Þjóðviljinn - 10.07.1988, Blaðsíða 7

Gamlar konur krossa sig við kirkju: var ríkið ekki búið að leysa öll þeirra mál?
Ekki veitir okkuraf gœskunni
Um hreinskilni og góðgerðarfélög
Það er mikið stofnað af alls-
konar félögum í Sovétríkjun-
um um þessar mundir. í Len-
ingrad eru til dæmis starfandi
ung samtök sem nefnast „Fé-
lagmiskunnseminnar". (fé-
laginu eru um 5000 meðlimir,
trúaðir og heiðnir, flokksmenn
og flokksleysingjar. Þaðsem
sameinar þá er vilji til að veita
þeim hjálp án endurgjalds
sem eiga í erfiðleikum - eink-
um beina þeir kröftum sínum
aðöldruðufólki, líttsjálf-
bjarga. Þettafólkerlíkasam-
einað í þeirri hugsun að
samfélaginu veiti ekki af meiri
góðvild.
Félögum af þessu tagi fjölgar
nú í Sovétríkjunum. Fyrstu skref-
in í starfi þeirra voru ekki
auðveld. Til dæmis stóðu Sam-
verjar í Leningrad í löngu stappi
áður en þeir fengu að leggja lið
sjúkrahúsi þar sem mikið var um
vanhirt gamalt fólk: heilbrigðis-
yfirvöldum fannst að það væri
verið að kássast upp á þeirra júss-
ur - eins þótt sannarlega skorti
bæði sjúkraliða og hreinlæti og
öllum aðbúnaði væri mjög ábóta-
vant.
En af hverju verða miskunn-
arfélög til einmitt nú, á dögum
glasnost og perestrojku?
Allt í lagi hjó okkur
Fyrir því eru ýmsar ástæður.
Ein er sú, að ríkið sjálft og tals-
menn þess hafa áratugum saman
sungið fagurlega um það, að hið
sovéska samfélag væri öllum öðr-
um mannnúðlegra og hefði tekið
að sér að annast sjúka og aldraða
og munaðarleysingja með sóma
og rausn- því þyrftu menn hreint
ekkert á „borgaralegri“ góðgerð-
arstarfsemi að halda. Og gáum að
því að þetta er áróður sem er afar
þægilegur fyrir þá sem í hverju
máli loka að sér og segja „þetta
kemur mér ekki við - ég á nóg
með mig“.
En málfrelsi glasnosttímans
hefur orðið til þess að menn tala
af mun meiri hreinskilni en áður
um félagsleg vandamál. Og þar
með um það, að fullt sé af erfið-
um vandamálum, sem áður voru
ekki viðurkennd sem slík, vegna
þess að hinn opinberi sannleikur
um Sovétríkin hafði lýst því yfir
að þau væru þegar leyst. Menn
fóru til dæmis að gagnrýna harð-
lega þrengsli, óþrif, vont fæði ofl.
í sjúkrahúsum landsins, og þá
skammarlegu vanrækslu sem
gömlu fólki var einatt sýnd.
Kemur okkur við
Um leið var í vaxandi mæli far-
ið að tala um það, að þótt ríkið
hefði margt gott gert í trygginga-
og heilbrigðismálum, þá þyrftu
menn að passa sig á því að
„manneskjan ekki eins og gufaði
upp í stofnanakerfinu" (þetta
orðalag er úr sovéskri umræðu,
en gæti svosem hæglega komið úr
munni þeirra sem hér hjá okkur
gagnrýna, frá vinstri eða hægri -
ofvöxt stofnana og oftrú á þær).
Þegar svo þetta allt kom saman:
viðurkenning á vandamálum,
gagnrýni á stofnanir - og sá vilji
til að virkja „grasrótarfrum-
kvæði“ sem perestrojkumenn
hafa sýnt, þá verður niðurstaðan
þessi: Við stofnum Miskunnarfé-
lög.
Þeir sem forgöngu hafa haft
um stofnun slíkra félaga (m.a. rit-
höfundurinn Danííl Granín í
Leningrad) minna í leiðnni á það,
að „stöðnunartíminn" (það er að
segja valdadagar Brezhnevs) hafi
m.a. bakað samfélaginu mikið
siðferðilegt tjón. Mikilli orku,
segir Jelena Shakhova, blaða-
maður hjá APN, var eytt í það að
sannfæra okkur um að hjá okkur
væri allt í lagi. En þetta þýðir
m.a., að ef einhver tiltekinn ein-
staklingur er ógæfusamur, illa
haldinn - þá er engu líkara en að
það sé honum sjálfum að kenna,
það er hans smán, hans mál. Út-
koman er blátt áfram sú, að mik-
ill skortur er á góðvild í samfé-
laginu...
Kynlegur kvistur ó málfrelsinu:
Þjóðrembufélagið
Pamjat
Útifundur í Leningrad - þar kom til átaka milli bráðlátra lýðræðisvina
og stuðningsmanna Pamjat - og lögreglan kom einnig við sögu.
Glasnostiö hans Gorbatsjovs
gefur mönnum tækifæri til aö
stofna allskonar félög. Hér að
ofan var rætt um framleiðslu-
samvinnufélög, mikiö fer fyrir
menningarfélögum ýmis-
konarog náttúrverndarfé-
lögum. Sumfá straxviröulega
lagalega stööu - en önnur eru
„óformleg". Og meðal hinna
óformlegu félaga er sérstæö-
urfélagsskapursem Pamjat
eða Minnið heitir, og geymir
undarlegablöndu hugmynda
- og þá ekki síst hugmynda
um ágæti alls þess sem
rússneskt er í bland við ótta
við einskonar allsherjarsam-
særi „gyðingaog frímúrara"
gegn rússnesku þjóðinni.
