Þjóðviljinn - 03.08.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Fyriimyndarlandsfaðir
Þá hafa viöhorf fslendinga til.
stjórnmálaflokka og stjórnmála-
manna veriö könnuð enn á ný, og
það kemur í ljós að fylgi Kvenna-
listans er farið að réna á nýjan
leik. Sjálfstæðisflokkur og Fram-
sóknarflokkur hafa ekki einungis
gleypt Borgaraflokkinn, heldur
líka endurheimt hluta af tapi sínu
til Kvennalistans.
Sumir kjósendur hafa átt stutta
viðdvöl hjá Kvennalistanum, og
skýringin er kannski ekki síst sú
að þeir hafa ekki fundið þar þann
ótvíræða valkost sem þeir væntu.
Eftir því sem fylgi Kvennalistans
hefur vaxið í skoðanakönnunum,
þeim mun varkárari hafa mál-
svarar hans verið í yfirlýsingum.
Aðspurðar segja þær gjarna að
ríkisstjórninni hafi mistekist í
efnahagsmálum, en þær hafa hins
vegar ekki gefið skýr svör um
það, hvað stjórnin hafi gert rangt
og hvað þær myndu gera ef þær
settust í stóla hennar. Ástand
efnahags- og þjóðmála á fslandi
kallar ekki bara á róttæka upp-
stokkun, eins og vissulega felst í
hugsjónum Kvennalistans, held-
ur líka á skýr svör við núverandi
„vanda þjóðarbúsins".
Annars hefur það valdið
mönnum meiri höfuðverk hvað
skoðanakannanir segja um vin-
sældir stjórnmálamanna. Sam-
kvæmt þeim er Steingrímur Her-
mannsson langvinsælasti stjórn-
málamaður landsins, og sá sem
helst slagar upp í hann er Halldór
Ásgrímsson. Reyndar raða ráð-
herrarnir sér í flest efstu sætin, á
sama tíma og ríkisstjórnin er sú
langóvinsælasta sem hér hefur
setið síðan mælingar hófust, eins
og þeir segja á Veðurstofunni.
Menn hrista hausinn og spyrja
hvort það séu engin takmörk fyrir
þeim þversögnum sem rúmist í
höfðum kjósenda.
Spurningar í skoðanakönnun-
um setja ávallt svarandann í
ákveðnar stellingar, og spurning-
ar um vinsældir stjórnmála-
manna eru í sjálfu sér leiðandi.
Menn leita ósjálfrátt í huga sér að
því, hvaða stjórnmálamaður er
forystusauðarlegastur og því ekki
að furða að flestir nefni nafn
Steingríms eða Halldórs. Þótt
hjarta fjórðungs þjóðarinnar slái
með Kvennalistanum, væri það
einhvern veginn úr takt við þann
Gestur Guðmundsson skrifar
hjartslátt að nefna eina konu öðr-
um fremur til forystu. Kvenna-
listakonur hafa einmitt neitað að
velja sér foringja, f stíl við hin
fleygu orð Bob Dylans fyrir tæp-
um aldarfjórðungi: „You don’t
need a weatherman to know
where the wind blows.“ (Þú þarft
engan veðurspámann til að vita
hvert vindurinn stefnir). Niður-
stöður þessarar vinsældarkönn-
unar ættu því einungis að vera
þeim Þorsteini Pálssyni og Jóni
Baldvin áhyggjuefni, því að þeir
fleytti víst Hannesi Hafstein hel-
víti langt, hvað maðurinn þótti
myndarlegur á velli og bera sig
höfðinglega, en Hannes yrði víst
ekki kallaður annað en fituhlunk-
ur í dag. Jón Magnússon og Jón
Þorláksson voru hinir dæmigerðu
landsfeður af myndum að dæma,
eindæma virðulegir og ansi hreint
leiðinlegir að sjá, en í kjölfar
þeirra kom einhver skemmtileg-
asti landsfaðir íslandssögunnar,
Ólafur Thors. Hann var eins og
fremstur meðal jafningja í þeim
gæti samsamað sig með - dug-
legan, sléttan og felldan mann,
eins konar ímynd þess heimilis-
föður sem vinnur sig smám sam-
an með fjölskyldunni úr blokk-
inni í einbýlishúsið. En af ein-
hverjum sökum hefur þessi
ímynd ekki reynst hafa sterkt að-
dráttarafl á kjósendur.
