Þjóðviljinn - 29.07.1988, Blaðsíða 8

A BEININU
Samgönguerfiðleikar
hjá Framsókn
Friðrik Sophusson svarar útúr um nýja álverið. Steingrímur alltafmeð íráðum
um Straumsvíkurálver. Halldór og Jóhanna í ráðherranefnd með Friðriki.
Jóhannes Nordal einstaklega hœfur maður
Friðrik Sophusson iðnaðar-
ráðherra hefur verið í sviðs-
Ijósinu undanfarnar vikur eftir
að lagt var úr höfn með er-
lendum stóriðjuhringum að
kanna um nýtt álver í
Straumsvík. Margt er enn
óljóst um þetta fyrirtæki, enda
enn ekki gerðir samningar
nema um „hagkvæmnisathug-
un“, en Friðrik hefur verið
gagnrýndur, af stjórnarand-
stæðingum og stjórnarliðum,
fyrir að hafa haldið máiinu í
þröngum hópi, og minnugir
fyrri skeiða í ísienskri stóriðju-
sögu hafa margir uppi miklar
efasemdir um byggingarstað,
raforkuverð, eignarform og
um gagnsemi álvera og ann-
arrar stóriðju hérlendis yfir-
höfuð.
Friðrik er „á beininu“ til að
svara nokkrum þeirra spurninga
sem hafa vaknað um þetta, og var
fyrst beðinn að lýsa gangi mála
þegar umsaminni hagkvæmnisat-
hugun lýkur.
- Niðurstöður úr athuguninni
koma varia fyrren í fyrsta lagi í
mars á næsta ári, og þá fyrst er
málið komið á ákvörðunarstig.
Þá mun rikisstjórnin - þetta er
hennar mál og ég fer með það á
hennar vegum - leggja fyrir al-
þingi frumvarp að lögum um mál-
ið, ef um hefur samist. Sam-
kvæmt lögum er það síðan Lands-
virkjun sem semur um orkuverð-
ið. Það er ekki iðnaðarráðuneyt-
ið eða starfshópurinn um stækk-
un álvers sem gengur endanlega
frá slíku samkomulagi, en starfs-
hópurinn mun að sjálfsögðu
undirbúa það einsog hægt er.
Gangi allt eins hratt og mögulegt
er gæti álver farið að starfa í
fyrsta lagi í upphafi árs 1992.
Þú segir málið ekki enn á á-
kvörðunarstigi, - þó hefur einn
ráðherranna, Halldór Ásgríms-
son, kvartað yfir því að sjálf á-
kvörðunin um athugunina miðað
við Straumsvík hafi aldrei verið
borin undir ríkisstjórn og ekki
heldur þingflokka stjórnarinnar.
Þingið sem slíkt hefur ekkert
fjallað um málið og stjórn Lands-
virkjunar að því er virðist ekki
heldur. Er þetta einkamál Frið-
riks Sophussonar?
- Það er fyrst til að taka að í
samningum síðustu stjórnar við
Alusuisse var gert ráð fyrir
stækkun álversins í Straumsvík. í
framhaldi af því skipaði þáver-
andi iðnaðarráðherra starfshóp
til að kanna þetta, en snemma árs
1987 fékkst sú niðurstaða að Alu-
suisse hefði ekki áhuga á að taka
þátt í stækkun að sinni. Starfs-
hópurinn leitaði þá nýrra leiða í
samráði við ríkisstjórnina, og Al-
bert Guðmundsson þáverandi
ráðherra gerði ríkisstjórninni þá
grein fyrir stöðu málsins og gaf út
fréttatilkynningu.
í stefnuyfirlýsingu núverandi
stjórnar er síðan tekið fram að
það verði unnið að samstarfi við
erlenda aðila um stóriðju hér á
landi. Þetta samþykktu stjórnar-
flokkarnir, og ég starfa auðvitað í
umboði þeirra. Áður en upplýs-
ingapakki var sendur ýmsum
fyrirtækjum ytra í desember var
formönnum stjórnarflokkanna
sérstaklega kynnt innihald pakk-
ans. Auk þess eiga fulltrúar
stjórnarflokkanna sæti i starfs-
og hjá Alusuisse. Það er hinsveg-
ar hald margra að það verð tryggi
ekki arð af sölunni og sé raunar á
takmörkum framleiðslukostnað-
ar. Hver er þín stefna um orku-
verðið?
