Þjóðviljinn - 12.08.1988, Side 24

HELGARPISTILL
ÁRNI BERGMANN
Menn eru eins og fyrri dag-
inn aö rýna í það hvað sé til
hægri og vinstri á íslandi og
fara svörin því lengra út í hött
sem meir er spurt. Við vitum
að Kvennalistinn heldur því
stíft fram að þetta með vinstrið
og hægrið sé markleysa úr
körlum sem vilji breiða yfir
höfuðmóthverfu samfélags-
ins - mun kynjanna. Og svo
tók formaður Sjálfstæðis-
flokksins, Þorsteinn Pálsson,
sig til á dögunum, og lýsti því
yfir að Sjálfstæðisflokkurinn
væri enginn hægriflokkur
heldur væri hann barasta
andstæðingur vinstriflokka.
Manni skildist að hægrið væri
ekki til, en til vonar og vara
vildi Þorsteinn geyma vinstrið
sem einskonar skammarkrók
til að reka í alla þá sem ekki
skiljaað Sjálfstæðisflokkurinn
á að ráða öllu í samfélaginu.
Flokkar
engum líkir
Menn gátu tekiö eftir því í mál-
flutningi Þorsteins Pálssonar, að
hann taldi höfuðástæðuna fyrir
því að Sjálfstæðisflokkurinn væri
ekki hægriflokkur vera í því fól-
gna, að hann væri svo séríslensk-
ur. Og ef maður heidur áfram á
þeim brautum, þá er fljótséð að
allir íslenskir flokkar eru - ann-
aðhvort að eigin dómi eða ann-
arra - svo feiknarlega sérstæðir
að þeir eru engum líkir. Þeir sem
hafa lesið Tímann árum saman
vita, að Framsóknarflokkurinn
er alveg laus við „aðfluttar er-
lendar stefnur eins og kapítal-
isma og sósíalisma" - heldur er
hann afkvæmi hins séríslenska
undurs; að eftir að mannsandinn
hafði hugsað margt og undirbúið
sig í þrjú þúsund ár, þá fæddist
Kaupfélag Þingeyinga. Alþýðu-
bandalagið er hinn séríslenski
vinstriflokkur sem reyndi fyrstur
allra að brúa bilið milli krata og
komma og fann upp Evrópu-
kommúnismann löngu á undan
Enrico Berlinguer. Alþýðuflokk-
urinn hefur svosem enga sérstöðu
að eigin mati, en aðrir telja að
hann sé svo hægrisinnaður að
hann eigi sér enga sanna bræður í
kratisma nema ef vera skyldi
smáflokk á Ítalíu, PSDI, sem er
annað en sósíalistaflokkur Crax-
is. Nú og svo vita allir að Kvenna-
listinn á sér engan lika um víða
veröld.
Hamborgari
og pizza
Þegar við lítum yfír sviðið og
sjáum að allir íslenskir
stjórnmálaflokkar eru undan-
tekningar frá reglum, þá er kann-
ski ekki nema von á að menn eigi
enn erfiðara með að segja hvað er
til vinstri og hvað til hægri en efni
stóðu annars til.
Ekki svo að skilja; ýmsar til-
raunir hafa verið gerðar til að
flokka málefni og fyrirbæri eftir
þessum línum. Einn glöggur vin-
ur minn franskur skrifaði eitt sinn
merka og alveg mátulega alvar-
lega úttekt á þessum hlutum: þar
sýndi hann m.a. fram á það að
hamborgari með frönskum væri
til hægri en pizza með rauðvíni til
vinstri. Og ég spyr bara si sona:
treystir sér nokkur til að hrekja
það að svo sé?
Ekki hann ég.
Hitt er svo meira alvörumál,
Hægrið
og
vinstrið
og sérstaðan
þjóðlega
Er það rétt, að enginn geti lengur
gert greinarmun á vinstri og
hœgri í íslensku pólitísku stríði?
getur ágæt forystukona í liði sós-
íalista, Adda Bára Sigfúsdóttir,
rifjað upp margt fróðlegt um
langvinnt andóf borgarstjórnarí-
haldsins gegn hugmyndum og til-
lögum vinstrimanna í þessum
efnum.
Aðlögun
íhaldsins
Þetta breytir því ekki að nú
fínnst mönnum dagvistarmál
miklu síður vinstri- eða hægrimál
en áður. Það sem gerst hefur í
þessu máli, er að viðhorf sósíal-
ista hafa unnið á, nógu mikið til
að þeim er ekki beinlínis mót-
mælt lengur. Og þá erum við aft-
ur komin að líkingu þeirri sem
Guðbergur tekur. lhaldið er fyrst
hvernig einstökum málum og
málaflokkum reiðir af á göngunni
löngu sem samfélagið er á milli
vinstri og hægri. Og er á víxl
undir leiðsögn hins róttæka Mós-
esar sem lætur lýðinn ekki í friði
og heimtar að hann haldi áfram
að leita fyrirheitna landsins og
hins raunsæja Arons, sem steypir
gullkálf handa lýðnum nú og hér.
Af sígildu
vinstrimáli
Tökum til dæmis dagvistarmál.
