Þjóðviljinn - 12.08.1988, Síða 14

Þunglyndi, depurð, einmanaleiki og þjáning einkennir þá sem velja þá afdrifaríku leið að
stytta lífdaga sína með sjálfsmorði. Hversvegna og hvað er til ráða?
Þau skrif sem hér fara á eftir eru byggð á samtölum við það fólk sem rætt er við í þessari
umfjöllun og einnig við fleiri geðlækna og sérfróða einstaklinga um geðlækningar og
geðræn vandamál.
Sjálfsmorðum virðist hafa
fjölgað nokkuð á síðustu árum.
Tíðni sjálfsmorða hér á landi
virðist hafa aukist, séu síðustu
áratugir, bornir saman við hina
fyrstu á þessari öld. Erfitt er hins-
vegar að grennslast fyrir um tíðni
sjálfsmorða á fyrri öldum, því vís-
ast er að vegna álits hins dóm-
harða pöpuls hafi verið hyllst til
að kalla sjálfsmorð eitthvað ann-
að, og verið reynt að fela þau sem
slys eða skæðan sjúkdóm. Enn
þann dag í dag eru dæmi um að
fólk vilji frekar kalla sjálfsmorðið
eitthvað annað, kannski til að
hlífa nánustu ættmennum.
Aðalorsök sjálfsmorða virðist í
mörgum tilfellum mega rekja til
þess að einstaklingurinn telji
þjóðfélagið eða sitt nánasta um-
hverfi hafa brugðist sér og jafnvel
afneitað á einn eða annan hátt,
eða líf sitt hafa misheppnast með
öllu. Andlegum þörfum hins ein-
mana, ráðþrota einstaklings hafi
ekki verið sinnt nægilega eða að
samfélagið hafi ekki látið sig
varða einangrun hins þjáða.
Einmanaleiki, skortur á til-
gangi, skortur á fyllingu, skortur
á kærleika, jafnvægisleysi og
þjáningarfullur kvíði eru daglegt
brauð margra í hrópandi þver-
sögn við velmegun og framfarir
nútímans. Þunglyndi og alkóhól-
ismi eru með stærstu orsökunum
en þegar þær eru skoðaðar í
víðara samhengi sést að samfé-
Iagið hefur reynst næsta mátt-
vana við að bæta aðstæður, um-
hverfi og líf þessara einstaklinga.
Rætt er um það innan geð-
lækningastéttarinnar hversu mik-
ill missir það er oft að þeim ein-
staklingum sem svipta sig lífinu.
Á þeim tímum þegar maðurinn
geti verið þess megnugur að lifa
sáttur við sitt og í bræðralagi við
aðra menn og umhverfi sitt;
vegna tækniframfara og þekking-
arauka, sé sárt að sjá eftir ein-
staklingum sem hefðu getað prýtt
mannlegt samfélag og jafnvel
dýpkað. Dýpkað vegna þess að
þjáningarþröskuldur þeirra sé
minni og því hefðu þeir getað
kennt mannlegu samfélagi hver
takmörk þess séu og hvar þau
liggja.
Oft takmarkast umræðan um
sjálfsmorð við þrönga hópa sér-
fræðinga því vegna viðkvæmni
þeirra vandamála sem leiða af sér
sjálfsmorðið er tilhneiging til að
þegja sem mest um slíkt.
Umræðan um jafn alvarlegan
hlut og sjálfsmorð hlýtur að þurfa
að vera almenn því jafnvel sjálfs-
morðstilraun er oft lítið annað en
hróp einstaklingsins út til samfé-
lagsins eða hans nánustu um að
hann sé kominn í þrot og þurfi því
á hjálp að halda. Þannig er til-
raun stundum hugsuð, ekki endi-
lega sem fullkomlega alvarleg
sjálfsmorðsætlun, heldur sem
táknrænn tjáningarmáti. Leið til
að fá meiri athygli og umhyggju.
Á norræna geðlæknaþinginu
sem nú stendur yfir í Reykjavík
er rætt um þunglyndi og kvíða, og
í tengslum við það er meðal ann-
ars rætt um sjálfsmorð og sjálfs-
morðstilraunir. Sérfræðingar frá
öllum Norðurlöndunum stíga í
ræðustól og fjalla um niðurstöður
kannana og tölfræðilegra
rannsókna á sjálfsmorðum og
sjálfsmorðstilraunum en ekki
þykir sýnt að þær umræður geti
náð mikið út til eyrna fjöldans.
Ekki er rétt að búast við
neinum einföldum lausnum af því
sem þar verður rætt en sannar-
lega skýra niðurstöðurnar að ein-
hverju leyti hvar vandinn liggur
og að hvaða hópum hann steðjar.
Þrjú ár:
472 sjálfsmorðs-
tilraunir
Guðrún Jónsdóttir og Sigurður
Páll Pálsson, læknar á Borgar-
spítalanum í Reykjavík, leggja
fram niðurstöður könnunar sem
þau unnu í sameiningu undir
stjórn Hannesar Péturssonar,
yfirlæknis geðdeildar Borgar-
spítalans, á geðlæknaþinginu.
Könnun þeirra byggir á kom-
um inná bráðadeild Borgarspítal-
ans frá upphafi árs 1983 og til
loka ársins 1985 og sérstaklega
var kannaður munurinn á ein-
staklingum sem komu vegna
sjálfsmorðstilrauna og hinum
sem komu af öðrum orsökum.
Allar upplýsingar voru skráðar
eftirá en alls voru skráðar 2126
komur inná bráðadeildina á tíma-
bilinu. Einstaklingarnir voru
hinsvegar 1449. Af þeim komu
76% einu sinni, 15% tvisvar og
oftar komu afar fáir. 472 komur
voru vegna sjálfsmorðstilraunar,
eða í um 22% tilvika.