- Það er rétt að hafa í huga að
það eru lagaákvæði um orku-
verðið. I lögunum um
Landsvirkjun segir skýrum stöf-
um að orkusala til stóriðju skuli
ekki leiða til hærra raforkuverðs
til almenningsrafveitna. Við
erum því bundnir af því að selja
orkuna á það góðu verði að ekki
hækki verð til rafveitnanna. Þetta
eru þau mörk sem við erum
bundnir af.
Ertu þá ekki að tala um hærra
verð en til Alusuisse núna?
- Ég er ekki að tala um neitt
ákveðið verð, heldur bendi á að
þessi viðmiðun er fest í lögum.
Síðan reiknar Landsvirkjun út
framleiðslukostnað á raforku, og
þarf þá að taka tillit til margra
þátta, meðal annars þess sparn-
aðar sem fæst ef um stórnotanda
er að ræða. Þeir sem við erum að
tala við núna hafa ekki fengið
neitt ákveðið tilboð um orku-
verðið. Það er að sjálfsögðu
samningsatriði sem kemur upp í
frekari viðræðum. Og verð á raf-
orkunni gæti líka tekið mið af
öðrum atriðum í hugsanlegum
samningi, til dæmis sköttum. Það
þarf að hafa heildarhagsmunina í
huga þegar slík ákvörðun er
tekin, - þó þannig að almenn-
ingsrafveiturnar kaupi ekki dýr-
ar, og eigendur Landsvirkjunar
fái sinn arð.
Menn hafa líka haft töluverðar
áhyggjur af áhrifum nýs álvers I
Straumsvík á byggðaþróun, að
slepptum deilum um virkjunar-
röðina.
- Það er rétt að rifja upp að
þegar álverið var byggt við
Straumsvík var komið til móts við
landsbyggðina, settur upp sjóður
sem var einskonar forveri
Byggðasjóðs. Ég vil ennfremur
taka það fram að markaðsskrif-
stofa ráðuneytisins og Lands-
hópnum, og Guðmundur G. Þór-
arinsson er ekki bara flokks-
bróðir Halldórs Ásgrímssonar
heldur líka í sama þingflokki og
hann.
Að minnsta kosti tveimur þing-
mönnum Framsóknarflokksins,
formanninum og Guðmundi G.,
var þetta sumsé fullljóst allan
tímann. Þetta mál var líka tekið
upp í ríkisstjórninni oftar en
einusinni og sagt nákvæmlega frá
því þar 15. júní, þremur vikum
fyrir samkomulagið við erlendu
fyrirtækin. Það liggur á borðinu
að það hefur verið haft fullt
samráð, innan ríkisstjórnarinnar
og milli stjórnarflokkanna um
þetta.
Ber þá að Ifta svo á að athuga-
semdir Halldórs Ásgrímssonar og
fleiri hafí fyrst og fremst þann til-
gang að friða ákveðna kjósenda-
hópa?
- Eigum við ekki að segja að
það sé samgönguskortur innan
Framsóknarflokksins sem veldur
því að þessi vitneskja hefur ekki
borist til þingmanna flokksins.
Staðarvalið og fleiri atriði hafa þó
verið kynnt ftarlega á alþingi og í
fjölmiðlum. Þetta mál var síðar
rætt mjög ítarlega á ríkisstjórnar-
fundi og þar lagði ég til að sett
yrði á laggirnar ráðherranefnd til
að fylgjast með framvindu máls-
ins, -í henni eru auk mín þau
Halldór Ásgrímsson og Jóhanna
Sigurðardóttir. Ég mun síðan
gefa alþingi skýrslu um mmálið
þegar það kemur saman í haust.
Þið eruð með þessu að hnekkja
fyrri ákvörðun um virkjunar-
röðina?
- Virkjunarröðin hefur verið
ákveðin í þingsályktun, og sam-
kvæmt henni er Fljótsdalsvirkjun
næst. Ef aðstæður breytast gerir
Landsvirkjun tillögu um aðra
virkjanaröð, sem yrði auðvitað
að byggjast á hreinum
hagkvæmnissjónarmiðum, og ég
mun þá leggja það fyrir alþingi.
Almennt er þó talið að breyta
þurfi virkjunarröðinni.
Á þingi í vetur lögðu þingmenn
Alþýðubandalagsins fram tillögu
um þjóðhagslega athugun á álveri
við Straumsvík. Af hverju varst
þú á móti þcirri tillögu?
