Þjóðviljinn - 29.07.1988, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Lítil framleiðni
í bankakerfinu
Aö undanförnu hafa forsvarsmenn fyrirtækja í útgerð,
fiskvinnslu og öörum undirstöðugreinum kvartaö undan
ástandinu í efnahagsmálum. Þaö ereinkum vaxtakgstnaöur
sem þeir telja aö sé aö ríöa fyrirtækjunum á slig. Á meðan
fjármagnseigendur maki krókinn, komi tap hjá framleiðslu-
atvinnuvegunum í veg fyrir eölilega endurnýjun og uppbygg-
ingu. Þetta hljóti aö enda meö því aö viðkomandi fyrirtæki
segi upp starfsfólki og loki. Hafi stjórnendur þeirra ekki
frumkvæði aö slíkum aðgerðum, fari þau á hausinn.
Fréttir af ýmsum iðnfyrirtækjum, sem hafa nú þegar
stöðvaö framleiöslu, og fiskvinnslustöövum, sem eiga í
vandræðum meö að skrapa saman peninga til aö greiða
vinnulaun, benda til þess aö hér sé á ferðinni eitthvað meira
og alvarlegra en vanalegur barlómur búmanna sem kunna
aö berja sér. Hér í blaðinu er sagt frá erfiðri stööu stórfyrir-
tækisins Einars Guðfinnssonar hf. í Bolungarvík. „En það er
mörg Bolungarvíkin,“ er haft eftir Sverri Hermannssyni
bankastjóra. í fjölmörgum sjávarþorpum eru fyrirtæki, sem
mynda burðarásinn í atvinnulífi viðkomandi staðar, í stór-
kostlegri klemmu vegna gífurlegs fjármagnskostnaðar.
Vextir og verðbætur eru víða miklu stærri liðir en greidd
vinnulaun.
Sumir stjórnmálamenn og fjöldinn allur af minni háttar
sjálfskipuðum efnahagssérfræðingum hafist upp með þá
visku að atvinnufyrirtækin verði að aðlaga sig markaðnum.
Lausnarorðið sé aukin framleiðni, menn verði bara að hafa
vit á að auka magn framleiðsluvörunnar án samsvarandi
aukningar á fjárfestingu eða öðrum tilkostnaði.
Það er því fróðlegt að velta fyrir sér framleiðni þeirra
fyrirtækja sem annast það að útvega lánsfé. Hver skyldi
framleiðni íslenska bankakerfisins vera.
Það heyrir til undantekninga ef reikningar banka og spari-
sjóða sýna ekki rekstarhagnað, og hann ekki lítinn. En hagn-
aður banka segir ekki nema hálfa sögu því að unnt er að
ákveða verðlag á þjónustu þeirra þannig að reksturinn skili
hagnaði, sama hver tilkostnaður er?
Tekjur banka og sparisjóða ráðast fyrst og fremst af þeim
mun sem er á innláns- og útlánsvöxtum. í raun skiptir ekki
sköpum hvort vextirnir eru háir eða lágir. Ef þess er gætt að
hafa vexti, sem bankinn tekur fyrir að lána fé, nógu hátt yfir
þeim vöxtum, sem greiddir eru ofan á innistæður sparifjár-
eigenda, þá fer ekki hjá því að hægt sé að standa undir
rekstrarkostnaði og hann má vera býsna hár.
Munurinn á inn- og útlánsvöxtum mun óvíða á Vestur-
löndum vera hærri en hér. Vaxtagreiðslur á almennar spari-
sjóðsbækur ná ekki að halda í við verðbólguna. Margaug-
lýstir súper-reikningar hafa gefið u.þ.b. 3% ávöxtun á ári
umfram verðbætur. En fyrir það fé, sem bankarnir hafa leigt
út, hafa þeir aftur á móti fengið milli 9 og 10% umfram
verðbætur, stundum mun meira.
Gífurlegar nettó tekjur bankakerfisins hafa staðið undir
stórkostlegri fjárfestingu sem kannski er ekki endilega þjóð-
hagslega hagkvæm. Bankar og sparisjóðir eiga dýrar bygg-
ingar, gjarnan skreyttar fögrum listaverkum. Stórkostleg
kaup þeirra átölvubúnaði hafa síður en svo komið í veg fyrir
fjölgun starfsmanna sem er langt umfram aukningu þjóðar-
framleiðslu og peningaveltu.