í þessari stöðu gátu Framsókn-
armenn skotið Sjálfstæðis-
mönnum ref fyrir rass. Þeir höfðu
átt sína landsfeður, sem einkum
höfðuðu til landsbyggðarinnar -
„Landsföðurvinsældir Steingríms sýna ein-
mitt hvernig föðurímyndin hefur breyst. Istað
hins alvitra og strangaföður höfum við fengið
hálfgerðan gosa. Nútímafaðir ersvolítið
klaufalegur og kauðskur, hann vill ósköp vel
en tekst ekki alltafjafn vel upp. Hann líkist
Huxtable lœkni eða Stjána hennar Stínu meira
en Guðföðurnum. “
róa einmitt á sömu mið og
Steingrímur, en virðast ekki eins
fiskisælir. Menn hljóta að minn-
ast digurbarkalegra ummæla
Jóns Baldvins þess efnis að ef illa
fiskast, verði að skipta um kallinn
í brúnni.
í spurningum um vinsældir
stjórnmálamanna er verið að elta
uppi nýja landsfeður, og enginn
hefur gert sig betur í því hlutverki
síðustu árin en Steingrímur Her-
mannsson. Samt eru allir sam-
mála um það, að Steingrímur sé
ekki alltof klár og skari ekkert
fram úr í dugnaði og útsjónar-
semi við stjórnun. Hann er fræg-
ur fyrir að vera stöðugt í mótsögn
við sjálfan sig, og reyndar ætti
hann að hafa misst alla virðingu
fólks fyrir að skorast undan
ábyrgð á stjórnarathöfnum sín-
um, því eins og alkunna er lætur
Steingrímur alltaf eins og ein-
hverjir allt aðrir eigi þar hlut að
máli. Hvernig má það vera að
jafn óábyggilegur maður er
vinsælasti stjórnmálamaðurinn?
Það væri kannski hollt að rifja
upp, hvernig landsfeður okkar
hafa verið fram að þessu. Það
hópi atvinnurekenda sem áttu
plássin út um allt land. í fasinu
var blanda af virðuleika og galsa.
Maðurinn var bæði ósvífinn og
kjaftfor en óforbetranlega
skemmtilegur og talsvert ábyggi-
legur þegar á reyndi. Þjóðin elsk-
aði þennan mann sem hafði alla
þá eiginleika sem prýða foringja
Íandnámsmanna. Það tók hins
vegar langan tíma fyrir arftaka
hans, Bjarna Benediktsson, að
verða landsfaðir. Útlit hans, fas
og skapsmunir virtust ekki líkleg
til vinsælda, en smám saman
ávann Bjarni sér vinsældir með
greind sinni og stjórnunarhæfi-
leikum. Á eftir brautryðjandan-
um Ólafi var Bjarni það akkeri,
sem íslensk borgarastétt gat hvílt
við, á meðan hin kapítalíska þró-
un gekk sinn gang. Síðan hefur
þetta gengið ver. Hvorki Jóhann
Hafstein né Geir Hallgrímsson
höfðu burði til að halda merki
þeirra Ólafs og Bjarna á lofti, og í
einhverju pati ákváðu Sjálfstæð-
ismenn að söðla um. í stað þess
að hefja einhverja föðurímynd á
stall, vildu þeir ungan mann, sem
hinn ungi meirihluti kjósenda
brautryðjandann Jónas og kraft-
mikinn arftaka, Hermann Jónas-
son. Á áttunda áratugnum, þegar
bæði Sjálfstæðisflokkur og Al-
þýðuflokkur höfðu litlausa for-
ystu, áttu Framsóknarmenn
verulegan skörung að gáfum og
dugnaði, Ólaf Jóhannesson, sem
þar að auki fékk alla þjóðina til
að brosa út í annað, og hann átti
stóran þátt í því að koma í veg
fyrir að flokkurinn veslaðist upp
með stöðnun landbúnaðarins en
haslaði sér völl í bæjum.
