Þjóðviljinn - 09.07.1988, Blaðsíða 7

Haustið 1968 fluttist undirrit-
aður frá Vopnafirði til Seyðis-
fjarðar, þar sem hann gerðist
sálusorgari staðarins. Veturlagð-
ist snemma að þetta haust, rigndi
í byggð en snjóaði á fjallvegum.
Því varð ég að fá far með skipi
þennan spöl milli fjarða í mitt
nýja prestakall, og ég man glöggt
hversu dimmur og dapurlegur
himinninn yfir Seyðisfirði var
þennan haustdag þegar skipið
skreið inn á lygnan og djúpan
fjörðinn. Hér þekkti ég fáa utan
Stein skólastjóra Stefánsson, en
hann var líka betri en enginn.
Það er með ólíkindum hve
haustregn getur daprað sálu
manns, maður hefur á tilfinning-
unni að aldrei muni stytta upp
framar og öllu muni áður yfir lík-
ur skola burt og til sjávar - ekkert
muni eftir standa utan naktir
klettar og sandurinn í fjörunni,
og hvað á prestur að gera á slík-
um stað?
Nokkrum dögum eftir að ég
kom til Seyðisfjarðar stóð ég yfir
moldum heiðursmanns er þar var
látinn og enn rigndi þindarlaust,
það drundi í Bjólfinum þegar
aurskriður spruttu fram eða
steinkast hrærði við fjallinu. Úr
gröfinni varð að dæla vatni svo
kistan sykki til botns og er rekun-
um hafði verið kastað upphófst
þessi forni hetjuóður til lífsins
sem geymdur er í Sálminum um
blómið er hann sr. Hallgrímur í
Saurbæ orti. Á þeirri stundu vissi
ég að ýmislegt fleira en naktir
klettar og sandur í fjöru mundi
eftir standa á Seyðisfirði þegar
upp stytti. Og Steinn Stefánsson
gekk til mín og bauð mér heim
með sér upp á kaffibolla og hress-
ingu. Hann var skólameistari
staðarins og organisti kirkjunnar,
mikill ræktunarmaður og átti sér
andlegan urtagarð sem ég vissi
síðar að seint mundi verða jarð-
vegslaus og ekkert haustregn
fengi neinu lífvænlegu skolað
burt úr þeim garði. Hann hafði
óbifanlega trú á æskufólki því
sem hann hafði verið að mennta
allt sitt líf, þessum unga gróðri
staðarins, og ekki bara æskufólki
Seyðisfjarðar heldur íslensku
æskufólki almennt. Hann bar
djúpa virðingu fyrir menningar-
arfi þjóðarinnar og trúði á hlut-
verk hennar á komandi tímum í
samfélagi þjóðanna. í garði
Steins vaxa ótal tegundir frjórra
hugmynda og draumsýna, það
var gott að koma í þennan garð
hans Steins frá kirkjugarðinum
undir Bjólfi sem var að sökkva í
táraflóði himinsins þennan
dimma haustdag.
Ég kenndi hjá Steini þennan
vetur og kynntist honum sem
skólastjóra og kennara. Hann
átti virðingu allra jafnt kennara
sem nemenda. Með heilindum
sínum og fullkominni einlægni í
öllu sínu starfi komst enginn hjá
því að virða hann og ekki síður
þykja vænt um hann. Djúpstæður
áhugi hans fyrir hverju einasta
barni skólans var honum jafn-
eðlilegur og andardrátturinn í vit-
um hans, þar var engin mæða eða
sjálfsmeðaumkun í för og aldrei
talað um þessa frægu starfsað-
stöðu sem alltaf er jafnerfið nú á
tímum og allt raunverulegt starf
virðist kafna undir fargi hennar á
svo mörgum sviðum.
Steinn var ekki sífellt að leita
uppi nýjustu tækni og vísindi í
skólastarfi, ég á við það að hann
hafði enga sérstaka trú á tækjum
til kennslunnar, hans tæki var
andinn, allt gaddgett annað mátti
sigla sinn sjó, skolast burt í öllu
heimsins haustregni fyrir honum.
Og hann var svo heppinn að hafa
sér við hlið frábæra kennara, en
kannski var það ekki nein heppni
eða tilviljun, menn eins og Steinn
laða að sér góða samstarfsmenn,
menn sem eru sama anda og þeir
sjálfir. Veturnir sem ég kenndi
hjá Steini verða mér minnisstæðir
og það er gott að leiða í hugann
þær liðnu stundir.