Það er ekki að furða þótt menn efist um að þjóðhagslegrar
hagkvæmni sé gætt í rekstri bankakerfisins. Ugglaust má
koma við betra skipulagi og auka framleiðni miklu víðar en í
frumframleiðslugreinum, t.d. í bankakerfinu.
ÓP
iVLirri vat
Allir spái
í hlutabréf
Morgunblaðið talaði um það í
Reykjavíkurbréfi um síðustu
helgi að vaxtamálin væru í „sjálf-
heldu“. Pað mætti ekki lækka
vexti með pólitískum aðgerðum -
eins þótt ljóst væri að hvorki ein-
staklingar né fyrirtæki þyldu
lengur hávaxtarástandið. Þegar
blaðið hafði dæst yfir þessu
stundarkorn taldi það sig finna
smugu út úr sjálfheldunni: ef
hægt væri að fá menn til að kaupa
hlutabréf í stórum stfl, þá mundi
eftirspurn eftir lánsfé hjaðna
þátttakendur á íslenska (hluta-
bréfajmarkaðinum. Rúmlega 40
þúsund íslendingar væru fjár-
magnseigendur - kapítalistar.
Um áhrif svo gagngerra
breytinga á íslensku fjármálalífi
þarf ekki að fjölyrða um hér. í
Bretlandi er nú einn af hverjum
fimm kjörgengum mönnum orð-
nir eigendur að fyrirtækjum miö-
að við 13 af hundraði árið 1983.
Þarlendir telja ljóst að breytingar
í þessa veru á síðastliðnum árum
séu að skila sér í atvinnu- og
stjórnmálalífi. Breytingar eigi sér
stað á viðhorfum fólks til
fyrirtækjareksturs - hann sé mun
samtvinnaðri lífi fólks en áður
um virst sem það væri meiriháttar
frekja og kreppukommúnískur
útúrboruháttur að draga svo fagr-
an söng í efa.
En samt er mjög nauðsynlegt
að gera það.
Stórkarlar
og smakarlar
Það er nefnilega vafalaust að
nokkru leyti rétt að það hefur
pólitísk áhrif ef að hlutabréfaspá-
mennska verður útbreidd meðal
þeirra launamanna, sem eitthvert
fé hafa aflögu eftir hvunndagsút-
gjöld. Einhver óviss en ósmár
nokkuð og vextir síga í viðunandi
horf.
En þegar Morgunblaðið og
önnur Sjálfstæðismannamálgögn
mæna á stórefldan hlutabréfa-
markað sem bjargvættinn í grasi
lífsins, þá fylgir því vonaraugna-
ráði mjög ákveðinn pólitískur til-
gangur. Nýfrjálshyggjan vill
nefnilega gera sem flesta að von-
biðlum hlutabréfamarkaðar til
þess að rota með því móti „and-
stæður launavinnu og auð-
magns“, draga tennur úr verk-
lýðshreyfingunni, plata sem
flesta launamenn til að hugsa eins
og væru þeir kapítalistar.
Ef allir væru
kapítalistar...
Þetta kemur skýrt fram í
samantekt sem birtist í Stefni,
málgangi Sambands ungra Sjálf-
stæðismanna, nýlega og ber yfir-
skriftina „Að gera sem flesta ís-
lendinga að hlutabréfaeigend-
um“ - með því þá að efla hlutab-
réfamarkað og gera ríkisfyrirtæki
að „almenningshlutafélögum“ að
fyrirmynd stjórnar Margrétar
Thatcher í Bretlandi. í Stefnis-
grein er fyrst vitnað til Bandaríkj-
anna sem fyrirmyndar og sagt á
þá leið að þar séu röskar fjörtíu
og tvær miljónir manna að spá í
hlutabréf. Síðan segir:
„Ef sömu hlutföll væru hér á
landi mundi það þýða að um einn
af hverjum fimm íbúum væru
var. Verkföll í Bretlandi hafa
ekki verið eins tíð á síðustu árum
og áður.“
Nú mætti ýmislegt segja um
þessa skírskotun til Bretlands':
fækkun verkfalla þar í landi þarf
ekki endilega að tengjast því að
smákapitalistum í hlutabréfaham
fjölgi - menn skuli ekki gleyma
því að íhaldsstjórnin í Bretlandi
hefur blátt áfram breytt lögum og
beitt lögum í vaxandi mæli gegn
verklýðsfélögum og möguleikum
til verkfalla.
