Þjóðviljinn - 15.07.1988, Blaðsíða 4

LEIÐARI
KLIPPT OG SKORIÐ
Fjáimálaráðheira
sem trúir ekki á
gjaldmiðilinn
Maöurinn sem lýsti sjálfum sér eitthvaö á þá leiö að hann
heföi við fæöingu verið lagður í jötu í Alþýðuhúsinu á ísafirði og
síðar fengið þá hugljómun við fótskör menntaðara meistara að
verða leiðtogi íslensku þjóðarinnar, - þessi maður er núna
orðinn þreyttur.
í nýlegu viðtali í Alþýðublaðinu gerir Jón Baldvin Hannibals-
son upp við samstarfsmenn sína, þjóðina og máttarvöldin eftir
eitt ár sem fjármálaráðherra. Þar kemur í Ijós að almenningur
hefur á þessum tíma verið svo kvikindislegur að leggja sig fram
um að eyðileggja áætlanir Jóns Baldvins með óhóflegri neyslu
og sífelldu sífri, og ráðherrann lýsir samstarfsmönnum sínum í
stjórnarliðinu með því að vísa í fræga vísu Bólu-Hjálmars, - og
taki hver sína sneið:
Aumt er að sjá í einni lest
áhaldsgögnin slitin flest,
dapra konu og drukkinn prest,
drembinn þræl og meiddan hest.
Það heyrir líka til tíðinda í Alþýðublaðsviðtalinu að fjármála-
ráðherra íslensku ríkisstjórnarinnar er orðinn svo leiður á lífinu
og starfinu að hann langar helst til að leggja niður íslensku
krónuna. En hingaðtil hefur verið litið svo á að íslenskir fjármál-
aráðherrar hefðu það sérstaka hlutverk að standa vörð um
íslenska gjaldmiðilinn.
Jón vill taka upp einhverja aðra mynt, - það heitir að festa
krónuna við traustan erlendan gjaldmiðil -, og ráðherranum
virðist vera alveg sama hvað verður fyrir valinu, bara að hann
losni sjálfur við áhyggjurnar yfir á gildari frændur í Washington
eða Bonn eða Brússel.
Þreytan og sjálfsvorkunnin í Alþýðublaðsviðtalinu kom sold-
ið á óvart. Skýringanna var þó ekki langt að leita, - þjóðhagss-
páin nokkrum dögum síðar var áfellisdómur um ársverk ráð-
herrans og ríkisstjórnarinnar sem hann kom saman.
í plaggi Þjóðhagsstofnunar eru rakin hagstæð ytri skilyrði,
efnahagsástand þokkalegt erlendis, verðbólguaukning ytra ef
til vill hálft prósent á árinu, rýrnun viðskiptakjara aðeins 1
prósent á árinu eftir mikið góðæri.
í plaggi stofnunarinnar eru horfurnar í þjóðarbúskapnum
ekki jafn bjartar, og gildir einu hvar borið er niður.
Þjóðhagsstofnun hefur til dæmis hækkað spá sína um verð-
bólgu á árinu úr 16% í 25% og er þá gert ráð fyrir hagstæðustu
skilyrðum. Líklegast er að verðbólga ársins verði töluvert meiri,
- og þannig margfaldist enn munurinn á verðbólgu hér og í
nágrannalöndunum.
Sá munur er auk matarskattarins ein helsta ástæða þess að
erlendum ferðamönnum hefur fækkað frá því á síðasta sumri,
og hefur efnahagsstjórnin þannig orðið til þess beinlínis að
draga spón úr aski einnar af þeim nýju atvinnugreinum sem
orðið gætu vaxtarbroddur frammá næstu öld.
Þessi verðbólga er ekki síst því að kenna að fjármálaráð-
herra hefur gefist upp á að standa við fyrirheit sín um halla-
lausan ríkissjóð og eys í staðinn í hann fé úr Seðlabankanum,
fé sem fæst með seðlaprentun án innistæðu.
Þessi sama staða ríkissjóðs á mikinn þátt í að herða á
þenslu, þrýsta upp vöxtum, erfiða mjög rekstur útflutnings-
greina og spenna gengisbogann.