Steinn var organisti við Seyðis-
fjarðarkirkju löngu áður en mig
bar þar að garði og hélt því starfi
áfram meðan hann dvaldist þar
eystra. Hér eins og í skólanum
var hann heill og óskiptur. Eftir
langan og strangan dag við
kennslu og stjórnunarstörf við
alla staðarins skóla (því hann var
einnig með Iðnskólann auk
barna- og gagnfræðaskólans á
herðum sér) kom hann reifur og
glaður að æfa kirkjukórinn og
sýndi þar sömu virðingu verki
sínu sem í skólastarfinu. Steinn er
að náttúrufari tónmenntamaður,
hefur tekið það í arf frá feðrunum
eins og systkin hans, og hann hef-
ur sent frá sér tónsmíðar sem
munu minna á þennan sérstæða
mann, Stein Stefánsson, löngu
eftir að hann er allur.
Hann er upprunninn í
Austur-Skaftafellssýslu eins og
svo margir aðrir snilldarmenn
okkar fámennu þjóðar, af fólki
kominn sem geymdi í genum sín-
um marga snilligáfu, náfrændi
Svavars Guðnasonar listmálara
og Þórbergs Þórðarsonar rithöf-
undar (svo aðeins tveir séu
nefndir) en um forfeður Steins er
hvergi betra að fræðast en í
bókum Þórbergs af uppvexti sín-
um í Suðursveit.
Við Steinn höfðum verið kunn-
ingjar um árabil áður en okkar
raunverulegu kynni upphófust
haustið 1968 á Seyðisfirði. Það
gerðu sameiginleg hugðarmál og
draumar beggja um samfélags-
legt réttlæti og herlaust land. Og
enn eigum við Steinn þessa
gömlu drauma um landið og
þjóðina, sömu óskir og vonir og
þá, þrátt fyrir alla þessa dimmu
haustdaga sem runnið hafa yfir
óskir okkar og regnið dapra sem
ætlar á stundum að sópa þeim
öllum út á hafsauga.
Þegar við kvöddumst eystra
var það á kyrrum haustdegi uppi í
Fjarðarheiðinni þar sem úðann
leggur yfir veginn af Gufufossi í
sunnan andvara. Og það var
kominn fölvi í lyngið og himinn
og jörð að draga úr pússi sínu
dimmrauða liti haustsins og
þennan fjarbláa lit himinsins sem
aðeins er til á himnum. Og nú 18
árum síðar heilsa ég þér á ný,
gamli vin, og óska þér til ham-
ingju með daginn, til hamingju
með þín gáfuðu og velgerðu
börn, bæði þau sem þú áttir með
þinni góðu konu Arnþrúði Ing-
ólfsdóttur frá Vakursstöðum í
Vopnafirði og hin öll sem þú lést
þér jafnannt um í skólanum
eystra. Guð blessi þér ævikvöld-
ið, góði vin.
Rögnvaldur Finnbogason
Staðarstað
Mig langar í tilefni áttræðis-
afmælis Steins Stefánssonar, sem
reyndar verður á morgun, að
senda honum og fólki hans
kveðju héðan að austan, undan
bröttum hlíðum Bjólfs og Strand-
artinds.
í upphafi vil ég reyna að geta
uppruna þessa sómamanns að
svo miklu leyti sem ég til þekki.
Steinn fæddist 11. júlí 1908, að
Reynivöllum í þeirri einu og
sönnu Suðursveit. Foreldrar hans
voru hjónin Stefán Jónsson
hreppstjóri og Kristín Eyjólfs-
dóttir. Nafnið mun vera frá ein-
um forföður hans sem nefndur
var Steinn í Eskey, sem er og nafn
Gamla-Steins sem þekkt er úr
verkum meistara Þórbergs,
frænda Steins. Að Kálfafelli flutt-
ist fjölskyldan þá sveinninn var
fjögurra vetra, þar sem bernsku-
ár hans liðu. Innan við tvítugt
yfirgaf hann heimaslóðir og hélt
út í hinn stóra heim, til að búa sig
frekar undir lífsstarfið. Hann hóf
nám við Kennaraskólann, og
lauk þaðan prófi 1931. Hingað til
Seyðisfjarðar kom hann til starfa
sama ár, og kenndi við barna- og
unglingaskólann til ársins 1945,
en það ár varð hann skólastjóri.
Því erilsama starfi gegndi hann
síðan í 30 ár.
Árið 1937 leyfi ég mér að telja
til tímamóta í lífi Steins, þegar
hann gekk að eiga hina ágætustu
konu, Arnþrúði Ingólfsdóttur
Hrólfssonar frá Vakursstöðum í
Vopnafirði, sem hér bjó. Það
kann máske að hljóma nokkuð
væmnislega þegar ég segi hér, að
þá hafi hann stigið stærsta gæfu-
spor, en það var sannarlega svo.
