Þjóðviljinn - 11.08.1988, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Washington
og Keflavík
Loksins er Þorsteinn Pálsson forsætisráöherra farinn til
Washington. Undirbúningur ferðarinnar hefur tekið langan
tíma. Eins og menn muna var allt til reiðu í maílok en þá þurfti
forsætisráðherra að leysa efnahagsvanda íslendinga og sló
ferðinni á frest. Efnahagslausnirnar frá í vor hafa dugað
skammt og enn þarf að grípa til aðgerða. Engu að síður
hefur forsætisráðherra fundið sér stund milli stríða og notað
hana til að heimsækja þá sem stýra löndum í Bandaríkjun-
um og vilja svo gjarnan stýra heiminum öllum.
Það var eins og við manninn mælt; um leið og Þorsteinn
Pálsson forsætisráðherra var sloppinn burt af landinu, upp-
hófst Steingrímur Hermannsson utanríkisráðherra í fjölmiðl-
um með kvartanir um að ekki væri það nú nógu gott að skilja
ríkisstjórnina eftir verkstjóralausa. Sjálfstæðisflokkurinn
tefldi þá hið snarasta fram Matthíasi Mathiesen samgöngu-
ráðherra og gat hann upplýst þjóðina um að næst verðbólg-
unni væri yfirlýsingagleðin í utanríkisráðherra mesti vandinn
sem ríkisstjórnin ætti við að glíma. Allt er sem sagt óbreytt á
stjórnarheimilinu þótt Þorsteins Pálssonar njóti ekki við um
hríð.
Þótt verslun og viðskipti okkar við Bandaríkin hafi um hríð
farið hlutfallslega minnkandi, eru samskipti okkar við banda-
rísk stjórnvöld geysimikil. Miðað við að Island er smáríki og
að flestir íslendingar vilja að áhersla sé lögð á traust menn-
ingarleg tengsl við Evrópu, eru samskiptin við stjórnina í
Washington geysimikil. En sé það haft í huga að bandaríska
stórveldið hefur haft hér herstöð nánast óslitið frá 1941 eða í
47 ár, þá verður að telja samskipti íslenskra og bandarískra
stjórnvalda innan eðlilegs ramma.
Það er einmitt hersetan sem gerir það að verkum að
íslendingar hljóta að vera vakandi fyrir því að samskiptin við
stjórnina í Washington geta skyndilega tekið algerum
stakkaskiptum. Þetta skynja flestir menn því að fáir eru svo
barnalegir að halda að hér muni sitja bandarískur her til
eilífðarnóns. Fyrr eða síðar kemur að því að ákvarðanir
íslenskra stjórnvalda, þrýstingur frá vestrænum ríkjum eða
þá samdráttur í hernaðarútgjöldum Bandaríkjanna verður til
þess að bandaríski herinn hverfur héðan.
Herstöðvar Bandaríkjamanna hér á landi hafa haft mun
meiri áhrif á samskipti ríkjanna en oft er látið í veðri vaka. Því
er stundum haldið á iofti að afstaða Bandaríkjastjórnar á
alþjóðavettvangi hafi haft úrslitaáhrif á það að íslenska lýð-
veldið var stofnsett 1944. Rannsóknir sagnfræðinga og ævi-
sögur íslenskra stjórnmálamanna benda til þess að áhugi á
að hafa hér herstöðvar að lokinni heimsstyrjöld hafi ráðið
miklu um afstöðu Bandaríkjastjórnar til stofnunar íslensks
lýðveldis.
Ekki fer milli mála að afstaða Bandaríkjastjórnar til út-
færslu íslensku landhelginnar mótaðist að miklu leyti af því
að talin var hætta á að átök íslendinga og Breta gætu leitt til
lokunar herstöðvarinnar á Keflavíkurflugvelli. Á meðan
fandhelgisstríðin geisuðu kom í Ijós að vera okkar í NATÓ og
bandarísk herseta voru okkur alls engin trygging gegn því
að á okkur yrði ráðist.
Og enn litar herstöðvamálið samskipti Bandaríkjamanna
og íslendinga. í umræðum um afskipti stjórnarinnar í Was-
hington af hvalveiðum íslendinga hefur talið aftur og aftur
hnigið að herstöðinni á Keflavíkurflugvelli.