Samsœri gyðinga
Foringjar Pamjat berjast hart
fyrir opinberri viðurkenningu.
Einn þeirra, Vasiljev, hefur
reyndar gaman af að leika sig
píslarvott ; hann kemur á fundi
félagsins með hárkollu og falskt
skegg, segist hafa verið að fela sig
fyrir óvinum sínum mörgum og
illum. Fjölmiðlar hafa yfirleitt
sýnt þessu félagi fyrirlitningu,
ekki síst vegna hins frumstæða
gyðingafjandskapar sem ein-
kennir það. En þessi antisemít-
ismi er nógu sterkur og hefur frá
fyrri tíð nægan hljómgrunn til
þess að útbreitt blað eins og viku-
ritið Ogonjkok sá sig til þess
neytt á dögunum að prenta langa
skýrslu um það rit sem Pamjat-
menn sækja sína samsæriskenn-
ingar einkum til, en það eru hinar
illræmdu „Fundargerðir síons-
öldunga". En þar er að finna út-
listun á dularfullu samsæri gyð-
inga (og frímúrara) um að ná
heimsyfirráðum með því að út-
breiða byltingarkenningar og
allskonar óþjóðlega spillingu.
Þetta falsrit var upphaflega samið
af leynilögreglu Rússakeisara og
var ætlað til að kynda undir gyð-
ingafjandskap Nikulásar annars.
Síðar fór það víða - Hitler trúði á
þetta rit, Pýramídafélagið ís-
lenska og margir fleiri hafa talið
að „eitthvað er nú til í þessu“.
Vantar einfalda
skýringu
Ég spurði vini mína í Moskvu
um Pamjat. Sumir höfðu ekkert
af því að segja. En tveir höfðu
komið á fundi hjá þeim. Þeir
sögðu að félagsmenn væru skrýt-
in blanda. Mikið færi fyrir mjög
fáfróðum mönnum og líklega
misheppnuðum sem vantaði ein-
hverjar einfaldar skýringar á því
hvað væri að í lífi þeirra. Og þá er
eins og fyrri daginn heppilegt að
grípa tií heimsjúðans. Þessir
menn, sagði Tolja, þylja allir
ákveðnar tölur: Þeir eru vissir um
að 45% allrar doktora og kandíd-
ata í ýmsum fræðum séu Gyðing-
ar (eða laumugyðingar) og allt sé
það til komið af klíkuskap og
samsæri og fyrirlitningu á Rúss-
um. Þú veist sjálfur hvað fárán-
legt þetta er - ég veit vel að það
var mikið af Gyðingum í ýmsum
stofnunum á fjórða áratugnum,
en það er alit löngu fyrir bí og
síðar var einmitt víða innleiddur
mjög þröngur kvóti á að hleypa
Gyðingum í ýmisleg störf - frá
sumum voru þeir útilokaðir með
öllu. En þetta hrekkur af Pamjat-
mönnum eins og vatn af gæs. Þeir
sjá laumujúða undir fölsku flaggi
allsstaðar - líka í æðstu stöðum
flokksins. „Gyðingar, segja þeir,
hafa náð undir sig heilabúi þjóð-
félagsins."
Siðerni gegn
fjöldamenningu
En svo eru, sögðu vinir mínir,
aðrir menn í þessum hópi, eins-
konar hugmyndafræðingar, og
þeir eru miklu sleipari í tali. Þeir
halda mjög fram virðingarverð-
um málum eins og varðveislu
gamalla bygginga og verndun
náttúru og blanda saman við þau
bernskri aðdáun á öllu
rússnesku, sem kemur kannski
fram í því að menn innrétta íbúðir
sínar í blokkum eins og bjálkahús
til sveita í gamla daga. Þeir tala
mikið um niðurdrepandi áhrif
vestrænnar fjöldamenningar með
rokki og eiturlyfjum, beru kven-
fólki og neyslugleði (svo nokkuð
sé nefnt) - sem grafi undan okkar
góðu og gömlu rússnesku siðum.
Þegar þeir taka flugið stilla þeir af
mikilli mælsku upp siðleysi
tæknidýrkunar og hagvaxtar-
frekju gegn siðrænum og sögu-
legum verðmætum. Þeir tala
mikið um siðrænar lausnir vanda-
mála, um hið andlega í lífi þjóð-
arinnar - en það er einatt erfitt að
henda reiður á því hvað við er átt
og hvernig á að fylgja þessum
markmiðum eftir, hvenig á að
„snúa aftur til rótanna". Til dæm-
is gerist það, sagði einn vinur
minn, að þegar þeir eru spurðir
um lýðræði og kosningar, þá fara
svörin á flakk um draumaheima
„hins andlega, lífræna og sið-
vædda samfélags“.
Menn vita ekki hve margir eru í
Pamjat, enn síður hve mikla sam-
úð félagið hefur. Og hvað svo
verður, það veit enginn. En það
er ærin ástæða til að geta um
þetta félag í þessari syrpu: það er
rétt að hafa í huga að glasnost ber
ýmsa kynlega kvisti.
únum Heyrtog séð í Sovétríkjunum HeyrtogséðíSovétríkjunum Heyrt og séð í So