Fremur vildi ég orða það svo, að
þá hafi hann stokkið sitt lengsta
lífsgæfustökk. Það vita allir sem
þekktu hjónin Stein og Öddu. í
Tungu hér á Seyðisfirði bjuggu
þau nær allan sinn búskap, og
eignuðust 5 börn, þau Heimi, Ið-
unni, Kristínu, Ingólf og Stefán.
Þau hlutu mikið barnalán. Á ann-
an hátt kann ég ekki að lýsa því. í
Tungu var lifað einstöku menn-
ingarlífi. Öll fjölskyldan söng við
orgelundirleik húsbóndans.
Hygg ég að allar bókmenntir
hafi þar verið í hávegum hafðar.
Man ég það glöggt eitt sinn þegar
ég kom við í Tungu, að yngsta
barnið, Stefán sem þá var að mig
minnir 5-6 ára, sat með Hávamál
eða gríska goðafræði í höndum,
en Steinn útskýrði efni verksins.
Þar var faðirinn ekki að „troða“ í
soninn, hann var að svara spurn-
ingum hans. Á þennan hátt mót-
uðust börnin fimm í Tungu, sem
var einnig sannkallað söngfugla-
hreiður. Enda hafa ungar þeir
sem úr því flugu, flogið hátt og
sungið þýtt, hver og einn á flugi
sínu í lífinu: Heimir prestur, nú
þjóðgarðsvörður á Þingvöllum,
Iðunn rithöfundur og kennari,
Kristín rithöfundur og kennari,
Ingólfur kennari og Stefán lækn-
ir.
Árið 1964 réðust örlaganorn-
irnar harkalega, ég vil segja aftan
að Steini. Trúi ég að þær hafi far-
ið mannavillt, því þetta átti
Steinn ekki skilið. Þær hrifsuðu
Öddu frá honum, sem þá var í
blóma lífsins og hann sannarlega
henni háður. Enda annaðist hún
hann bæði af ástúð og umhyggju,
næstum eins og barnið sitt. Eitt
sinn lýsti Adda Steini sínum
spaugilega á þá leið, að stundum
þegar hann kæmi heim í mat, þá
yrði hún að hreinsa roð og bein
frá fiskinum, því annars æti hann
þetta allt, þar sem hugur hans
væri langt frá diskinum, ýmist við
kennsluna, tónlist eða stjórnmál.
Svo ég víki aftur að upphafi
Steins á Seyðisfirði, þá kenndi
hann hér hartnær í 45 ár. Hann
þótti stundum dálítið strangur
kennari. Það var þó að ég held
aðeins álit þeirra sem reyndu að
komast sem léttast frá kennsl-
unni. Undirritaður var því miður
of oft í þeim hópi. Athyglisvert er
þó að flestir hinna böldnustu í
skólanum urðu síðar þegar þeir
áttuðu sig á kostum Steins, góðir
vinir hans. Söngtímarnir í yngri
bekkjum eru mér og öðrum þeim
sem þeirra nutu ógleymanlegir.
Hann hafði sérstakt lag á að hrífa
nemendurna með sér á vængjum
söngsins, jafnvel svo að „hrafn-
ar“ og „gamlir símastaurar"
sungu af hjartans list. Ég trúi
jafnvel að Steinn muni enn þessa
daga. Sjálfur dáist ég enn að eld-
móði þeim sem hann geislaði frá
sér við alla kennslu. Sérstaklega
þó þegar móðurmálið var á dag-
skrá. Stundum gerðist það þegar
leið á kennslustund og Steinn bú-
inn að fylla töfluna af skýringum
um uppruna og skyldleika orða,
að hann fann á sér að tíminn væri
að renna út. Þá fylltist hann því-
líkum krafti að hann bókstaflega
stökk milli enda töflunnar til að
nýta sem best þær fáu sekúndur
sem eftir voru. Stundum gerðist
það að hann bókstaflega gat ekki
stansað, og „stal“ þá af okkur ör-
litlum tíma af frímínútunum.
Ekki var það vel séð af öllum, en
þó voru þeir nægilega margir sem
hrifust með Steini í kennslunni,
að þetta var hægt. Frá þessum
stundum eigum við sem þeirra
nutu, góðar minningar. Teljum
við okkur hafa fengið þar frábæra
tilsögn og um leið nokkra ást á
móðurmálinu, sem mér finnst nú
því miður eiga nokkuð í vök að
verjast fyrir árásum bæði utan- og
innanfrá. Væri betur ef kennarar
á borð við Stein væru fleiri, því
móðurmálið er stærri hluti sjálf-
stæðis okkar en margur gerir sér
grein fyrir. Tel ég jafnvel nokkra
íhaldssemi nauðsynlega í þessum
efnum, svo ekki fari illa, eins og
mér sýnist stundum stefna að.
