Þjóðviljinn - 19.07.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Karlveldi eða feðraveldi
Það skemmtilegasta við að láta
skoðanir sínar opinberlega í ljós
er að fá viðbrögð og svör, sem
benda manni á veilur í málflutn-
ingnum eða eitthvað nýtt sem
maður vissi ekki um. En maður á
það líka á hættu að verða fyrir illa
grunduðu skítkasti.
Æði margir af pistlum mínum
hér í blaðinu á undanförnum
mánuðum hafa verið helgaðir
Kvennalistanum, og ég var satt
að segja löngu farinn að vona að
einhver grasrótarmálsvari List-
ans færi að nota greinar mínar
sem tilefni frekari umræðna um
stefnu og störf Kvennalistans.
Þeir sem að öllu jöfnu fjalla um
þjóðmál í íslenskum fjölmiðlum
hafa verið undarlega ragir við að
fást við Kvennalistann á einhvern
málefnalegan hátt, svo að maður
hefði ætlað að í þeim herbúðum
yrði fögnuður yfir því tilefni sem
ég hef gefið þeim til skoðana-
skipta. Því miður hefur eina upp-
skeran hingað til verið grein Sig-
þrúðar Helgu Sigurbjarnardóttur
(12.7. 88) en megininntak þeirrar
greinar eru heldur lélegar tilraun-
ir til að snúa út úr skrifum mín-
um. Þó örlar á málefnalegu inn-
taki í grein Sigþrúðar, og þess
vegna hef ég ákveðið að svara
henni.
Að vísu sneiðir Sigþrúður ger-
samlega hjá meginatriðum
þeirrar greinar, sem hún gerir at-
hugasemdir við en glefsar í rök-
færslu mína þar sem henni finnst
eitthvað varasamt á ferð. Slíkar
hælbítsaðferðir eru ekki vel til
þess fallnar að halda einhverri
vitrænni umræðu á lofti, og áður
en lengra er haldið, vil ég endur-
taka í stuttu máli þau meginatriði
sem ég var að koma á framfæri
sem gagnrýni á stefnugrundvöll
Kvennalistans.
í fyrsta lagi fjallaði ég um þær
hugmyndir sem eru tengdar hug-
tökunum feðraveldi (patriarkat)
og mæðraveldi (matriarkat) og
eru helsti hugmyndagrunnur
nýrrar kvennahreyfingar og þar
með Kvennalistans. Að mínu viti
eiga þessar hugmyndir fyrst og
fremst við um fortíð og arfleifð
hennar í nútíðinni. Hugtökin vísa
til samfélagsafstæðna sem eru
upprunnar í kyrrstæðum samfé-
lögum, þar sem þekking og af-
staða gengur nær óbreytt í arf frá
einni kynslóð til annarrar, enda
breytast lífsskilyrðin hægt. Þessi
arfleifð setur mikinn svip á nútíð-
ina - og þar er vitaskuld um að
ræða ægivald feðraveldis
Gestur Guðmundsson skrifar
gagnvart mæðraveldi. Ég tel al-
veg rétt hjá kvennahreyfingunni
að hefja til vegs hið jákvæða úr
arfi mæðraveldisins, en tel hins
vegar að réttlátt þjóðfélag fram-
tíðarinnar hljóti að greina sig
bæði frá feðraveldi og mæðra-
veldi, ekki síst vegna þess að sam-
félagsbreytingar munu halda
áfram að vera örar og vald eldri
kynslóða því að sama skapi úrelt.
