Þjóðviljinn - 13.07.1988, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Kariveldið og Kvennalistinn
Ég hef frá því í vetur fylgst af
áhuga með því sem Gestur Guð-
mundsson hefur skrifað um
Kvennalistann. Oft hefur mér
fundist sem hann vissi ekki í
hvorn fótinn hann ætti að stíga.
Yfirleitt hafa mér þó fundist hans
skrif vera í takt við hefðbundna
afstöðu vinstri karlmanna til
kvenna. Mér finnst hann hlutgera
konur, hann virðist sjaldan gera
ráð fyrir frumkvæði þeirra.
í vetur skrifaði Gestur að nú
þurfi Alþýðubandalagið að fara
að „taka“ upp nánara samstarf
við Kvennalistann og að það geti
ýmislegt af konum lært í sam-
bandi við starfsaðferðir þeirra. f
staðinn geti Alþýðubandalagið
„gaukað" að konunum því besta
úr hugmyndafræði sinni. Gestur
gerir semsagt ráð fyrir því að það
sé ekkert annað fyrir Alþýðu-
bandalagið enn að „taka“ upp
nánara samstarf við Kvennalist-
ann, það er ekkert spurt hvað
Kvennalistinn vill í því sambandi.
Ég man ekkert eftir því að hafa
séð að Kvennalistinn óski sér-
staklega eftir samstarfi við Al-
þýðubandalagið. f öðru lagi gerir
Gestur ráð fyrir því að fólk í Al-
þýðubandalaginu geti „lært“ ým-
islegt af starfsaðferðum Kvenna-
listans. Petta hlýtur að þýða það
að hann treystir alþýðubanda-
lagsfólki til að nota sín skilningar-
vit í þeim tilgangi að læra. Aftur á
móti þarf Alþýðubandalagið að
„gauka“ því besta úr sinni hug-
myndafræði að konunum. Gestur
gerir ekki ráð fyrir því að konurn-
ar sjálfar séu færar um að skoða
hugmyndafræði flokksins og að
nýta sér ef þær finndu eitthvað
nothæft.
Að mínu áliti er þetta dæmi-
gert fyrir afstöðu karla innan
vinstrihreyfingarinnar til kvenna.
Innan vinstrihreyfingarinnar
uppúr 1968 var staða kvenna
aidrei tekin alvarlega, því var
blákalt haldið fram að eftir að hin
sósíalistíska bylting væri í höfn
væri kúgun kvenna sjálfkrafa úr
sögunni. f vinstrihreyfingunni,
hvort sem það var stúdentahreyf-
ingin eða frelsishreyfing svartra,
voru það karlar sem skilgreindu
jafnt takmarkið sem aðferðirnar
til að ná því. Konurnar voru í sínu
hefðbundna hlutverki, að styðja
undir karlana.
Þegar konur áttuðu sig á getu-
leysi (og kannski viljaleysi)
sósíalismans til að taka kúgun
kvenna alvarlega þá varð þeim
ljóst að þær þyrftu að taka málið í
eigin hendur. Þegar konurnar
settust niður til að skoða marxis-
mann fundu þær fljótlega út að
hann var ónothæfur til að svara
spurningum um kúgun kvenna og
yfirráð karla. Reynsla kvenna lá
sko alls ekki sem grundvöllur
fyrir hinni marxísku hugmynda-
fræði.
Til að byrja með voru margar
konur bjartsýnar um að hægt væri
að lappa svo upp á marxismann
að hann yrði nothæfur til að skil-
greina stöðu kvenna. Það sem
þurfti að gera var að þróa og skil-
greina grundvallar hugtök upp á
nýtt til að gera líf kvenna sýnilegt
í gegnum þau.
Uppúr 1970 fóru hinsvegar
margar konur að efast um að
þetta væri fær leið, það þyrfti
eitthvað nýtt að koma til. Hér
kemur hugtakið „patriarkat" inn
í kvenfrelsisumræður og það eru
einmitt Gests hugleiðingar um
þetta hugtak og notkun Kvenna-
listans á því sem varð mér tilefni
til þessara skrifa. Gestur heldur
því fram að við þýðingu hugtaks-
Sigþrúður Helga Sigurbjarnardóttir skrifar
Kvennalisti og karlveldi, - frá stjórnarmyndunartilraunum í fyrravor. (Mynd: EÓI.)
ins „patriarkat" yfir í karlveldi í
stað feðraveldis, sem er „upphaf-
leg þýðing“ hugtaksins, hafi
merkingin „runnið lítið eitt til“.