En yfirmaður ríkissjóðs er einmitt sami ráðherrann sem í
Alþýðublaðsviðtalinu segist vera orðinn þreyttur á guði og
mönnum og ekki síst íslensku krónunni.
Kannski það ætti að leyfa honum að taka pokann sinn?
-m
Samkeppnin
sem brást
Við höfum oft heyrt það,
og þá sérstaklega í Morgun-
blaðinu, að opinber viðleitni
til að hafa eftirlit með verð-
lagi væri heimskuleg, gagns-
laus og óþörf. Samkeppnin á
að vera frjáls, og hún mun
skapa verðlagseftirlit al-
mennings og þrýsta niður
verði og una svo allir glaðir
við sitt í hinum skásta heimi
allra hugsanlegra heima.
En það er eins og fyrri
daginn: veruleikinn hagar
sér öðruvísi en kenningarn-
ar.
Við vitum náttúrlega
dæmi þess að samkeppni
hefur róttæk áhrif á verðlag.
Menn geta til dæmis leitað
uppi allskonar prísa á bílum,
nýjum ognotuðum. Þar
virðistsamkeppnin ogverð-
skynið vera nokkuð virkt.
Enda eru menn þá að taka
ákvörðun um kaup sem ekki
er tekin á hverjum degi og
miklirfjármunirgangafyrir
borðíeinu.
En svo kemur að
lífsnauðsynjum sem menn
eru að kaupa upp á dag
hvern og þá versnar í því.
Samkeppnin virkarekki.
Nýjasta dæmið er verð-
könnun á brauðum og
kökum. Verðlagsstofnun
hefur sent frá sér upplýsing-
ar um það, að verð í
brauðgerðarhúsum hafi
hækkað um 25-30 prósent að
meðaltali á næstliðnu hálfu
ári. Sú sama Verðlagsstofn-
un segir að matarskattur
ríkisstjórnarinnar um síð-
ustu áramót hafi gefið tilefni
til um það bil tíu prósent
hækkunar. Brauðgerðar-
húsin hafa þá bætt ofan á þá
skattheimtu 14-18 prósenta
hækkun frá sjálfum sér. Þess
má svo geta að á sama tíma
hækkar framfærsluvísitalan
um þrettán þrósent.
Alagningar-
frelsið dýra
Morgunblaðið skrifar í
fyrradag leiðara um þetta
mál og kallar hann „Verð-
lagseftirlit almennings" en
náttúrlega ætti leiðarinn að
heita „Samkeppnin sem
brást“. Blaðiðersárt yfirþví
að þeir sem nauðsynj ar selj a
skuli bregðast kenningu
þess og segir:
„Hér á árum áður þegar
baráttan stóð um álagning-
arfrelsi, barátta sem Morg-
unblaðið studdi dyggilega,
var því fram haldið af hálfu
atvinnurekenda, að álagn-
ingarfrelsi mundi leiða til
lækkunar á verðlagi vegna
aukinnar samkeppni og hag-
kvæmari innkaupa. Vafa-
laust hefur það gerst í raun á
sumum sviðum. Annars
staðar hafa hækkanir orðið
langt umfram það sem eðli-
legt geturtalist."
Blaðið stynur síðan aum-
lega og áminnir hina
álagningarfrjálsu um að
„frelsi til álagningar fylgir
ekki aðeins ábyrgð, heldur
krafa um að vel sé farið með
þaðfrelsi."
Petta er stórmerkilegt og
feiknafróðlegt. Ogvekur
upp margar spurningar.
Hver á að fara með „kröf-
una“ um að álagning geysist
ekki fram með offorsi? Er
það ekki andstætt sjálfum
lögmálum markaðsfrelsisins
að fara inn á þær brautir? Og
sama má segja um hjal
Morgunblaðsins um hækk-
anir sem eru „langt umfram
það sem eðlilegt getur tal-
ist. “ Hvað er eðlileg hækkun
á brauðum? Segir ekki sjálft
markaðslögmálið að menn
séu frjálsir og óháðir að því
að selja brauð á eins háu
verði og þeir treysta sér til
að láta viðskiptavininn
kyngja? Svo segir Hayek og
Hannes Hólmsteinn.