í öðru lagi, og hér er um ná-
skylt atriði að ræða, taldi ég á-
stæðu til að mæla með gagnrýnni
notkun á hugtakinu „kvenna-
menning" en nýja kvennahreyf-
ingin og málsvarar Kvennalistans
tíðka. Eg er sammála því að hlut-
verk kvenna í samfélaginu hefur
ekki eingöngu markast af kúgun,
heldur hafa þær haft störf með
höndum og myndað ákveðin
tengsl innbyrðis, sem geta orðið
meðal þess sem nýtt samféiag
verður byggt af. Á flestan hátt get
ég tekið undir lofsöngva femín-
í áðurnefndri grein sneiðir
Sigþrúður hjá þessum megin-
atriðum en eyðir mestu púðri í að
ráðast á einn lið í röksemdafærslu
minni, sem sé að í málflutningi
íslenskra femínista hafi hugtakið
patriarkat/feðraveldi breyst í
karlveldi, og að ákveðinn rug-
landi hafi fest rætur í femínísku
hugmyndakerfi með þessari
gliðnun. Sigþrúður bendir rétti-
lega á að þessi gliðnun hafi gerst
vísvitandi í málflutningi ýmissa
erlendra frumkvöðla femínism-
ans og að samkvæmt þeim mál-
flutningi eigi orðið „karlveldi"
betur við en „feðraveldi". Hér fer
Sigþrúður með sögulega stað-
reynd, við erum hins vegar
augljóslega ósammála um mat á
henni og gætum átt skoðanaskipti
þarum, en því miður takmarkar
hún röksemdafærslu sína við
endursögn á nokkrum megin-
kenningum tveggja erlendra fem-
ínista. f grein minni var ég í raun
háttum með því að innlima þætti
úr fyrri samfélagsgerðum í
breyttri mynd. Þar með hefur
kapítalískt misrétti ekki tak-
markast við stéttakúgun, heldur
hefur bæst við það kvennakúgun,
kynþáttamisrétti og fleira mis-
rétti og baráttan gegn því er ekki
síður mikilvæg fyrir sósíalista en
stéttabaráttan. Sósíalistar geta
sótt styrk í menningu kúgaðra
kynþátta og kvennamenninguna
ekki síður en í stéttarmenningu
verkalýðsstéttarinnar.
Nýja kvennahreyfingin er
merkasta nýsköpun sem orðið
hefur í baráttu undirokaðra afla á
síðustu áratugum, og Kvennalist-
inn er að mínu mati merkasta ný-
sköpun í íslenskri stjórnmálasögu
síðan hreyfing verkalýðs og sós-
íalista hófst hér til vegs. Kvenna-
listinn og hugmyndir hans eru
hins vegar ekki stikkfrí frá
gagnrýni fremur en hreyfing og
hugmyndafræði sósíalista; rétt
„Reyndar hefur ofuráhersla sumra femínista á
karlveldi og kvennakúgun alltafminnt mig á
harnalegar hugmyndir maóismans sáluga um
„grundvallarandstœður“ og
„höfuðandstœður“... Femínisminn er að
mínu viti margfaltmerkilegrafyrirbrigði en
maóisminn og því er sárt að sjá femínista falla
ofan ísvipaðar gryfjur. “
ista um „kvennamenningu" og
stóra þætti í gagnrýni þeirra á
karlamenningu. Hins vegar tel ég
að kvennahreyfingin hafi á marg-
an hátt skirrst við að horfast í
augu við það, að hve miklu leyti
sú kvennamenning sem fyrir er í
samfélaginu er mörkuð af kvenn-
akúgun. Að mínu viti ber að líta á
kvennamenningu, eins og aðra
menningu kúgaðra afla sem
blöndu uppreisnar og aðlögunar
að kúguninni, og innan Kvenna-
hreyfingarinnar hefur að mínu
viti ríkt einhver undarleg feimni
við að ræða að hvaða Ieyti hefð-
bundin kvennamenning viðheld-
ur kúgun kvenna á sjálfum sér,
hvor annarri og börnum. Heiðar-
leg umræða um þessi atriði er
forsenda þess að kvennahreyf-
ingin verði boðberi frelsandi
samfélagshátta.
ekki síður að gagnrýna þessar
kenningar en íslenska Kvenna-
listann og gerði þar stutta grein
fyrir því hvers vegna mér fyndist
betra að nota upphaflega hug-
takið feðraveldi í bland við önnur
hugtök sem skýra nútíma vorn, í
stað þess að renna sér fótskriðu
yfir í nýtt hugtak og reyna að skil-
greina allt með því.
Með því að nota hugtakið feðr-
aveldi beinir maður athygli að því
hvernig kapítalisminn hefur ekki
útrýmt fyrri félagsháttum, heldur
gert bandalag við þá og aðlagað
að sínum þörfum. Kapítalisminn
er í sjálfu sér ansi menning-
arsnauður, og verslun og fram-
leiðsla með gróða fyrir augum
bjóða ekki upp á fjölskrúðuga
félagshætti. Hins vegar hefur
kapítalisminn orðið svolítið
auðugri að menningu og félags-
eins og sósíalísk hreyfing festist
snemma á þessari öld í hættulega
einföldum kreddum, hefur stór
hluti kvennahreyfingarinnar til-
hneigingu til að horfa á allt
samfélagið í svarthvítri mynd
kenningarinnar um „karlveldið".
