Þjóðviljinn - 17.07.1988, Blaðsíða 4

Ákvarðanir
teknar af fáum
íslenska stjórnkerfið er auðvit-
að ókönnuð náma í þessunt efn-
um. Stjórnmálafræði er ung
fræðigrein á íslandi eins og
ráðherrann og fleiri hafa bent á
og þess vegna er mikið verk
óunnið í þessum efnum. Stærstu
atburðir íslenskrar nútímasögu
bíða rannsókna af þessu tagi, þe.
inngangan í NATO og ákvarð-
anaferlið í samabandi við veru
bandaríska hersins hér á landi.
Á þessu sviði stjórnmálafræð-
innar eru til margar kenningar
eins og á öðrum sviðum hennar.
Ein kenningin segir stórar ák-
varðanir alltaf teknar af fáum
hvort sem um lýðræðisríki er að
ræða eða ríki sem kenna sig við
annars konar stjórnkerfi. Önnur
kenning segir ákvarðanir eiga sér
langan feril þar sem embættis-
menn og sérfræðingar koma við
sögu á ólíkum stigum ákvörðun-
arinnar og að lokaákvörðunin sé
næsta formleg. Síðan deila menn
fram og aftur um það hvaða
kenning eigi við á hverjum stað
og bæta inn í þá grófu mynd sem
hér er dregin upp mörgum ólík-
um og flóknum þáttum.
Sálfræðikenningar skarast
sumar við þessa grein og er þá
reynt að meta sálarástand þeirra
sem taka ákvarðanir og þá þætti
sem hugsanlega geta haft áhrif á
sálartetrið.
Þegar stjórnmálafræðingar
skoða ákvarðanir úr fortíðinni
mætir þeim einn vandi sem er
verri en nokkur annar en það er
skortur á skjalfestum upplýsing-
um. Islendingar eru að mörgu
leyti ver staddir en stórveldi eins
og Bandaríkin hvað þetta varðar.
Þar eru í gildi frekar nákvæmar
reglur um skráningu atburða og
aðrar reglur segja síðan til um
fyrningu skjala. Stjórnmálafræð-
ingar eiga því ttl. auðvelt með að
fá aðgang að bandarískum
skjölum varðandi ákvarðanir í
sambandi við ísland, td. þær sem
snerta veru hersins hér. En þegar
á að skoða íslensk skjöl er hætt
við að stjórnmálafræðingar rekist
á vegg. Skjölin eru annaðhvort
ekki til sýnis eða þau hafa aldrei
verið skráð en flest þeirra liggja
inni í ráðuneytum og hafa ekki
borist Þjóðskjalasafni.
Þar sem Birgir ísleifur Gunn-
arsson er fágætur velvildarmaður
þessarar ungu fræðigreinar og
mikill áhugamaður um framgang
hennar getur hann bætt fyrir þau
sár sem hann hefur valdið
greininni og það uppnám sem
hann hefur skapað í Háskólanum
með skipun Hannesar, með því
að sjá til þess að haldið verði til
haga öllum mögulegum og
ómögulegum pappírum og snepl-
um sem snerta þessa umdeildu
ákvörðun. Þetta framlag ráðherr-
Þaö hefur varla fariö f ramhjá
nokkrum manni aö Birgir ís-
leifurGunnarsson
menntamálaráðherra skipaöi
á dögunum Hannes Hólm-
stein Gissurarson í stööu lekt-
ors í stjórnmálafræöi. Há-
skólafólk hefur ekki veriö
hresst meö þessa ákvöröun
ráðherrans og mótmælt henni
harðlega. Mótmæli Há-
skólans byggjast á því aö fag-
lega skipuö dómnefnd
skólans hafi úrskurðað aöra
menn en Hannes hæfa til
stööunnar. En menntamála-
ráöherrann stendur á því fast-
ar en fótunum aö Hannes sé
hæfastur umsækjenda og
skilur ekkert í dómnefndinni
og dettur einna helst í hug aö
hún hafi veri skipuð klúbbi
skoðanabræðra sem hafi
framið samsæri gegn hæf-
astamanninum.
Þessi árekstur ráðherrans við
Háskólann vekur upp spurningar
um það hvað stjórnmálafræði er.