Niðurstöður könnunarinnar
sýna að í flestum tilfellum eru það
frekar ungar konur, á aldrinum
15-40 ára, sem gera tilraunir til
sjálfsmorða. Eftir starfssviðum
flokkast þær þannig að nemar og
heimavinnandi konur eru ívið
fleiri og oftast er tilraunin gerð í
heimahúsi, um helgi, og undir
áhrifum áfengis. Það þykir nokk-
uð merkilegt að sjaldnast er um
að ræða að tilraunaeinstakling-
arnir séu haldnir alvarlegum eða
þungum geðsjúkdómum, en
hinsvegar er það sýnu algengara
að þeir misnoti áfengi og lyf.
Þannig er um þriðjungur þeirra
alkóhólistar. Geðheilsa þeirra er
jafnvel eðlileg. Langalgengasta
aðferðin við sjálfsmorðstil-
raunirnar er taka of stórs
skammts af róandi eða svefnlyfj-
um, hinum svokölluðu „bað-
skápalyfjum“, eða í u.þ.b. 66%
tilraunanna. Næstalgengasta að-
ferðin er skurður með oddhvössu
verkfæri, eða í um 24% tilvika.
Aðrar aðferðir eru minna notað-
ar.
Ástæður sem hægt er að grafast
fyrir um hjá þeim sem gerðu til-
raun til sjálfsmorða eru kannski í
flestum tilfellum til komnar
vegna fjölskylduvandamála en
síður vegna atvinnuleysis,
fjárhags- eða húsnæðisvandræða.
Þjóðfélagsstaða þeirra sem
könnunin tók til þykir benda til
þess að ófaglært eða minna
menntað fólk sæki bráðaþjón-
ustu til bráðadeildarinnar í meira
mæli en menntað eða mjög sér-
hæft fólk. Þannig voru um 60%
þeirra sem komu inn á deildina á
tímabilinu ófaglærðir, meðan að-
eins 2,3% teljast til sérhæfðra há-
tekjumanna, þó hlutfall þeirra í
þjóðfélaginu sé að sönnu mun
hærra. Þegar að sjálfsmorðstil-
raunum kom var þó ekki mikill
munur á. Forstjórinn virtist undir
sömu sök seldur og skúringakon-
an. Þó var greinilegt að þjóðfé-
lagsstaðan réði ekki beinlínis öllu
um það hvort tilraun var gerð.
Fjórðungur þeirra sem komu á
bráðadeildina höfðu misst föður,
móður eða aðra mjög nána ást-
vini, fyrir 16 ára aldur. Stærsti
hópurinn var ógift fólk, frekar
ungt. Óþyrmilega mikið er um að
fólk í 15 - 25 ára hópnum geri
tilraunir til sjálfsmorða og voru
það mest nemendur sem í þeim
hópi teljast. Meðalaldur þeirra
sem gerðu tilraunir til sjálfs-
morðs var 33 ár.
Sjálfsmorðin sjálf
Lárus Helgason yfirlæknir
leggur einnig fram á þinginu nið-
urstöður eigin rannsókna. Ein af
þeim tekur til allra þeirra sem
leituðu til geðlækna á árunum
1966 og 1967. Þannig hefur Lárus
kannað, að 20 árum liðnum, hver
afdrif þeirra einstaklinga hafa
orðið, sérstaklega með tilliti til
tíðni sjálfsmorða.
2388 einstaklingar leituðu til
geðlækna á þessu tveggja ára
tímabili og af þeim hafa 576 látist.
Af þeim hefur 51 framið sjálfs-
morð og 34 látist á óeðlilegan
hátt, svosem af slysförum.
Dánartíðnin er hærri en það
sem gengur og gerist meðal þjóð-
arinnar og sjálfsmorðstíðnin er
töluvert hærri. Fleiri frömdu
sjálfsmorð á fyrrihluta tímabils-
ins en á hinum síðari. Fyrstu 7
árin var ofneysla lyfja algengasta
dánarorsökin en eftir það voru
harkalegri aðferðir notaðar.
Það má teljast undarlegt, að
þrátt fyrir að þessir einstaklingar
eigi sumir hverjir við alvarleg
vandamál að glíma hefur enginn
þeirra framið morð svo vitað sé
og fáir beitt aðra ofbeldi. Þessir
einstaklingar virðast einmitt
frekar deyja af annarra völdum.
Þannig má rekja mörg dauðsfall-
anna af slysförum til þess að aðrir
hafi orðið valdir að dauða þeirra
sem rannsóknin nær til. Einnig
má jafnvel gera ráð fyrir að stór
hluti þeirra sem frömdu sjálfs-
morð hafi ekki haft það meðvitað
á prjónunum heldur hugsanlega í
ölæði eða einhverju slíku, því svo
virðist sem alkóhólistar í þessum
hópi séu afar margir.
Að sjálfsögðu tók rannsóknin
til fleiri þátta sem ekki verða
raktir hér.
Hversvegna
sjálfsmorð?
Það sem í þessum rannsóknum
kemur fram sýnir okkur ekki
fram á neinn endanlegan sann-
leik um það hverjir séu í mestri
hættu eða hvort það á endilega
fyrir einhverjum að liggja að
fremja sjálfsmorð fremur en öðr-
um.
Það sem vitað er um sjálfsmorð
á íslandi í dag sýnir að oftast eru
það karlmenn sem fremja þau,
oft á miðjum aldri, vegna mikils
þunglyndis, einmanakenndar og
14 SÍÐA - ÞJÓDVILJINN: - NÝTT HELGARBLAÐ