Pað sem allir vita
Sumt er giska spaugilegt í
leiðaranum. Eins og til
dæmis þetta hér:
„Almenningur á kröfu á
upplýsingum um það, hvers
vegna verð á vöru og þjón-
ustu hækkar hvað eftir ann-
að langt umfram það sem
eðlilegt getur talist".
Almenningur þarf nefni-
lega engar „upplýsingar“
um það hvers vegna okrað
er til dæmis á brauði. Hann
veit það ofurvel: Hátt verð
stafar af því að fyrirtækin
ætla að græða mikið og
fljótt. Og menn ættu að vita
það líka, að það er óhjá-
kvæmileg afleiðing af bar-
áttu Morgunblaðsins og
hægriaflanna yfirleitt fyrir
sem allra mestu frelsi, að
menn sem í aðstöðu eru til
þess, gera það sem þeim
sýnist við álagningarfrelsið.
Ef Mogginn kvartar svo yfir
útkomunni þá er það rétt
eins og Andskotinn væli yfir
því að það sé alltof heitt í
Helvíti.
Vanmáttugur
almenningur
Og svo eru það þessar
ljúfu hugmyndir um verð-
lagseftirlit almennings, sem
á að halda aftur af gróða-
fíkninni hjá þeim álagning-
arfrjálsu.
Verðlagseftirlit almenn-
ings er vanmáttugt af ýms-
um ástæðum og ekki barasta
þeirri sem oftast er nefnd -
að dýrtíð og verðlagssveiflur
miklar hafi gert fólk ónæmt
á verðhækkanir. Spyrja má:
hvers vegna á allur almenn-
ingur, ég og þú, að eyða dýr-
mætum tíma sínum og leggja
á sig margvíslega fyrirhöfn
til þess að standa sig í stríði
við kaupmenn? Hafa menn
ekki annað þarfara við líf sitt
og stopular frístundir að
gera en sanka að sér upplýs-
ingum um að kornstöng,
pylsur eða músli kosti fimm
eða tíu krónum minna í til-
tekinni búð í Garðabæ eða
úti á Nesi en í næsta bakarí
eða á næsta stórmarkaði?
Vita menn ekki, að það er
mikill siður í stórverslunum
að hafa nokkkrar vörur
áberandi ódýrar og hala inn
mismuninn með því að
dreifa hærri álagningu á
margar vörur?
Höldum áfram með þetta:
Segjum nú að háttvirtur al-
þýðumaður hafi sankað að
sér lista yfir hagstæðasta
verð á ýmsum nauðsynjum.
Sparar hann á því að þeytast
á bfl sínum á milli margra
búða til að spara tuttugu
krónur eða fimmtíu krónur í
hverri? Varla. Aukþessvill
svo til, að það er til fólk enn-
þá í þessu bílanna landi, sem
getur ekki beitt skriðdreka
eins og eigin bíl í heilögu
stríði við álagningarfrelsið.
Brauðsalar vita það vel, að
fólk mun ekki hlaupa mjög
langt í sínu „verðlagseftirliti
almennings“, þótt þeir
hækki allt hjá sér um tíu eða
fimmtán prósent umfram
aðra verðbólgu. ÁB
þlÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Mörður Árnason, óttar Proppé.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hjörleifur
Sveinbjörnsson, KristóferSvavarsson, Magnfríður Júlíusdóttir,
Magnús H. Gíslason, Lilja Gunnarsdóttir, Ólafur Gíslason, Ragnar
Karlsson, SigurðurÁ. Friðþjófsson, Stefán Stefánsson (íþr.), Sævar
Guðbjörnsson, Tómas Tómasson, Þorfinnur ómarsson (íþr.).
Handrita-og prófarkalestur: Elías Mar, HildurFinnsdóttir.
Ljósmyndarar: EinarÓlason, SigurðurMarHalldórsson.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, Kristbegruró. Pétursson
Framkvæmdastjóri: Hallur Páli Jónsson.
Skrif stof ustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Utbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Katrín Bárðardóttir, ÓlafurBjörnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 70 kr.
Helgarblöð:80 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 800 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 15. júlí 1988