Ég fæ að vera með
En það skiptir ekki höfuðmáli;
glöggt er enn hvað þeir vilja, af
framhaldi greinarinnar sést, að
Stefnismenn vona einmitt að ef
t.d. fimmti hver íslendingur eða
fjórði hver eignaðist nokkur
hlutabréf í Eimskip, Flugleiðum
eða Pósti og síma, þá mundi hann
fara að hugsa sem ábyrgur fjár-
festingaraðili og standa gegn
bæði eigin launakröfum og ann-
arra.
Hér er um að ræða slóttugheit
sem rétt er fyrir verklýðsflokka
og verklýðshreyfingu að fylgjast
vel með. Og svo hvern einstakan
launamann náttúrlega. Við
skulum ekki neita því, að það
hljómar vel að „fólkið sjálft" eigi
í fyrirtækjunum, njóti góðs af
þeirra hagnaði og svo framvegis,
hafi hag af því að fylgjast með því
sem þar gerist. Svo gæti á stund-
hluti þeirra færi í vaxandi mæli að
hugsa „eins og kapítalistar“. Og
það hlálega og dapurlega við það
allt saman væri fólgið í þessu hér:
Menn hugsuðu eins og kapítal-
istar - án þess að vera það. Nokk-
ur hlutabréf hér og þar í stórfyrir-
tækjum og fyrrverandi ríkisfyrir-
tækjum mundu engu breyta um
það, að smákarlar yrðu áfram
leiksoppar og peð í höndum
þeirra fjölskyldna og klíkna sem
„eiga landið", sem eiga stærri
hluti og ráða hverjir stjórna fyrir-
tækjum og hvernig þeir haga sér í
launapólitík sem öðru. „Almenn-
ingshlutaféð" mundi gera þeirra
leiki auðveldari - án þess að hinar
fámennu en öflugu klíkur þyrftu
að kosta neinu til. Launamaður-
inn sem gerðist hlutabréfaspá-
maður hefði afar lítið grætt - en
að öllum líkindum látið mikið af
sínu stolti og sérstöðu í tilver-
unni, ásamt með trúnaði við sín
samtök.
Og það sem einna verst væri:
þessi þróun mundi í vaxandi mæli
skipta launafólki í andstæða
hópa. Þá sem eru með í fjárfest-
ingargambítnum og þá sem
hvorki vilja né geta það. Ofan á
þann launamun sem fyrir er í
samfélaginu og splundrar alþýðu
oftar en hollt er bættist svo mun-
ur á póiitískum hugsunarhætti,
munur sem hlutabréfaeignin
margnefnda mundi kynda undir.
Gáum að þessu.
ÁB.
Þjóðviljinn
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandl: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Rltstjórar: Árni Bergmann, Möröur Árnason, Óttar Proppó.
Fróttastjóri: Lúövík Geirsson.
Blaöamenn: Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hjörleifur
Sveinbjörnsson, Kristófer Svavarsson, Magnfríður Júlíusdóttir,
Magnús H. Gíslason, Lilja Gunnarsdóttir, Ólafur Gíslason, Ragnar
Karlsson, Sigurður Á. Friðþjófsson, Stefán Stefánsson (íþr.), Sævar
Guðbjörnsson, Tómas Tómasson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.).
Handrlta- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
LJósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Utlltsteiknarar: Kristján Kristjánsson, Kristberguró. Pótursson
Framkvæmdaatjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrif stof ustjórl: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrlfstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarala: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Utbrelðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Katrín Bárðardóttir, ÓlafurBjörnsson.
Útkeyrsla, afgreiðala, ritatjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setnlng: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verðilausasölu:70kr.
Helgarblöð:80kr.
Áskriftarverð á mánuði: 800 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN - NÝTT HELGARBLAÐ