Það væri hins vegar rangt að
setja Steingrím Hermannsson á
bás sem arftaka þessara lands-
feðra í beinan karllegg. Hann er
svolítið önnur týpa. Fram að hon-
um voru landsfeðurnir dæmi-
gerðir „patríarkar“, eins konar
ættarhöfðingjar sem stjórnuðu
með myndugleik án þess að al-
mennt væri efast um rétt þeirra til
þess. Þeir voru menn sem sjálf-
krafa þöfðu rétt fyrir sér.
Landsföðurvinsældir Stein-
gríms sýna einmitt hvernig föður-
ímyndin hefur breyst. í stað hins
alvitra og stranga föður höfum
við fengið hálfgerðan gosa. Nú-
tímafaðir er svolítið klaufalegur
og kauðskur, hann vill ósköp vel
en tekst ekki alltaf jafn vel upp.
Hann líkist Huxtable lækni eða
Stjána hennar Stínu meira en
Guðföðurnum. Og veikleikar
hans eru einmitt svo mannlegir
að við fyrirgefum honum og elsk-
um jafnvel enn meira fyrir vikið.
Eins og Fyrirmyndarfaðirinn
er Steingrímur kjánalega hégóm-
legur og á erfitt með að viður-
kenna mistök sín. Hann er stór-
vaxinn drengur sem helst vill
alltaf vera að leika sér. Hins veg-
ar vantar stjórnarheimili doktor
Steingríms Huxtable alveg fyrir-
myndarmóðurina sem heldur í
alía þræði af röggsemi. Og það
vantar alla lífsorku barnanna.
Doktor Steingrímur er alltaf í
slagtogi með vinnufélögum sín-
um, en í stað þess að vinna eru
þeir sífellt að nöldra hver í öðrum
og skammast eins og strákar í ká-
bojleik: „Þú ert dauður." „Nei,
kúlan straukst bara við.“ „Víst
hitti hún þig beint í hausinn.“
„Nei, ég beygði mig áður.“ Það
er ekki að furða að sá fyrirmynd-
arfaðir sem kemur á eftir Lottó-
inu á laugardagskvöldum er
miklu vinsælli en leikþáttur
Steingríms Huxtables sem iðu-
lega er sýndur á undan því.
Og nú er Steingrímur Her-
mannsson orðinn fyrirmyndar-
faðir allra landsmanna. Hann er á
vissan hátt framför frá ábúðar-
fullum landsfeðrum fyrri tíma, þó
fyrst og fremst fyrir þá sök að
hann er til marks um hnignun
þess fyrirkomulags sem kallar á
landsfeður. Síðan ég fattaði það
að Steingrímur Hermannsson er
dæmigerður fyrir hnignun feðra-
veldisins, líður mér alltaf nota-
lega þegar ég sé hann móðga alla
heilbrigða skynsemi í fjölmiðl-
um. Sósíalistar, Kvennalistinn og
aðrir talsmenn breyttra samfé-
lagshátta geta verið ánægðir með
það að sá þverrandi hluti samfé-
lagsins, sem heldur dauðahaldi í
ríkjandi ástand, skuli hafa valið
sér Steingrím Hermannsson að
eftirlætisstjórnmálamanni. Með
slíkan foringja er ekki hægt ann-
að en að tapa.
Gestur Guðmundsson er félags-
fræðingur og skrifar vikulega
pistla í Þjóðviljann.
Mlðvikudagur 3. ágúst 1988 þjÓÐVILJINN - SÍÐA 7