Þjóðviljinn - 11.08.1988, Side 5

VIÐHORF
Skipbrot vaxtafrelsis
Gjaldþrot heimila og atvinnulífs, misrétti og verðbótga eru afleiðingar stjórnarstefnunnar
Vaxtafrelsið er hornsteinninn:
hagspeki frjálshyggjunnar. Al-
gert frelsi fjármagnsins á að vera
lykillinn að framþróun og al-
mennri hagsæld. Hin svokölluðu
lögmál markaðarins eiga óheft að
ákveða vexti á innlánum og út-
lánum. Afleiðingarnar verði
stöðugleiki í efnahagsmálum,
arðbærar fjárfestingar, jafnvægi í
sparnaði og lántökum ásamt
hjöðnun verðbólgunnar.
Þetta er kjarninn í kreddu
frjálshyggjunnar um ágæti vaxta-
frelsisins. Á undanförnum árum
hefur hún átt sterka liðsmenn á
íslandi. Þeir hafa fengið að fram-
kvæma stefnuna í krafti meiri-
hluta á Alþingi og forræðis í
Stjórnarráði og Seðlabanka. Það
var ríkisstjórn Steingríms Her-
mannssonar sem gerði vaxta-
kreddu frjálshyggjunnar að
landslögum. Þá staðreynd flýr
Framsóknarflokkurinn ekki þótt
hún nagi hann nú. Sjálfstæðis-
flokkurinn og Alþýðuflokkurinn
hafa svo myndað brjóstvörn þess-
arar stefnu og bankastjórar Seðl-
abankans - Jóhannes Nordal
ásamt Geir Hallgrímssyni frá
Sjálfstæðisflokknum og Tómasi
Árnasyni frá Framsóknarflokkn-
um - hafa síðan í bandalagi við
Jón Sigurðsson viðskiptaráð-
herra Alþýðuflokksins verið
helstu varðhundar hins óhefta
vaxtafrelsis.,
Það eru Framsóknarflokkur-
inn, Sjálfstæðisflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn sem bera í sam-
einingu ábyrgð á vaxtastefnu síð-
ustu ára. Hin dýrkeypta tilraun
með kreddu frjálshyggjunnar
skrifast alfarið á þeirra reikning.
Þegar afleiðingarnar blasa við
þá hleypur Framsóknarflokkur-
inn fyrstur frá eigin verkum.
Hann reynir að þvo hendur sínar
af gjaldþrotum atvinnulífs og
heimila sem vaxtakredda ríkis-
stjórnarinnar hefur haft í för með
sér. Hann fiktar við að fordæma
verðbólguvítahringinn sem láns-
kjaravísitalan hefur skapað og
vísar sökinni á samstarfsaðilana.
Sjálfstæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn halda sér hins vegar
fast í rétttrúnaðarblindu vaxtafr-
elsisins og boða áfram óbreytta
stefnu þrátt fyrir að hinar hrika-
legu afleiðingar hennar blasi við
um allt land.
Reynslan dœmir
kredduna
Frelsi banka og lánasjóða til að
ákveða vaxtastigið og heilagleiki
lánskjaravísitölunnar voru
höfuðþættirnir í þeirri peningast-
efnu sem ákveðin var í tíð ríkis-
stjórnar Steingríms Hermanns-
sonar og núverandi þríflokka-
stjórn hefur haft í hávegum. Boð-
berar þessarar frjálshyggju héldu
á lofti 5 kenningum til að réttlæta
stefnuna:
1. Vaxtafrelsið myndi örva
sparnað þjóðarinnar.
2. Vaxtafrelsið myndi draga úr
óhagkvæmri fjárfestingu.
3. Vaxtafrelsið myndi eyða mis-
munun og misbeitingu valds.
4. Vaxtafrelsið myndi gera
bankakerfið hagkvæmara.
5. Vaxtafrelsið myndi stuðla að
hjöðnun verðbólgunnar.
Reynslan hefur nú sýnt að allar
þessar kenningar eru falskar.
Engin þeirra hefur staðist og nið-
urstaðan hefur í mörgum tilvik-
um reynst þveröfug.
Þjóðhagslegur sparnaður hef-
ur minnkað. Kenning ráðherr-
anna um að vaxtafrelsið myndi
auka sparnað þjóðarinnar
Ólafur Ragnar Grímsson skrifar:
Fyrrigrein um vexti og peningamál
strandar heldur betur á skeri
staðreyndanna. Þjóðhagslegur
sparnaður hefur minnkað jafnt
og þétt síðan ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar hleypti
vöxtunum lausum. Árið 1986 var
þjóðarsparnaður 17.3% af land-
sframleiðslu en féll síðan í 15.3%
strax á árinu 1987 og spáð er að
hann falli enn frekar á þessu ári
eöa niðurí 13.8%. Þessi minnkun
þjóðarsparnaðar síðan á árinu
verulegur. Vaxtastefnan hefur
ekki leitt til almennrar jöfnunar á
vaxtastiginu. Stóru og sterku að-
ilamir hafa svo áfram aðgang að
ódýrara fjármagni en allir hinir í
gegnum erlendu lánin sem Jón
Sigurðsson skammtar úr
viðskiptaráðuneytinu. Jón starf-
ar áfram í anda hinnar spilltu
fyrirgreiðslupólitíkur sem
löngum hefur verið svartur blett-
ur á íslensku peningakerfi.