Eftir því sem ég skil þá er þessi
ruglingur eitt af því sem er til
töku fjölskylduformi þar sem
faðirinn ræður yfir öðrum með-
limum fjölskyldunnar. í kringum
1970 tók Kate Millett (sem er am-
erísk kvenfrelsiskona) upp hug-
takið og sagði að grundvallar
Hún gengur út á það að í öllum
samfélögum séu virk tvö tiltölu-
lega óháð kerfi. í okkar sam-
félagsfundsgerð eru það
karlveldið og kapitalisminn sem
lifa hlið við hlið. Hugmynda-
„Sem sósíalisti (...) finnstmér Gestur hœtta
sér út á alveg ótrúlega hálan ís þegar hann
talarum Kvennalistann sem „mœðralista“
vegna málflutnings listans“
marks um „óljósa hugmynda-
fræði“ Kvennalistans.
Nú finnst mér ég varla geta ver-
ið sammála Gesti um að karlveldi
sé eitt mest notaða hugtak
Kvennalistans. Ég hef fylgst tals-
vert náið með Kvannalistanum
tvö síðustu árin og man varla eftir
að hafa séð konurnar nota hug-
takið á prenti, né að það hafi
komið upp í viðtölum við þær.
Það sem aftur á móti oft kemur
upp er „karlasamfélag" í merk-
ingunni „þeir staðir sem karlar
hafa þjappað sér saman í samfé-
laginu“ og það eru ekki síður
konur úr „gömlu flokkunum"
sem nota það hugtak. En þetta er
samt ekkert aðalmál, ég veit að
sem betur fer er „karlveldið"
hugtak sem Kvennalistakonur
þekkja og nota.
Til baka til merkingar hugtaks-
ins „patriarkat“, eða karlveldi.
Þetta er nefnilega eitt af gömlum
hugtökum sem konur hafa tekið
upp og gefið innihald til að það
henti viðleitni þeirra til að skil-
greina stöðu kvenna. Max Weber
notar hugtakið til að lýsa sérs-
andstæðurnar í samfélaginu væru
milli karla og kvenna. í samfé-
laginu ríkti karlveldi í þeirri
merkingu að í öllum lögum sam-
félagsins ríktu karlar yfir konum.
Að hennar mati eru andstæðurn-
ar milli kynjanna meira grunn-
leggjandi en andstæðurnar milli
stétta. Millett notar semsagt hug-
takið til þess að lýsa uppbyggingu
samfélagsins sem er þannig að
hennar mati að menn drottna yfir
konum og eldri menn yfir yngri
körlum.
Það er hinsvegar langt frá því
að allar kvenfrelsiskonur noti
hugtakið eins eða séu sammála
um hvert innihald þess sé. Marg-
ar hafa viljað gefa hugtakinu
meira skilgreinandi hlutverk í
stað þess að nota það einungis til
að lýsa ástandinu eins og það er.
Þær kvenfrelsiskonur sem ekki
hafa viljað gefa marxismann al-
veg upp á bátinn en hafa trú á að
hægt sé að sameina kvenfrelsis—
spurningar og marxíska aðferða-
fræði svo að jákvætt verði fyrir
báða, hafa þróað svokallaða
„tveggjakerfa kenningu“.
fræðilega eru þau aðskiljanleg en
að sjálfsögðu grípa þau það djúpt
hvort inn í annað að í raun er
erfitt að greina þau að. Sam-
kvæmt þessari kenningu voru það
lénsskipulagið og karlveldið sem
lifðu hlið við hlið áður en kapital-
isminn tók við af lénsskipulaginu.
Sú sem hefur skrifað af hvað
mestri sannfæringu um „tveggja-
kerfa kenninguna" heitir Heidi
Hartman. Hún hefur verið
gagnrýnd af öðrum kvenfrelsis-
konum fyrir að hafa ekki í raun
tekist að losa sig úr viðjum hefð-
bundins marxisma.
