Þjóðviljinn - 10.08.1988, Blaðsíða 7

FRETTIR
Kjarnorkusprenging í tilraunaskyni: Áhrif á veðurfar eru háskalegri en öll önnur.
er raunverulegur háski
Umrœðufundur á þingi norrænna veðurfrœðinga — Skylda
vísindamanna að koma þessari þekkingu til almennings og
stjórnmálamanna
Asérstökum opnum fundi þings
norrænna veðurfræðinga í
Reykjavík á sunnudag um likur á
því að kjarnorkustríð leiddi til
mikils fimbulvetrar á jörðunni,
bar mönnum saman um að vís-
indamenn hefðu þegar sýnt fram
á að þessi háski væri raunveru-
legur. Bæri þeim skvlda til að
halda áfram rannsóknum á þessu
sviði og koma upplýsingum til al-
mennings og stjórnmálamanna til
að þeir drægju nauðsynlegar
ályktanir af þessari tiltölulega
nýju vitneskju. Því var m.a. hald-
ið fram að umræðan um kjarn-
orkuvetur hefði þegar breytt við-
horfum manna að nokkru til
kj arnorkusty rj alda.
Það kom fram á fundinum, að
mikið og gott samstarf hefur ver-
ið með vísindamönnum úr ýms-
um löndum, ekki síst sovéskum og
bandarískum, um rannsóknir á
þessu sviði. Og það voru einmitt
Bandarfkjamaðurinn Alan Ro-
bock frá Maryland-háskóla og
Grígorí Stentsjikov, frá reik-
nimiðstöð sovésku vísindakadem-
íunnar, sem fluttu inngangsfyrir-
lestra um þetta efni á fundinum á
sunnudaginn var. Þeirri uppá-
komu var reyndar líkt við það að
hér væri um einskonar framhald
á Reykjavfkurfundi þeirra Reag-
ans og Gorbatsjovs að ræða
Sól tér sortna
í fyrirlestrunum var upp rifjað
það helsta sem fram hefur komið
í rannsóknum á kjarnorkuvetri.
Það eru sex ár síðan sænskir vís-
indamenn, sem voru að rannsaka
hugsanleg áhrif kjarnorku-
sprenginga á ósonlagið, fóru að
velta öðrum hlutum fyrir sér í
leiðinni: hugsanlegum áhrifum
kjarnorkustríðs á veðurfar. Og
komust að þeirri niðurstöðu að
kjarnorkustyrjöld, hvort heldur
væri í stærri eða smærri stíl,
mundi hafa þau áhrif að veður
kólnaði mjög, og þá fyrst á
norðurhveli jarðar. Þessi kuldi
mundi fljótlega valda margfalt
meiri hörmungum, hungursneyð
og dauða, en hin beinu áhrif
sprengjanna sjálfra eða þá sú
geislavirkni sem af þeim stafar.
Sú dómsdagsspá sem upp er
brugðið er á þessa leið: Kjar-
norkusprengingar valda miklum
eldum í borgum og á landi -
skógar brenna, plastveröld nú-
tímamannsins brennur, olíu-
birgðir sömuleiðis. Gifurlegir
reykjarmekkir þyrla upp sóti og
skyggja á sólu - sömuleiðis það
ryk sem sprengingarnar þyrla
upp. Sólarljós kemst ekki til jarð-
ar nema í skertum mæli - loftslag
kólnar, gróður nær ekki þroska
og deyr, matvælabirgðir ganga til
þurrðar, hungursneyð grípur um
sig með miklu mannfalli og mar-
gfalt meiru en því sem útreikn-
ingar hafa hingað til gert ráð
fyrir.
Framreikningur
Að sjálfsögðu er hér um
„veðurspá“ að ræða sem ekki
verður sannprófuð með tilraun-
um. En þeir Robock og Stentsjik-
ov gerðu einmitt ítarlega grein
fyrir því, hvernig kenningin um
kjarnorkuvetur safnar rök-
semdum með rannsóknum á ýms-
um veðurfarstruflunum sem
menn þegar þekkja. Sýnd voru
ýmisleg dæmi um það, hvernig
reykur frá skógarbrunum, eldur
frá brennandi borgum, mökkur
frá iðjuverum, öskuflug frá eld-
gosum, dreifast um loftið og
skerða sólaryl. Sömuleiðis var
það rakið hvað menn vita um
ótrúlega skjóta, mikla og lang-
varandi dreifingu sóts og ryks um
loftin blá. Það er framreikningur
á þessum áhrifum sem er undir-
staða kenninganna um kjarnork-
uvetur. Og hér við bætist það sem
menn vita um viðkvæmni nytja-
gróðurs ýmiskonar, sem hefur
verið rækilega „hannaður“ erfð-
afræðilega til að falla að tiltekn-
um svæðum og hitabúskap. Til
dæmis að taka þarf meðalárshiti
ekki að falla nema um eina gráðu
eða tvær í Kanada til að hveiti-
land ríkisins skerðist að miklum
mun. Annað dæmi um það hve
h'tið þarf til að steypa matvælabú-
skap jarðarbúa: Nú hafa þurrkar
gengið yfir Bandaríkin og Kana-
da, og þótt allgóðar uppskeru-
horfur séu í Evrópu og Sovétríkj-
unum í ár, þá þýðir þessi röskun,
að kornbirgðir heimsins skreppa
saman úr því að duga í 110 daga í
það að duga í rúmlega fimmtíu.