Lánskjaravísitalan
er verðbólguskrúfa
Fimmta kenningin sem notuð
var til að réttlæta hina samtvinn-
uðu stefnu vaxtafrelsis og lánsk-
jaravísitölu fólst í fyrirheitinu um
lækkun verðbólgunnar. Niður-
staðan hefur verið hrópandi mót-
sögn. Vaxtafrelsið og lánskjara-
Starfsmenn ríkisbankanna og Seðlabankans
getafengið lífeyrissjóðslán á aðeins 3,5%
raunvöxtum á sama tíma og annað launafólk
sem er í hinum almennu lífeyrissjóðum
verkalýðsfélaganna verður að greiða 9,5%
raunvexti.
1986 svarar til um 9 miljarða
króna.
Óráðsía og óhagkvæmni í fjár-
festingum heldur áfram. Á síð-
ustu árum hefur skipulagslaus
óðafjárfesting verið meðal
höfuðeinkenna efnahagslífsins á
íslandi. Áhrif vaxtafrelsisins
virðast frekar hafa verið þau að
auka vitleysuna en að draga úr
henni. Verslunarhallir og hótel-
byggingar hafa þotið upp án þess
að augljós markaður væri til að
nýta þessa fjárfestingu. Auglý-
singar um ónotað húsnæði er dag-
legt brauð. Skipulagsleysið í upp-
byggingu sjávarútvegs og iðnaðar
hefur einnig haldið áfram. Fjöl-
mörg fyrirtæki og rekstraraðilar
rjúka í sams konar fjárfestingu og
afleiðingin verður stórfelld um-
framgeta sem síðan leiðir til
kröfugerðar um gengisfellingu til
að bjarga fyrirtækjunum. Hin
hagkvæma fjárfesting sem koma
átti í kjölfar vaxtafreisisins býr
enn bara í draumaheimi kredd-
utrúarmanna.
Mismunun í vaxtamálum er
gífurleg. Forréttindi hinna stóru
halda áfram. Sú fullyrðing að
vaxtafrelsið myndi eyða mismun-
un í peningakerfinu og koma í
veg fyrir forréttindi þeirra sem
áður höfðu vildaraðgang að
stjórnvöldum og stórbönkunum
hefur líka reynst fjarri öllum
veruleika. Nefnd á vegum ríkis-
stjórnarinnar sem nýlega skilaði
áliti um vaxtamálin varð að
viðurkenna að munurinn á vöxt-
um eftir tegundum innlána og út-
lána og eftir lánastofnunum væri
Vaxtamunurinn
er svikamylla
bankákerfisins
Fjórða kenningin sem ráðherr-
arnir í ríkisstjórnum Steingrfms
Hermannssonar og Þorsteins
Pálssonar hafa haldið fram er að
stefna þeirra hefði í för með sér
ódýrara og hagkvæmara banka-
kerfi. Einnig í þessu efni hefur
reynslan verið þveröfug. Vaxta-
munurinn sem bankakerfið tekur
til sín er mælikvarðinn á hvort
þjóð býr við vel skipulagt og hag-
kvæmt bankakerfi. Ef vaxtamun-
urinn er mikill þá er sóað stórum
fjármunum í að reka kerfið sjálft
á kostnað sparifjáreigenda og at-
vinnulífs. ,
Vaxtamunurinn í íslenska
bankakerfinu er nú 3-4 sinnum
meiri en í viðskiptalöndum okk-
ar. Hann hefur meira að segja
farið vaxandi á tíma vaxtafrelsis-
ins. Bankakerfið mokar því sífellt
meira til sín. Það skerðir hlut
þeirra sem geyma sparifé á al-
mennum reikningum og gerir út-
lánin sífellt dýrari.
Vaxtamunurinn er sú svika-
mylla sem notuð er til að fjár-
magna dýrasta bankakerfi á
Vesturlöndum. Fyrir nokkrum
vikum hækkuðu bankarnir útlán-
svextina um 2-3% á meðan
innlánsvextir stóðu í stað. Vax-
tafrelsið er aðferðin sem heldur
þessari svikamyllu gangandi og
hinir kredduföstu ráðherrar
horfa aðgerðarlausir á þetta lög-
lega rán bankakerfisins.
vísitalan hafa skrúfað verðbólg-
una upp og upp.
Hin gífurlega hækkun raun-
vaxta á undanförnum árum sem
nú hefur náð fimmföldunar-stigi
er aðalhjólið í gengisfellingarvél
stjórnarstefnunnar. Þrátt fyrir
fyrirheit um fastgengi er þriðja
gengisfelling stjórnarinnar vænt-
anleg á næstunni. Forráðamenn
atvinnulífsins kenna hinum mikla
fjármagnskostnaði um gengisfell-
ingarþörfina. Síðan kemur ný
verðbólgulota í kjölfarið, enn
meiri fjármagnskostnaður, ný
gengisfelling og þannig koll af
kolli.