- Það verður að gera greinar-
mun á framkvæmdarvaldinu og
löggjafarvaldinu. Það er alveg
ótvírætt í verkahring
iðnaðarráðuneytisins og iðnaðar-
ráðherra að fara með þessi mál,
og leggja þau síðan fyrir alþingi,
stjórn Landsvirkjunar og svo
framvegis. Ég sé ekki að það hafi
verið nein ástæða til þess að al-
þingi færi að kjósa nefnd til að
gera þessa úttekt þegar ljóst var
að hún hefur í stórum mæli farið
fram nú þegar. Mál af þessu tæi
hafa raunar verið til meðferðar
hjá ýmsum ráðherrum í mjög
langan tíma. Það má heldur ekki
gleyma því að það verður að við-
hafa ákveðinn trúnað þegar rætt
er við erlend fyrirtæki sem starf-
semi sinnar vegna geta ekki verið
að tala við opnar þingnefndir um
hvaða mál sem er.
Raforkuverið, - þegar útlend-
ingarnir voru hér um daginn gáfu
þeir í skyn í viðtölum að þeir
byggjust við svipuðu orkuverði
virkjunar mun auðvitað vinna
áfram að því að finna aðila til að
fjárfesta áfram í stóriðju. Það er
til dæmis augljóslega hagkvæmt
að fara út í Fljótsdalsvirkjun ef
fundið verður nógu stórt eintak
af stóriðju til að kaupa orku af
svo stóru orkuveri. Þegar rætt er
um byggðaþróunina verður að
gera sér grein fyrir að sá mannafli
sem fer í að vinna við nýtt álver er
ekki mjög mikill, þegar tekið er
tillit til viðbótarvinnuafls á mark-
aðnum þessi nokkur ár sem tekur
að byggja það. Þegar talað er um
orkuverið til viðbótar verður að
hafa í huga að hvort sem það ger-
ist á Þjórsársvæðinu eða annars
staðar, þá er það ekki í Reykjavík
eða á suðvesturhorninu. Ég geri
ekki ráð fyrir að Rangæingum
finnist virkjanir efst á Þjórsár-
svæðinu vera virkjanir í Stór-
Reykjavík.
Þensluáhrifin eru mun minni
en margir halda, vegna þess að
stór hluti af kostnaðinum er er-
lendur kostnaður sem ekki hefur
áhrif hér á landi, kannski þriðj-
ungur byggingarkostnaðar við ál-
verið er innlendur með eftir-
spurnaráhrif hér, og um það bil
70 prósent af kostnaði við orku-
verið. Þensluáhrifin verða mun
minni en af byggingu álversins í
Straumsvík á sínum tíma.
En er þenslan ekki næg fyrir?
- Það eru bylgjur í íslensku
efnahagslífi, og engan veginn víst
að núverandi þensluskeið standi
enn þegar álverið kæmist í bygg-
ingu, - þessi uppbygging gæti
þvert á móti reynst mjög heppileg
fyrir efnahagslífið.
Um leið eru teknir peningar til
orkuversins sem þá fara ekki í
ýmsan nýiðnað, hátækni, físk-
eldi, Iíftækni...
- Við getum ekki hætt að virkj a
og hljótum að borga af því. Aðal-
atriðið er að sala til þessara aðila,
plús eðlileg viðbót á innlendum
markaði, standi undir afborgun-
um af þeim lánum.
Ég vil líka að það komi skýrt
fram að við erum ekki með þessu
að veija stóriðju frammyfir ann-
an iðnað. Stóriðja á þvert á móti
að rísa hér við hliðina á öðrum
iðnaði, og auka fjölbreytnina;
Hún gæti einmitt verið til hjálpar
fyrir hátæknina, sem er nýtt í
stóriðj uverunum.
Því hefur verið haldið fram að
þessir álverssamningar séu einka-
mál Friðriks Sophussonar, - en
þegar að er gáð sést annar maður
í hverju horni, Jóhannes Nordal.
Er eðlilegt að sami maður sé bæði
seðlabankastjóri og þarmeð iykil-
maður í lánsútvegun, stjórnarf-
ormaður Landsvirkjunar sem á
að ákveða orkuverð og skipaður
af ráðherra sem formaður við-
ræðunefndar við erlendu fyrir-
tækin?
- Að þessu verkefni hefur nú
verið starfað um tveggja til
þriggja ára skeið, undir forystu
Jóhannesar Nordals, - það voru
forverar mínir sem völdu hann.
Ég er mjög ánægður með hans
störf í þessum starfshópi, hann
gjörþekkir þessi mál. Ég tel að
hann sé einn hæfasti maður sem
við eigum völ á, og við eigum
auðvitað að nota okkar bestu
menn þegar um er að ræða samn-
inga einsog þessa.
-m
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN - NÝTT HELGARBLAÐ