Þær fræðikonur sem Sigþrúður
vitnar til telja að „þrátt fyrir að
samfélagið hafi prýamídiska upp-
byggingu, þar sem menn hafi ó-
líkar stöður, þá geti þeir samein-
ast í þeim hagsmunum sem þeir
hafa allir, hvar sem þeir eru
staddir í pýramídanum; nefnilega
að ráða yfir konum.“ Hér notar
Sigþrúður það athyglisverða
orðalag að allir karlmenn geti
sameinast um þá sameiginlegu
hagsmuni að ráða yfir konum, en
Heidi Hartmann, sem hún er að
vísa til talar um „samstöðu karl-
manna, sem gerir þeim það kleift
að ráða yfir konum.“ í þessu
tvenns konar orðalagi felst kjarni
hugtaksins karlveldi. Gagnrýni
mín felst í því að vissulega njóti
karlmenn forréttinda í samfélagi
okkar og hafi með sér margs kon-
ar samtryggingu, en hins vegar
séu þessi forréttindi og samtryg-
ging ekki þau grundvallaratriði
sem fremur öðrum ráði gerð sam-
félagsins.
Karlveldiskenningarnar hafa
verið útfærðar á flest samfélags-
svið, og meðal annars hafa þykkir
doðrantar verið skrifaðir um
karlveldi menningarinnar: að
bókmenntir séu karlabók-
menntir, kvikmyndir karlakvik-
myndir og meira að segja sé það
tungumál sem okkur er kennt
karlatungumál. Þessir gagnrýn-
endur hafa jafnframt bent á að í
samfélaginu sé líka að finna
kvennatungumál, öðru vísi tján-
ingu kvenna, sem strfði gegn
viðurkenndri málnotkun, sem
karlveldið teiji hina einu réttu.
Hins vegar bregður svo við að
þegar menn beina sjónum sínum
að tjáningu kynþáttaminnihluta
og hópa unglinga og utangarðs-
manna - því sem oft er nefnt
slangur - þá hafa menn getað not-
að þær aðferðir sem mótaðar
hafa verið í þeim tilgangi að leiða
í ljós tungutak kvenna (Hér er
t.d. átt við aðferðir Júlíu Kristevu
sem er uppáhald íslenskra kvenn-
abókmenntafræðinga). Þetta atr-
iði bendir til þess að það sé ofur-
einföldun að tala um karlatung-
umál og kvennatungumál og það
sé nær að tala um annars vegar
viðurkennt og ráðandi tungumál
og hins vegar tungumál þeirra
sem kúgaðir eru og í eins konar
uppreisn.
Hér verður þetta eina dæmi að
nægja, enda gæti karlveldishug-
takið sennilega enst okkur Sig-
þrúði til langvarandi skoðana-
skipta. Aðalatriðið er að ég tel
rangt að nota karlveldishugtakið
sem grundvallarhugtak. Hins
vegar tel ég fulla ástæðu til að
nota hugtakið um feðraveldi sem
eitt af lykilhugtökunum um nú-
tíma félagsgerð þótt það skýri
ekki allt fremur en grundvallar-
hugtök marxismans um stétta-
andstæður. Reyndar hefur ofurá-
hersla sumra femínista á
karlveldi og kvennakúgun alltaf
Gestur er félagsfræðingur og
vinnur við ritstörf, skrifar nú viku-
legar greinar í Þjóðviljann.
Nokkrar abendingar
til ritstjórnar Þjóðviljans v/ leiðara þriðjudaginn 28. 6. sl. með yfirskriftinni: „Glæsilegt endurkjör“
Leiðarahöfundur byrjar skrif
sín á því að biðja Vigdísi Finn-
bogadóttur hálfgert afsökunar á
því að einhver skuli hafa valdið
henni þeim óþægindum að bjóða
fram á móti henni í lýðræðis-
legum kosningum rétt eins og
kosningarnar hafi verið persónu-
legt mál Vigdísar.
Leiðarahöfundur gerir mikið
úr kosningasigri Vigdísar og gerir
því skóna að eiginlega sé þetta
bara furðugóð kosningaþátttaka
(72%9 þótt það þurfi hins vegar
að leita langt aftur fyrir lýðveld-
istökuna til þess að finna eins
slappa þátttöku. Einnig telur
leiðarahöfundurinn að þeir sem
mótmæltu með þátttökuleysi sínu
væru örfáir hægri menn.