Þessi verðbólguskrúfa er svo
sérstaklega byggð inn í lánskjara-
vísitöluna. Vextir og verðbætur
eru orðin hluti af framfærsluvísi-
tölunni sem myndar ásamt bygg-
ingarvísitölu grunn lánskjaravísi-
tölunnar. Hækkun fjármagns-
kostnaðar hækkar því lánskjara-
vísitöluna sem síðan hækkar aftur
fjármagnskostnað og þá hækkar
lánskjaravísitalan aftur og þannig
áfram inn í næstu öld ef þessi vit-
leysa verður ekki stöðvuð.
Vaxtastefna ríkisstjórnarinnar
er orðin ein helsta orsök verð-
bólguþróunarinnar í landinu.
Ranglœti í lánum
lífeyrissjóðanna
Kreddan um vaxtafrelsið og
hömlulausar hækkanir á raun-
vöxtum hefur síðan skapað marg-
víslegt ranglæti og mismunun í
þjóðfélaginu. Almenn réttlætis-
vitund fólks felur í sér að lán sem
launafólk fær frá lífeyrissjóðum
stéttarfélaganna eigi að bera
sömu vexti óháð því hvort um
verkakonu, sjómann, bankafull-
trúa eða verkfræðing er að ræða.
Veruleikinn er hins vegar allt
annar.
Starfsmenn ríkisbankanna og
Seðlabankans geta fengið líf-
eyrissjóðslán á aðeins 3.5% raun-
vöxtum á sama tíma og annað
launafólk sem er í hinum al-
mennu lífeyrissjóðum verka-
lýðsfélaganna verður að greiða
9.5% raunvexti. Stjórnendur
bankakerfisins veita sínu fólki
stórfelld forréttindi. Þessi mis-
munun hefur í för með sér að
venjulegt launafólk greiðir um
170% meira í vexti en þeir sem
starfa í ríkisbönkunum og Seðla-
bankanum. Lífeyrissjóðir
bænda, verslunarfólks og ríkis-
starfsmanna liggja svo þarna á
milli.
Þessi gífurlega mismunun á
vöxtum lífeyrissjóðakerfisins
sýnir hve víðsfjarri það er öllum
veruleika að ríkjandi vaxtastefna
hafi réttlæti í för með. Dæmin um
óréttlætið og spillta mismunun
eru reyndar mun fleiri.
Kjaraskerðing
launafólks
- Forréttindi
fjármagnseigenda
Ríkisstjórnir Steingríms Her-
mannssonar og Þorsteins Páls-
sonar hafa báðar lögbundið
skerðingu á kjörum launafólks á
sama tíma og forréttindi fjár-
magnseigenda voru óskert og
vaxtakreddan tryggði að ekki var
hreyft við stefnunni í peninga-
málum.
Báðar ríkisstjórnirnar hafa
þannig skapað misgengi milli
lánskjara og iauna sem fyrir
nokkrum árum svipti þúsundir
fjölskyldna húseigninni og er nú
að halda innreið sína á ný með
hrikalegum afleiðingum fyrir
ungt fjölskyldufólk.
Á sama tíma eru tekjur fjár-
magnseigenda áfram skattfrjáls-
ar og aukast jafnt og þétt á meðan
tekjur launafólks eru skertar með
lögum. í landinu er að vaxa
hröðum skrefum ný stétt fjár-
magnsspekúlanta sem sífellt
tekur til sín á lögverndaðan hátt
stærri og stærri skerf á meðan
hlutur almennings rýrnar.
Vaxtastefna ríkisstjórnarinn-
ar, lögþvinguð skerðing á kjara-
samningum launafólks og skatt-
frelsi fjármagnseigenda mynda til
samans afkastamikla vél sem
framleiðir sífellt meira óréttlæti
og mismunun í íslensku samfé-
lagi.
Ný stefna
Á næstunni verður tekist á um
það hverjir eiga að borga her-
kostnaðinn af vaxtastefnu Fram-
sóknarflokksins, Sjálfstæðis-
flokksins og Álþýðuflokksins.
Verður launafólkið enn á ný látið
taka á sig frekari kjaraskerðingu í
kjölfar nýrrar gengisfellingar eða
verður snúið af braut vaxta-
kreddunnar og tekin upp ný
stefna í peningamálum þjóðar-
innar?
Slík stefnubreyting er orðin
brýn nauðsyn. Um höfuðþætti
nýrrar stefnu í vaxta- og launa-
málum verður fjallað í síðari
grein.
Ólafur Ragnar er formaður Al-
þýðubandalagsins. Síðari
grein hans um vexti og pen-
ingamál birtist í Þjóðviljanum á
laugardag.

Fimmtudagur 11. ágúst 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5