Þjóðviljinn - 06.07.1988, Síða 5

VIÐHORF
Nýtt álver útlendinga í Straumsvík
Verður raforkan á útsöluprís?
Hjörleifur Guttormsson skrifar:
Lengi hefur verið deilt um þá
stóriðjustefnu, sem viðreisnar-
stjórn Sjálfstæðis- og Alþýðu-
flokks bar fram á sjöunda ára-
tugnum með fyrstu samningun-
um við Alusuisse um álver í
Straumsvík. Samkvæmt henni
eiga íslendingar að forðast að
eiga hlut í orkuiðnaði og eru rök-
in einkum þau að hann sé
sveiflukenndur og því of áhættu-
samur. Hins vegar eigi íslending-
ar að hagnast af raforkusölu og
sköttum á erlendu stóriðjuna.
Sagan af samskiptum okkar við
Alusuisse til þessa hefur afsann-
að þessar kenningar, en nú er
mælt með því að við fetum áfram
sömu braut.
Þeir sem til eiga að þekkja
benda á, að sé eitthvað upp úr
stóriðju að hafa sé það í iðjuver-
unum og þá einkum í úrvinnslu-
iðnaði en ekki af raforkusölunni.
Þar megi teljast gott ef menn
sleppi á sléttu. Sú staðreynd að
fjölþjóðahringarnir leitast við að
ná langtímasamningum um orku-
kaup fyrir málmbræðslur sínar,
ekki síst af þróunarlöndum, styð-
ur þessar staðhæfingar. Af því
hafa margar þjóðir mátt súpa
seyðið, þar á meðal Grikkir og
Ghanabúar, sem ásamt íslend-
ingum hafa staðið í málaferlum til
að reyna að rétta hlut sinn eftir á.
Þetta kom berlega í ljós, þegar
íslensk stjórnvöld flettu ofan af
svikamyllu Alusuisse. Auðhring-
urinn hafði falsað bókhald sitt um
árabil til að komast hjá samnings-
bundnum skattgreiðslum og láta
líta svo út, að álbræðslan þyldi
ekki að greiða hærra raforku-
verð. Þótt tvöföldun næðist fram
á raforkuverðinu 1984, var þar
allt of skammt gengið, svo og
hvað snerti verðtryggingu. Raf-
orkuverðið sem um var samið féll
um fjórðung að verðgildi á aðeins
þremur árum, 1985-87.
Samt ber svo við að bæði iðn-
aðarráðherra og stjórnarformað-
ur Landsvirkjunar láta að því
liggja að þessir gömlu samningar
um álverið geti verið viðmiðun í
samningagerð fyrir nýja ál-
bræðslu. Þessar yfirlýsingar eru
satt að segja með fádæmum þeg-
ar um svo mikla hagsmuni er að
ræða, og það ekki síst eftir að
Alusuisse er komið í spilið á nýj-
an leik.
Viðskiptalögmál
tekin úr sambandi
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
verið merkisberi erlendu stór-
iðjustefnunnar með tilheyrandi
orkusölu. Þetta hefur nánast ver-
ið gert að trúaratriði í röðum for-
ustumanna flokksins, og þeir sem
ekki vildu játast óskorað undir
kenninguna, t.d. Gunnar Thor-
oddsen, fengu bágt fyrir. Fátt
sýnir betur hvað forystumenn
Sjálfstæðisflokksins eru oft fjarri
því að láta viðskiptaleg viðhorf
ráða gerðum sínum. Þannig
stóðu þeir dyggan vörð um raf-
orkusamninginn við ísal löngu
eftir að ljóst var að hann var kom-
inn úr öllu samhengi við verðþró-
un á orku í heiminum. Enn virðist
hið sama uppi á teningnum, því
að farið er með forsendur raf-
orkusölunnar sem eins konar rík-
isleyndarmál.
í september 1982 gaf Lands-
virkjun út það álit, að kostnaðar-
verð orku til stóriðju frá nýjum
virkjunum myndi verða á bilinu
frá 18-22 mill á kílóvattstund
miðað við þáverandi verðlag og
horfur um fjármagnskostnað.
Síðan þá hefur dollarinnar lækk-
að að raungildi og fjármagns-
kostnaður á alþjóðamörkuðum
hækkað.