Ritstjóri viðurkennir þó að
fylgi Sigrúnar hafi verið meira en
búist var við og eignar þetta fylgi
henni og Flokki mannsins.
Ástæða þessa telur ritstjórinn
að séu atburðir síðustu mánaða
m.a. síðustu bráðabirgðalög um
afnám samningsréttar. í lok
leiðarans má hann ekki vatni
halda yfir kjöri Vigdísar (sem
samþykkti bráðabirgðalögin) og
óskar þjóðinni til hamingju.
Þessum ótrúlegu skrifum verð
ég að svara nokkrum orðum.
Það verður örugglega athyglis-
verð ráðgáta fyrir sagnfræðinga
framtíðarinnar að reyna að skilja
afstöðu Þjóðviljans, málgagn
sósíalisma, þjóðfrelsis og verka-
lýðshreyfingar í þessum sögulegu
forsetakosningum. Kosningarnar
snerust um sjálft lýðræðið þ.e.
26. grein stjórnarskrárinnar sem
gefur forseta þá heimild að synja
lögum staðfestingar og vísa þeim
til þjóðaratkvæðagreiðslu. Þetta
ákvæði gerir ísland að lýðveldi og
var komið inn í stjórnarskrána á
sínum tíma fyrir ötula baráttu
sósíalista. Þetta kom fram hjá
Brynjólfi Bjarnasyni í sjónvarps-
þætti um forsetaembættið en
hann vitnaði í Einar Olgeirsson
þessu til staðfestingar. Hjá Bry-
njólfi kom einnig fram að sósíal-
istar hefðu gert sér miklar vonir
um þetta æðsta embætti þjóðar-
innar þótt reyndin væri að hér
ríkti enn hálfgert kóngaveldi.
Vigdís Finnbogadóttir hefur
dyggilega stutt þetta valdakerfi
og lýsir því yfir að hún muni halda
áfram að gera það og mun hún
því samþykkja hvaða árásir og
mannréttindabrot sem valdhöf-
unum dettur í hug að skenkja
launþegum landsins.
Þjóðviljinn - talsmaður
valdastéttar
Þjóðviljinn fagnar óspart kjöri
Vigdísar sem forseta. {þessu felst
algjör rökleysa og svik við hug-
sjónir sósíalistanna sem þátt tóku
í stjórnarskrárgerðinni. Þjóðvilj-
inn er orðinn talsmaður valda-
stéttarinnar og engu betri en Ás-
mundur Stefánsson sem gaf
launþegum landsins langt nef í
Morgunblaðinu fyrir kosningar
með því að biðja fólk um að kjósa
Vigdísi rétt eftir að hún hafði
samþykkt að taka samningsrétt af
öllum launþegum. Síðar í leiðar-
anum fer ritstjórinn úr öskunni í
eldinn með því að staðhæfa að
eingöngu hægri menn hafi mót-
mælt með því að mæta ekki á
kjörstað. Þetta eru kveðjurnar til
þeirra Alþýðubandalagsmanna
sem sýndu andúð sína á kerfinu á
þennan hátt. Sjálfsagt felst einnig
í þessu áminning til Alþýðu-
bandalagsmanna á borð við for-
mann Alþýðubandalagsins á
Suðurnesjum sem mælti ákveðið
með framboði Sigrúnar Þor-
steinsdóttur á síðum Þjóðviljans
fyrir kosningarnar.
Þjóðviljinn skelfur mikið yfir
þeim tæpu 6% sem Sigrún og
framboð hennar fékk en það fylgi
er ekki ósvipað því sem Alþýðu-
bandalagið hefur haft í skoðana-
könnunum að undanförnu.
Leiðarinn ber þess allur glöggt
vitni að Alþýðubandalagið hefur
algjörlega tapað áttum og er ekki
lengur flokkur fyrir launþega.
Ritstjórar Þjóðviljans skynja það
á hinn bóginn að framboð Sigrún-
ar hefur reist bylgju sem ekki
verður stöðvuð og að Rokkur
mannsins muni verða raunveru-
legur baráttuflokkur verkalýðs-
ins í framtíðinni því að hann
framkvæmir það sem hann talar
um. Helga Gísladóttir
fv. kosningastjóri Sigrúnar
Þorsteinsdóttur

Þriðjudagur 19. júlí 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7