Það er hollt að hafa í huga þessa þungu undiröldu í
samskiptum stjórnvalda á íslandi og í Bandaríkjunum. Kurt-
eislegar skálaræður geta engu breytt þar um.
ÓP
KLIPPT OG SKORIÐ
Fækkun kjamavopna eykur
spennu á Vesturlöndum
Óttinn við friðinn
Þegar svo ber til, sem sjaldan
gerist, að friðarvonir styrkjast
með sæmilegum rökum, þá finn-
ast þeir jafnan sem reka upp væl
yfir því að nú sé bölvaður friður-
inn að skella á. Náttúrlega fara
þar fremstir ýmsir þeir sem eiga
hagsmuna að gæta: enginn gerir
ráð fyrir því að vopnafram-
leiðandi fagni því að missa spón
úr sínum eitraða aski. En margir
aðrir koma við sögu. Til dæmis er
jafnan grunnt á því að þeir á
Morgunblaðinu óttist afvopnun
og spennuslökun og leggi sig
mjög í líma við að finna sem
mesta annmarka á þeirri þróun.
Gott dæmi um þetta finnum
við í Morgunblaðinu í gær.
Fréttaritari blaðsins í Bretlandi
hefur verið að lesa breska þing-
nefndarkýrslu um heimsástandið
og les þetta hér merkilegast út úr
henni og setur í inngang:
„Utanríkismáladeild neðri
deildar breska þingsins segir í
skýrslu, sem kom út fyrir síðustu
helgi, að raunveruleg afvopnun
kunni að skapa hættur fyrir Atl-
antshafsbandalagið“.
Og bætt er um betur með því að
slá þessu hér upp í fyrirsögn:
„Fækkun kjarnavopna eykur
spennu á Vesturlöndum“.
Því verr
þeim mun betra
Þetta er satt best að segja mjög
undarlegt, og ekki auðvelt að
höndla samhengið. Manni skilst
að helsti höfuðverkurinn fyrir
Nató sé sá, að almenningur fyllist
svo mikilli bjartsýni vegna
samkomulags risaveldanna um
meðaldrægar eldflaugar, að erfitt'
verði að slá fé í aðrar fjárveiting-
ar til hernaðar. Og gæti það leitt
til ágreinings milli Natóríkja inn-
byrðis. Það er nú svo. Við skulum
barasta vona að það verði stærsti
vandi mannfólksins á afvopnun-
arbrautinni. Miklu veigameiri er
sú athugasemd í fréttinni sem
segir að eldflaugasamningurinn
dragi minna úr kjarnorkuherafl-
anum en sýnst gæti og að hernað-
arbandalögin vinni að því „að
smíða ný vopn sem nái til sömu
skotmarka og meðaldrægu eldf-
laugarnar“.
Það má kannski benda á það,
að langdrægar eldflaugar (sem
meira en nóg er til af) draga vit-
anlega til sömu skotmarka og
meðaldrægar. En sleppum því.
Aðalatriðið í túlkun Morgun-
blaðsmanns á hermálaskýrslunni
bresku er sem fyrr segir það, að
„raunveruleg afvopnun“ kunni
að skapa hættur fyrir
Atlantshafsbandalagið. Og af því
að Nató er vitanlega heilagra en
allt annað í heimsmynd blaðsins,
þá er freistandi að halda áfram
með þessar röksemdir og segja
sem svo: „Harðara
vígbúnaðarkapphlaup dregur úr
tilvistarvanda Atlanshafsbandal-
agsins". Eða þá breyta fyrirsögn
fréttarinnar á þessa leið: „Fjölg-
un kjarnavopna dregur úr spennu
á Vesturlöndum.“
Sovésk
friðsamleg sambúð
Sovéskir fjölmiðlar voru seinni
til að skrifa um alþjóðamál í anda
glasnost en um innri vandamál.
En þeir hafa tekið mjög rækilega
við sér og fækkar mjög heilögum
kúm í þeirri umræðu.