Þegar litið er á reikninga
Landsvirkjunar eins og þeir birt-
ast í ársskýrslu fyrirtækisins fyrir
árið 1987 kemur líka í ljós, að
kostnaður fyrirtækisins á bak við
hverja selda kílóvattstund á því
ári nemur um 85 aurum eða 21,9
millum miðað við meðalgengi á
því ári. Hér er um að ræða raf-
orku bæði frá gömlum og nýleg-
um virkjunum, þannig að eðlilegt
er að álykta að kostnaður vegna
framtíðarvirkjana verði talsvert
hærri.
til að draga útlendingana að
landi.
Almenningur
axlar byrðarnar
Eins og með annan tilfallandi
kostnað er hins vegar ekki
auðvelt að halda honum innan
sviga til lengdar. Menn þekkja
það af nýlegum dæmum að
Landsvirkjun vill fá sitt og engar
refjar. Eins og áður segir var
meðalkostnaðarverð af seldri
orku hjá Landsvirkjun í fyrra um
85 aurar. Stóriðjan greiddi hins
vegar rétt röskan helming upp í
stund í almennri notkun, á sama
tíma og gera má ráð fyrir að stór-
iðjufyrirtækin greiði að meðaltali
um 70 aura. Þetta er því tífaldur
munur. Frystihús og önnur iðn-
fyrirtæki með meiri háttar véla-
notkun greiða 506 aura á kíló-
vattstundina eða sjöfalt meira en
stóriðjan. Rafliitunarkostnaðinn
þekkja þeir sem við hann búa. Þó
er hann greiddur niður úr 269
aurum í 175 aura kílóvattstundin.
Þessi mikli verðmunur er ekki
til kominn vegna þess að smá-
sölufyrirtækin séu ofhaldin. Raf-
magnsveitur ríkisins voru við
fjárlagagerð ársins 1988 af-
,,Menn hljóta að spyrja hvort landsmenn hafi
efni á að leyfa Landsvirkjun að gerafleiri
langtímasamninga um raforkusölu tilstóriðju
undir framleiðslukostnaði. “
fjórðungs bitur reynsla. Orkusala
í málmbræðslur fjölþjóðafyrir-
tækja er ekki ábatavænleg nú
frekar en þá og uppgripin liggja
ekki á frumvinnslustiginu. Þótt
álverið hafi verið hátt síðustu
mánuði og geti haldist svo í ein-
hver misseri eftir langvarandi
lægð, kemur fyrr en varir að því
að framboðið vex umfram eftir-
spurn. Ólíklegt er að meðaltals-
verðið til lengri tíma liggi svo
nokkru nemi yfir framleiðslu-
kostnaði. Tenging raforkuverðs-
ins við álverð er því lítil trygging
og réttlætir engan afslátt af ís-
lands hálfu.
Fyrir þjóð sem safnað hefur
jafn miklurn erlendum skuldum
og við íslendingar er óráð að
bæta þar við stórum fúlgum
vegna raforkusölu til útlendinga,
hvort sem væri til stóriðju hér-
lendis eða útflutnings á orku um
sæstreng, sem fáir hafa raunar trú
á. Orkulindirnar hlaupa ekki frá
okkur, og við eigum að keppa að
því að fjölnýta þær til eflingar
öðrum atvinnugreinum, þar á
meðal í fiskirækt og ylrækt.
Abyrgðin er
stjórnarflokkanna
Aðstoðarforstjóri Landsvirkj-
unar, Jóhann Már Maríusson,
greindi frá því á fundi Verkfræð-
ingafélags Islands um stóriðju í
nóvember 1987, að „til þess að
koma til greina í samkeppni um
ný álver þurfi fslendingar að geta
boðið rafmagnsverð sem liggur á
bilinu 14-19 mill á kílóvattstund á
núgildandi verðlagi. Eins og áður
segir liggur afstaða Landsvirkj-
unar ekki fyrir um það hvaða
verð talist geti viðunandi hvað
þetta varðar, en ljóst er að sam-
keppnisróðurinn verður harður,"
sagði Jóhann Már.
það eða 47 aura, en almennings-
veitur hins vegar yfir þrefalt
meira en stóriðjan eða 148 aura á
kílóvattstund.
Slík hlutföll innlendum fyrir-
tækjum og almenningi í óhag eru
með fádæmum, og tala skýru
máli um, hvoru megin áhættan
liggur. Stóriðjan notaði á síðasta
ári meirihluta seldrar orku
Landsvirkjunar og það hlutfall
mun taka stórt stökk upp á við, ef
greiddar með um 400 miljón
króna áætlaðan rekstrarhalla.