Það kom fram í fyrirlestrunum
að höfin kólna mun hægar en
meginlöndin - en kjarnorkuvetur
mundi samt valda miklum usla í
lífríki þeirra fljótlega - skert sól-
arljós mundi valda því að svif nær
ekki að þroskast, undirstaða líf-
keðjunnar í sjónum, við gætum
því búist við miklum fiskadauða
fyrr en síðar.
Ærið verk að vinna
Alan Robock minnti og á hið
gífurlega magn af kjarnorku-
vopnum sem til er í vopnabúrum
heimsins. Þau hafa samtals
sprengjukraft upp á fimmtán þús-
und megatonn, sagði hann, sem
þýðir að ef við hefðum sprengt á
hverri klukkustund síðan
sprengjan sprakk í Hiroshima
1945 eina sprengju af sömu stærð
og þar drap 150 þúsundir manna,
þá væri samt aðeins búið að nota
þriðjunginn af atómvopnaforð-
anum. Það er því meira en nóg
eftir að losa sig við, sagði hann,
þótt svo vel tækist til að samið
verði um helmingsaniðurskurð á
atómvopnabirgðum stórveld-
anna.
Á eftir fyrirlestrunum fóru
pallborðsumræður. Meðal þátt-
takenda í þeim voru tveir íslend-
ingar, Páll Bergþórsson og Tóm-
as Jóhannesson, báðir úr hinum
íslensku samtökum Eðlisfræð-
inga gegn kjarnorkuvá. Páll hóf
máls á þeirri skyldu veðurfræð-
inga að ganga vel fram í því að
koma vitneskju sinni um kjarn-
orkuvetur á framfæri við almenn-
ing og skapa þar með þrýsting á
stjórnmálamenn. Hann kom
m.a. inn á áframhaldandi rann-
sóknir á þessu sviði - og lét uppi
þá skoðun að Norðurlandamenn
ættu að leggja sérstaka áherslu á
að kanna hugsanleg áhrif kjarn-
orkusprenginga á lífið í hafinu og
á strandhéruð. Tómas Jóhannes-
son og aðrir pallborðsmenn tóku
í sama streng um skyldur vísinda-
manna. Tómas taldi að þegar
hefði tekist á íslandi með umræð-
unni um kjarnorkuvetur að
breyta að nokkru hugmyndum
fólks um atómstríð. Við vitum,
sagði hann, að háskinn er raun-
verulegur, og skiptir ekki máli
þótt óvissuþættir séu margir.
Hvort sem hiti lækkar um þrjár
gráður eða tuttugu þá eru afleið-
ingarnar ógnvænlegar. Þetta er
nokkuð sem menn vita nú þegar,
það þarf ekki að bíða eftir því að
þetta verði sannað.
Þáð kom reyndar fram í máli
fyrirlesara og annarra, að það sé í
rauninni undarlegt hve stutt er
síðan skilningur á kjarnorkuvetri
kom inn í umræðuna um afleið-
ingar kjarnorkustyrjaldar - og
varð til þess að sumir spurðu: Er
ekki enn eitthvað stórvægilegt
eftir að kanna sem okkur hefur til
þessa sést yfir.
Hver græðir
á þessu?
Alan Robock hinn bandaríski
reyndist áræðnastur við að fara
inn á pólitískar hliðar þessa máls.
Hann talaði um hina miklu
hagsmuni sem bundnir eru í
framleiðslu kjarnorkuvopna og
gat þess, að sér hefði verið synjað
um styrk úr bandarískum vísinda-
sjóðum til áframhaldandi
rannsókna á kjarnorkuvetri,
vegna þess að menn hefðu þar
verið hræddir um að þetta „væri
of pólitískt mál“. Aftur á móti
hefði herinn lagt fé í rannsóknir á
þessu sviði - í þeirri von að finna
mætti eitthvað sem drægi úr lík-
um á kjarnorkuvetri. En sú ósk
rættist ekki - þvert á móti var það
staðfest sem aðrir höfðu sagt.
Robock bar lof á Svía fyrir að
hafa hætt við áform um að koma
sér upp kjarnorkuvopnum. En
hann spurði í leiðinni, hvað ís-
lendingar væru að vilja með Nat-
óherstöð, hvort þeir vissu ekki að
það væri Natóstefna að beita
kjarnorkuvopnum að fyrra
bragði gegn hefðbundnum vopn-
um. Græðið þið svona mikið á
herstöðinni? spurði hann, er ykk-
ur svona annt um alla þessa To-
jotabíla á götunum?
Og varð fátt um svör. : R
Miðvikudagur 10. ágúst 1988 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 7