sovéskur sagði sem
svo: karlinn kom skemmtilega
fyrir, unga fólkið yfirfærir á hann
alla sína aðdáun á Bandaríkjun-
um, sem er mikil. Manni finnst
þessar vinsældir dálítið skrýtnar,
en svona er það - heimilisdraug-
arnir hjá þessu unga fólki eru svo
hrikalegir að demónarnir að vest-
an, Reagan og frú Thatcher,
verða að dýrlingum í samanburði
við þá.
Að grœða
gömul sór
Þetta afmæli er stóratburður í
sögu kirkjunnar og líklega for-
boði þess að áður en langt um
líður verði grædd þau gömlu sár
sem klufu kirkjuna árið 1054.
Páfi kom ekki til Moskvu núna,
en mér sýnist að hin virðulega
sendinefnd sem frá honum kom
hafi verið að undirbúa komu hans
við heppilegt tækifæri. Samein-
ing kirkna er vissulega ekki það
að menn gefi upp á bátinn sín
sérkenni, samræmi til dæmis hjá
sér lítúrgíuna. Ég get reyndar
ekki ímyndað mér að rússneska
kirkjan fari að breyta sinni lítúrg-
íu sem er Rússum runnin í merg
og bein og sjálfur kraftbirtingar-
hljómur guðdómsins, það væri
eins og að fara að klippa utan af
þrenningunni. Sameining er að
menn vinni saman að sínum hug-
sjónum, hver með sínum hætti.
Sumir hafa óttast að rússneska
kirkjan verði einskonar gettó í
samtímanum, en mér sýnist að
það sé fullur vilji fyrir því, bæði í
austri og vestri, að koma í veg
fyrir það. Gleymum því ekki
heldur að vestræn kirkja á þeirri
rússnesku ýmislegt upp að unna,
t.d. þá áherslu sem hún hefur
jafnan lagt á það í alþjóðlegu
samstarfi að friður væri mál mála,
það hefur ýtt við ýmsum í okkar
hluta heims. Þessir dagar voru
mikil upplifun og ég er eiginlega
orðlaus yfir þessum stórkostlegu
móttökum: þetta fólk er líka
eitthvað svo stórt í sniðum og ríkt
að höfðingsskap..
áb skráði
Hvað er íkon?
Helgimyndalist sem hvarf
Mörgum er kunnugt um það
að í réttrúnaðarkirkjum,
grískum, rússneskum og öðr-
um, er mikil helgi á íkonum -
helgimyndum máluðum átré.
Þær raða sér á heilan vegg,
íkonostas, fyrir ásjónum trú-
aðraíkirkjum, þærskipaog
heiðurssess í „rauða horninu"
í húsum bænda. Til þeirra
snúa menn sér með bænir
sínar: helgir menn og dýr-
lingar á þeim eru „zastúpn-
iki“, þeir sem ieggja inn gott
orðfyrirþigáhimnum.
Það er ekki að ófyrirsynju að á
afmælisþingi sínu nú á dögunum
tók rússneska kirkjan einn þekkt-
asta helgimyndamálara landsins,
Andrei Rúbljov, í tölu heilagra
manna.
Gullöld sem var
En umræða öll um íkonalist er
merkt þeim dapurleika, að
mönnum ber nokkuð saman um
að þessi list sé allt önnur en hún
var. Hinir miklu íkonameistarar,
Rúbljov, Feofan Grikki og fleiri,
voru uppi á fjórtándu og
fimmtándu öld. Þeir kunnu þá
list, segja menn, að sameina frá-
sögnina, upplýsinguna hinu
táknræna og himneska. En þegar
kemur fram á sautjándu öld, þá
laumast frá Vesturlöndum inn í
rússneska helgimyndalist freist-
ingar raunsæisins: hið táknræna,
„náðarríka" samband myndefnis
og trúarlegrar merkingar víkur
fyrir viðleitni listamanns til að
sýna sennilegar persónur við til-
teknar aðstæður. Og margir
halda því fram að upp frá þessu
hafi íkonalistin ekki borið sitt
barr. Svo mikið er víst, að í dag er
hún ekki nema skuggi af skugga.
Tóknið rœður
í íkonalist þjónar flest því
markmiði að draga fram aðild
Krists, guðs móður og helgra
manna að himnanna dýrð. Mynd-
irnar hafa ekki þriðju víddina -
þar með verður holdið eins og
gagnsætt og þyngdarlaust. Hinn
gullni bjarmi umhverfis persón-
urnar og geislabaugurinn tákna
það, að öll veran er gagntekin
guðlegri birtu. Á íkonum sjáum
við ekki leik ljóss og skugga
vegna þess að guð er ljós og ekk-
ert myrkur í honum eins og segir í
helgri bók.
Táknið er jafnan sennileikan-
um æðra. Þegar íkonamálari
dregur upp Heilaga kvöldmáltíð
hefur hann Pál postula með á
myndinni þótt hann hafi vita-
skuld hvergi verið nærri. Þetta er
vegna þess að ekki er verið að
„herma eftir“ atburði heldur sýna
andlega þýðingu sakramentisins
fyrir þá sem neyta af blóði og lík-
ama Krists.
Mynd sem einhver hefur gert
af helgum manni í lifanda lífi get-
ur aldrei orðið íkon hans, sem
bænum er snúið til. íkon getur
aðeins orðið sú mynd sem annars
vegar sýnir helstu drætti hinnar
sýnilegu persónu, en leggur hins-
vegar áherslu á að sýna hana sem
heilaga manneskju í himnesku
ljósi, ásamt með táknum sem
minna á afrek hins heilaga manns
fyrir guði. En guð föður almátt-
ugan er, vel á minnst, með öllu
bannað að mála á íkon. Þegar
Andrei Rúbljov skapar hina
frægu mynd sína af heilagri
þrenningu sýnir hann þrjár fagrar
verur, sem í engu minna á föður
og son: þetta er „ráðstefna á
undan eilífðinni“, þar sem þrí-
einn guð fjallar um sköpun
manns og heims og veit um leið af
blóði lambsins sem mun þvo burt
synd heimsins... ÁB
Heilög þrenning eftir Andrei Rúbljov: hvorki faðir né sonur, heldur
þríeinn guð á ráðstefnu „á undan eilífðinni".
Sunnudagur 26. júni 1988 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 7