I störfum sínum hér á Seyðis-
firði varð Steinn þeirrar gæfu
njótandi að öðlast mikla
lífsfyllingu. Bæði í „vinnu“ og
tómstundastarfi. Satt að segja á
ég erfitt með að skilja hvernig
hann komst yfir allt það sem hann
starfaði hér. Hann gat að vísu
drýgt tímann með því að hugsa á
meðan hann nærðist. Adda sá um
að fiskibeinin sköðuðu hann
ekki, eins og áður er að vikið.
Tónlistarlíf bæjarins hvíldi á
herðum Steins í áratugi. Hann
var kirkjuorganisti, kórstjóri og
tónskáld. Ég minnist hans einnig
á „fjölunum" í þjónustu við Þal-
íu.
Ekki er hægt að skrifa afmælis-
grein um Stein, án þess að minnst
sé afskipta hans af stjórnmálum.
Þar var hann sami eldhuginn og á
öðrum sviðum. í bæjarstjórn sat
hann sem aðalmaður 1942-1954,
en varamaður 1938-1942 og 1958-
1962. Hann var og er mikill fél-
agshyggjumaður og skrifaði ótal
greinar í blöð og tímarit um þau
mál, þar sem hann barðist ávallt
fyrir málstað þeirra sem minna
máttu sín, gegn þeim öflum sem
dýrkuðu Mammon sem sinn guð.
Steinn trúði á allt annan guð.
Enda safnaði hann ekki auði sem
mölur og ryð fá grandað. Auðug-
ur er hann engu að síður.
Satt að segja er það með ólík-
indum hve mikið Steinn hefur
komist yfir í lífi sínu. Hann er
einn þeirra sem markað hafa
djúp spor sem enn eru öllum
sjáanleg, í menningar- og
atvinnusögu Seyðisfjarðar. Þau
spor hafa gert mannlífið hér
betra. Meðal annars var Steinn
fyrstur manna að bera fram þá
tillögu í bæjarstjórn, stuttu eftir
stríð, að byggja hraðfrystihús hér
á Seyðisfirði. Það var gert, og
hefur það síðan verið burðarás
atvinnulífs og þá jafnframt
byggðar hér á staðnum. Þá Lilju
atvinnusögu Seyðisfjarðar, sem
þar var kveðin, vildi margur
kveðið hafa, og hafa reyndar
eignað sér. Hún er samt engu að
síður Steins.
Sem ég sit hér og róta í því
liðna, leitar svo ótal margt á hug-
ann, að ógerlegt er að koma því
öllu að í stuttri afmælisgrein. Skal
því hér látið staðar numið. Ég
sendi þér gamli góði fræðari, vin-
ur og félagi, þakkir og kveðju frá
Bjólfi og Strandartindi og þeim
sem þar undir búa, með tilvitnun
í gamla latneska máltækið Ubi
bene ibi patria, sem ég vil út-
leggja á minn hátt: Rætur slitna
ekki.
Jóhann Sveinbjörnsson
Útboð
Vesturlandsvegur í Mosfellsbæ 1988
f Vegagerð ríkisins óskar ettir tilboðum í ofangreint verk. Um er að rasða gerð tveggja hringtorga og undir- ganga fyrir fótgangandi umferð. Verki skal lokið 1. október 1988. Útboðsgögn verða afhent hjá Vegagerð ríkisins í Reykajvík (aðalgjaldkera) frá og með 12. júlí nk. Skila skal tilboðum á sama stað fyrir kl. 14.00 bann 25 júlí 1988.

Vegamálastjóri

Útboð -
gatnagerð
Hafnarfjarðarbær leitar tilboða í gerð gatna og
lagna í Setbergi.
Helstu magntölur eru:
Uppúrtekt: 25.500 m3
Fylling: 29.700 m3
Holræsalögn D= 300 mm: 1030 Im
Holræsalögn D= 450 mm: 365 Im
Útboðsgögn eru afhent á skrifstofu bæjarverk-
fræðings, Strandgötu 6 gegn 10.000.- kr. skila-
tryggingu.
Tilboð verða opnuð á sama stað þriðjudaginn 19.
júlí kl. 11.00.
Bæjarverkfræðingur
Laugardagur 9. júlí 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7