Hartman skilgreinir karlveldi
sem ákveðið samband milli karla
sem grundvallast á sameigin-
legum hagsmunum þeirra í því að
ráða yfir konum til að geta nýtt
sér vinnu þeirra og líkama. Hún
segir að þrátt fyrir að samfélagið
hafi pýramídiska uppbyggingu,
þar sem menn hafi ólíkar stöður,
þá geti þeir sameinast í þeim
hagsmunum sem þeir hafa allir,
hvar sem þeir eru staddir í pýram-
ídanum; nefnilega að ráða yfir
konum.
Það væri að sjálfsögðu hægt að
fara mun lengra út í umræður um
hugtakið karlveldið og hvað felst
í því, að ég tali nú ekki um það
hvernig það birtist í hinum ýmsu
myndum í samfélaginu. Ég læt
samt staðar numið í bili.
Það sem mig langaði til að
undirstrika er þessi tilhneiging
karlmanna, ekki síst fræði-
manna, að álíta að þeir búi yfir
sannleikanum og geti rétt sisona
borið hann á borð. Þetta á ekki
síst við um fræðileg hugtök sem
karlar hafa skilgreint en þegar
konur fara að nota þau þá finna
þær að þau henta ekki til þess að
skilgreina þann veruleika sem er
virkilegur fyrir þær. Stundum
búa konur þá til ný hugtök og
stundum lappa þær upp á gömul.
Þessu eiga karlmenn oft erfitt
með að átta sig á og draga þá einu
„rökréttu ályktun" að auðvitað
hafi stelpurnar aldrei skilið um
hvað málið snérist.
Það er því ekki þanig að merk-
ingin í hugtakinu „patriarkat"
hafi færst til í þýðingu kvenna á
því, það hefur einfaldlega fengið
nýtt innihald.
Ég verð að viðurkenna að þeg-
ar Gestur fer að tala um „mæðra-
veldið“ og þá áherslu sem
Kvennalistinn að hans áliti leggi á
það, þá á ég erfitt með að fylgja
honum eftir. Það segir kannski
meira um mig en um skrif hans.
Ég held þó að það stafi af því
hversu óljós notkun hans á hug-
takinu er. Það sama gildir um
hugtakið „kvennamenning", ég
geri mér ekki grein fyrir því hvað
hann leggur í það.
Það eru að minnsta kosti fjórar
höfuð tilhneigingar í skil-
greiningu á hugtakinu „kvenna-
menning" og til þess að geta farið
í gegnum það þá þyrfti ég alla-
vega aðra grein.
„Kvennamenning" er dæmi-
gert fyrir hugtök með óljósu inni-
haldi og notkun þess í póltískri
umræðu veldur ruglingi, því oft
eru þátttakendur alls ekki að tala
um sama hlutinn.
Sem sósíalisti, en það held ég
að hann telji sig, finnst mér Gest-
ur hætta sér út á alveg ótrúlega
hálan ís þegar hann talar um
Kvennalistann sem „mæðralista“
vegna málflutnings listans. Hann
nefnir samfelldan skóladag sem
lið í „afturhvarf til mæðraveldis".
Hann segir að með þessu sé ann-
ars vegar „verið að létta á mæðr-
um, sem geti þar með áhyggju-
lausar verið „fullgildir aðilar á
vinnumarkaði“. Ég spyr: hvað
með feðurna? Á hinn bóginn þá
verða skólarnir, eftir því sem
Gestur segir, í stað þess að vera
föðurlegir og fræðandi þá verða
þeir móðurlegir og umannandi.
Hér er þó svo sannarlega kominn
gamli góði „dúalisminn", annað-
hvort eða.
Mér finnst málflutningur Gests
í þessari grein einkennast af furð-
ulegum fullyrðingum og næstum
fullkomnum skorti á rökum - og
mér liggur við að segja ekki svo
litlum hroka,.því hugsið ykkur ef
rcynsluheimur mæðra færi allt í
einu að setja mark sitt á allt
samfélagið!
Ég veit að það getur verið erfitt
að skrifa vikulega greinar og það
er kannski ekki á færi annarra en
Flosa?
Ps. Grein Gests Guðmundssonar
um Karlaveldi, feðraveldi, mæðr-
aveldi birtist í Þjóðviljanum
29.06.88.
Slgþrúður er við nám i félagssál-
fræði í Osló.
Þriðjudagur 12. júlí 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5