Til dæmis að taka var það
lengst af talið hafið yfir vafa að
Sovétríkin hefðu jafnan fylgt
stefnu „friðsamlegrar sambúðar
við ríki sem búa við annað þjóð-
skipulag“. Nú spyrja t.d. frétta-
skýrendur APN ( Ardamatskí)
að því, hvort hér sé ekki málum
blandað. Hann rifjar það upp að
fyrr á árum hafi verið um mis-
ræmi að ræða milli starfsemi sov-
éska utanríkisráðuneytisins, sem
„reyndi að koma á siðmennt-
uðum samskiptum við kapítalísk
ríki“, og yfirlýsinga Kom-
minterns (Alþjóðasambands
kommúnista) um að október-
byltingin í Rússlandi væri upphaf
heimsbyltingar sem flýta ætti
fyrir. Ardamatskí segir:
„Og eftir dauða Stalíns var litið
á friðsamlega sambúð ríkja sem
form stéttabaráttu, og sagt að
það yrði að vinna sigur í þeirri
stéttabaráttu. Á kjarnorkuöld
getur slík túlkun á friðsamlegri
sambúð haft banvænar afleiðing-
ar“.
Pví hafi orðið að taka hana til
endurskoðunar í þeirri lýðræðis-
legu þróun sem nú á sér stað í
Sovétrfkjunum, segir hinn sov-
éski fréttaskýrandi. Og hann bæt-
ir því við að sú „nýja pólitíska
hugsun“ sem Gorbatsjov kallar
svo, felist m.a. í þessu hér:
„Hún leggur ekki að jöfnu
friðsamlega sambúð og stéttabar-
áttu og hefur meira að segja horf-
ið frá kenningunni um að barátta
milli tveggja hagkerfa sé megin-
þáttur þróunarinnar í dag.“
Hætt er við að gömlum bylting-
arsinnum þyki þetta nokkuð
daufleg kenning. En Sovétmenn
halda því nú stíft fram að mestu
skipti að nýta tæknibyltinguna til
að bæta kjör landsmanna og gera
heiminn byggiiegan með meiri og
betri alþjóðlegri samvinnu. Það
er haft eftir Gorbatsjov að þetta
sé ekki frávik frá marxisma held-
ur sá skilningur á hagsmunum
verkalýðs og mannkyns í heild
sem „leiddi okkur til þeirrar
niðurstöðu að sammannleg verð-
mæti bæri að setja öllu ofar á okk-
ar öld. Þetta er uppistaðan í hinni
nýju stefnu okkar í
stjórnmálum".
Án afskipta
Sú kenning er sérlega afdrifa-
rfk að barátta tveggja hagkerfa,
kapítalísks og sósíalísks, sé EKKI
meginþáttur þróunar heimsmála
í dag. Þetta hefur reyndar komið
fram í því að Sovétmenn hafa
bersýnilega dregið úr stuðningi
sínum við „sína menn“ í stað-
bundnum átökum hér og þar í
heiminum - og tekið upp í vax-
andi mæli samvinnu við Banda-
ríkin um að setja slíka árekstra
niður.
í grein eftir Jevgení Prímakov í
tímaritinu „Alþjóðamál“ segir
sem svo, að staðbundin átök hafi
jafnan gerst „með það í bak-
grunni að til eru tvö andstæð kerfi
í heiminum, kapítalísk og sósíal-
ísk.“ Þau hafi komið við sögu að
utan með stuðning við tiltekin
stríðandi öfl og um leið haft áhrif
á stefnu þeirra afla sem studd
eru. En, segir Prómakov, „ef
utanaðkomandi áhrifavaldar eru
„dregnir út úr“ átökum í tilteknu
landi, þegar neikvæð erlend áhrif
eru gerð óvirk, þá verður til
ástand sem stuðlar að því að hægt
sé að semja um þjóðarsátt“.
ÁB
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 • 108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandl: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, MörðurÁmason, Ottar Proppó.
Fróttastjórl: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Guðmundur Rúnar Heiðarsson, H'örleifur
Sveinbjörnsson, Kristófer Svavarsson, Magnfríður Júlíusdóttir,
Magnús H. Gíslason, Lilja Gunnarsdóttir, Ólafur Gíslason, Ragnar
Karlsson, Sigurður Á. Friðþjófsson, Stefán Stefánsson (íþr.), Sævar
Guðbjömsson, Tómas Tómasson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.).
Handrlta-og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlltateiknarar: Kristján Kristjánsson, Kristbergur ó. Pótursson
FramkvæmdastjórLHallurPállJónsson.
Skrifstofustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: OlgaClausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Utbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Katrín Bárðardóttir, ÓlafurBjörnsson.
Utkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verðílausasölu:70kr.
Helgarblöð:80kr.
Askriftarverð á mánuði: 800 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Flmmtudagur 11. ágúst 1988