Menn hljóta að spyrja, hvort
landsmenn hafi efni á að leyfa
Landsvirkjun að gera fleiri lang-
tímasamninga um raforkusölu til
stóriðju undir líklegum fram-
leiðslukostnaði. Á Alþingi hvílir
mikil ábyrgð í þessu efni. Þar
dugir ekki að líta á Kvíslaveitur
eða Blönduvirkjun, sem skila
munu hagstæðasta raforkuverð-
Þótt Friðrik Sophusson iðnað-
arráðherra sé hinn formlegi
ábyrgðaraðili vegna þess undir-
búnings sem nú fer fram vegna
nýrrar álbræðslu, er málið í heild
á samábyrgð ríkisstjórnarflokk-
anna. Enginn úr stuðningsliði
ríkisstjórnarinnar á Alþingi getur
þvegið hendur sínar af málsmeð-
ferðinni til þessa. Þar á hver
flokkur sinn fulltrúa í stóriðju-
nefndinni undir hinni þríeinu for-
ystu Jóhannesar.
Ætli menn að stinga við fæti er
Hver er
samningsstaðan ?
Það er vægast sagt nöturlegt að
horfa upp á þá afstöðu, sem
samningamenn íslendinga hafa
komið sér í varðandi nýtt álver
útlendinga í Straumsvík.
Raforkuverðið sem Lands-
virkjun hefur upp á að bjóða er
engan veginn samkeppnisfært, ef
menn telja að selja þurfi það
undir 22 mill og slá auk þess af um
verðtryggingu.
Þetta má hins vegar ekki segja
upphátt, heldur á að reyna að
klæða rafmagnssamninginn í dul-
argervi, þannig að almenningur
eigi erfitt með að botna í forsend-
unum.
Svo viðkvæmt er þetta mál, að
Jóhannes Nordal hefur ekki
treyst sér til að hefja umræðu um
forsendur slíkra samninga í stjórn
Landsvirkjunar, hvað þá á víðari
vettvangi.
Starfsmenn Landsvirkjunar
við Háaleitisbraut, forstjórar og
sérfræðingar, mega ekki segja
orð um leyndarmál þessa óskil-
getna fyrirtækis að því er varðar
raforkuverðið. Þar fylgja þeir
ekki aðeins boðum stjórnarfor-
mannsins heldur ráðum varafor-
manns Sjálfstæðisflokksins,
Friðriks Sophussonar, sem sagði í
Sameinuðu þingi 14. apríl sl.:
„Raforkuverðið er samnings-
atriði, einkum og sér í lagi vegna
þess að það koma mjög margar
leiðir til greina varðandi raforku-
verð.“
Þá vitum við það og viðsemj-
endurnir líka. Raforkuverðið
skal verðá afgangsstærð, beitan
Skrifað undir samstarfssamning um framhaldsathugun á álverinu nýja í ráðherrabústaðnum í fyrradag. Þá
kom einnig fram að álfyrirtækin erlendu lítasvo á aðforsendan sé svipað raforkuverðog (sal fær nú. (Mynd:
Sig-)-
hugmyndirnar um risaálbræðslu
verða að veruleika.
Tífaldur munur
Heildsöluverðið segir hins veg-
ar ekki nema hálfa sögu. Þegar að
notandanum kemur er verðsam-
anburðurinn enn hrikalegri. Við-
skiptavinur Rafmagnsveitna
ríkisins og Orkubús Vestfjarða,
sem búa við hæst raforkuverð,
greiða nú 713 aura fyrir kílóvatt-
inu. Síðari virkjanir verða dýrari
og ef til stóriðjusamninga kemur
þarf að ráðast í þær fyrr en ella.
Erlenda stóriðjan
er tímaskekkja
Það má virða þeim sem gerðu
álsamningana á sjöunda áratugn-
um það til betri vegar, að þeir
vissu lítið um það út í hvaða fen
þeir voru að fara. Það á ekki
lengur við, því að baki er aldar-
ekki seinna vænna að leita við-
spyrnu. Menn hafa reynsluna af
því að hún er lítilfjörleg eftir að
stóriðjupakkinn er kominn inn á
borð Alþingis. Þá er of seint að
byrja að lesa sig til og lýsa fyrir-
vörum. Það hefur ekíti meira
gildi en nöldrið að undanförnu í
ráðherrunum út af nýjustu verð-
hækkunum Landsvirkjunar. Hér
er hins vegar meira í húfi.
Hjörleifur er þingmaöur fyrir Al-
þýðubandalagiö á Austurlandi.
Miðvikudagur 6. júlM988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5