Menntamálaráðherra virðist
halda að stjórnmálafræði snúist
um pólitíska innrætingu. Nem-
endum ístjórnmálafræði sé kennt
að hugsa eins og allaballar, kratar
og framsóknarmenn osfrv. Við
þessa uppgötvun hefur ráðher-
rann að vonum orðið skelfingu
lostinn og komist að þeirri niður-
stöðu að bæta þyrfti við grein
innan stjórnmálafræðinnar sem
kenndi fólki að hugsa eins og Fri-
edrik Von Hayek og aðrir mætir
sjálfstæðismenn og ekki dygði
minna en að ráða til verksins
sjálfan ritstjóra Hayekstíðinda,
Hannes Hólmstein.
En Háskólinn virðist hafa aðr-
ar skoðanir á fræðigreininni en
ráðherrann. Skólinn segir
stjórnmálafræði snúast um kenn-
ingar í stjórnmálafræði, saman-
burð óííkra kenninga og
stjórnkerfa og aðferðir til
rannsókna á þessum sviðum. Ein
grein stjórnmálafræðinnar fæst
við rannsóknir á ákvarðanatöku.
Hvernig ákvarðanir eru teknar,
hvaða ferli er á þeim, hverjir taki
þær og hvar. Meðal þess sem er
rannsakað er hvort þeir sem
sagðir eru taka ákvarðanirnar
taki þær í raun og þá að hvað
miklu leyti þeir réðu niðurstöð-

ans yrði stjórnmálafræðingum
framtíðarinnar ómetanlegt og
aldrei að vita nema þeir fyrirgefi
Birgi gamaldags flokkspólitískt
pot hans fyrir vikið.
Hver fœr flugu
í höfuðið?
Birgir gæti haft frumkvæði að
því að stofnaður yrði sérstakur
rannsóknasjóður sem gæti heitið
„Hverjir taka ákvarðanir í
menntamálaráðuneytinu". Þar
gætu stjórnmálafræðingar kann-
að hvort það er fámenn klíka sem
tekur ákvarðanir í menntamála-
ráðuneytinu eða hvort ákvarðan-
ir þar eru ferli sem embættismenn
ög sérfræðingar koma inn í á ólík-
um stigum.
Hvernig var ákvörðunin um
brottrekstur Sturlu Kristjáns-
sonar úr embætti fræðslustjóra
td. tekin? Vaknaði Sverrir með
þá flugu í höfðinu öllum að
óvörum? Hvaða sálfræðilegu
þættir höfðu þar áhrif á? Var
flugan kannski ekki Sverris?
Voru það embættismenn á neðri
hæðum ráðuneytisins sem skópu
fluguna? Eða tivernig var þetta
allt saman?
Auðvitað má síðan ekki
gleyma ráðherratíð Birgis sjálfs.
Hann hefur nú verið mennta-
málaráðherra í eitt ár og þegar
lagt grunninn að ómældu starfi
fjölda stjórnmálafræðinga. Ef
ríkisstjórnin verður langlíf verð-
ur vafalítið að stofna sérstaka
rannsóknalektorsstöðu í
stjórnmálafræði utan um em-
bættisverk Birgis eins. Var
skipun Hannesar dæmi um gam-
aldags pólitískan bitling? Eða var
hún dæmi um einstaklega vel
upplýstan menntamálaráðherra í
stjórnmálafræði sem vildi
breikka svið greinarinnar? Hver
var þáttur embættismanna og
sérfræðinga ráðuneytisins í á-
kvörðunartökunni? Hafði það
eitthváð að segja að aðstoðamað-
ur ráðherrans var skoðanabróðir
Hannesar og arftaki hans sem rit-
stjóri Frelsisins?
Þetta eru allt forvitnilegar
spurningar fyrir stjórnmálafræð-
inga framtíðarinnar og vafalítið
hefur mér láðst að telja upp
margar aðrar. En eitt er víst að
Birgir ísleifur hefur hafið
brautryðjaendastarf í íslenskri
stjórnmálafræði og mun örugg-
lega kinnroðalaust láta skrá á-
kvörðunartökuferlið vandlega
niður í þessu máli og öðrum í mál-
um menntamálaráðuneytinu. f
félagsvísindadeild munu iðju-
samir stjórnmálafræðingar hafa
nóg að gera og kannski verður
hluti þeirra svo lánsamur að fá
sérstakan rannsóknastyrk kenn-
dann við Birgi.
Heimir Már Pétursson
4 SÍÐA - ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 17. júlí 1988