Eru þau vinstrimál eða hægri-
mál? Eru ekki allir nokkuð sam-
mála um að „foreldrar þurfa að
eiga þess kost að geta fengið pláss
fyrir börn sín á dagheimilum"
eins og alltaf er verið að segja?
Tja það er nú það.
Á dögunum vorum við að vitna
í grein eftir Guðberg Bergsson
sem sagði: það er hlutverk
vinstrimanna að bera fram nýjar
hugmyndir, en svo kemur það í
hlut hægrimanna að framkvæma
þær.
Málið er ekki svo einfalt en það
er mikið til í þessu samt.
Vitanlega voru það jafnaðar-
konur, sósíalistar, kratar og
kommar, sem fyrst beittu sér fyrir
því að dagheimili risu - til að létta
undir með barnafjölskyldum til
að rýmka frelsi kvenna, til að
stuðla að jafnrétti og jafnstöðu.
Um langan tíma er enginn í vafa
um að dagvistarmál eru vinstrim-
annamál. íhaldið dregur iappim-
ar í þessu máli. Það grunar krata
og komma um að vilja þjóðnýta
uppeldið, gott ef ekki grafa
undan fjölskyldunni. Það er á
móti auknum útgjöldum ríkis og
bæjarfélaga og þá ekki síst til
þessa málaflokks. íhaldið getur í
besta falli samþykkt barnaheimili
sem neyðarráðstöfun fyrir ein-
stæðar mæður. Af þessu er sögð
tölverð saga t.d. ískáldsögu Hall-
dórs Laxness, Atómstöðinni, og
vissulega er þar ekki farið með
fleipur. Þarf ekki að fara svo
langt aftur í tímann reyndar: t.d.
eins og snúið roð í hund. Síðan
verður það vart við að dagvistar-
krafan á vaxandi fylgi að fagna,
þrýstingurinn er orðinn of sterk-
ur, það borgar sig ekki lengur að
vera á móti henni. Eins gott að
geta slegið á vinsældir vinstrifóla í
leiðinni. Og svo er annað.
Þjóðfélagið breytist, það er mikil
þörf fyrir vinnuafl kvenna. Það
verður með nokkrum hætti líka í
hag atvinnrekendum að dagvist-
arplássum fjölgi - þeir eiga þeim
mun betri aðgang að því tiltölu-
lega ódýra vinnuafli sem heima
sat. Með opinberu framtaki í dag-
vistarmálum er í rauninni verið
að greiða niður að nokkru kostn-
að þeirra við að hafa mæður í
vinnu.
En arfur þeirra hægriviðhorfa
sem líta á dagvistarmál ekki sem
nauðsyn og réttlætismál heldur
neyðarráðstöfun fyrir sérstaka
hópa, lifir samt enn í íslensku
þjóðfélagsmynstri. Eins og
glöggt kemur fram nú síðast á
kvennaþingi í Osló þegar ísland
reynist Iangsamlega aftast Norð-
urlanda í því að tryggja dagvist-
arpláss fyrir sín börn.
Að bjarga
byggðarlagi
Tökum annað dæmi: byggða-
stefna. Ef þúsund manna pláss er
að hruni komið vegna þess að
helsta fyrirtækið í bænum fer yfir
um (vegna markaðserfiðleika
ófyrirsjáanlegra, vegna glæfra-
skapar stjórnenda eða af öðrum
orsökum) - er þá munur á því
hvemig hægrimenn og vinstri-
menn vilja á því máli taka?
Svo virðist í fyrstu atrennu sem
það þurfi ekki að vera. Allir
flokkar gætu freistast til að sýna
þessu plássi nokkra pólitíska út-
gjaldagóðvild - þótt ekki væri
nema vegna atkvæðaveiða. En
þar með er ekki öll sagan sögð.
Við getum þar fyrir utan gert
ráð fyrir því, að í hugmyndabú-
skap vinstrimanna, sósíalista sér í
lagi, láti í því dæmi sem að ofan
var nefnt til sín heyra sú félags-
hyggja, sem neitar að halda að
sér höndum ef vinnandi fólk í
heilu byggðarlagi stendur uppi
bjargarlaust - af ástæðum sem
það hefur engin tök á og ber enga
sök á. Aftur á móti er til öflug
hægrihugsun, sem afgreiðir slík
dæmi á þá leið, að hver beri
ábyrgð á sjálfum sér, og menn
skuli ef illa gengur í heimaplássi
flýta sér að hlaupa frá öllu saman
og flýja til höfuðborgarinnar.
Það verður t.d. lesið úr bæklingi
eftir helsta hugmyndaljós Sjálf-
stæðisflokksins, Hannes Hólm-
stein, hann er skrifaður í sam-
vinnu við Steingrím Ara Arason
og heitir „Eign handa öllum“.
Þar segir um byggðamál að það sé
réttlætiskrafa að „menn velji sér
byggð á eigin ábyrgð" (fæstir
velja sér reyndar byggð, þeir eru
fæddir hér og þar) og þar að auki
sé það verst fyrir mann sjálfan að
tregðast við að hlýða markaðs-
öflunum. Menn verða, segir í
bæklingunum „að hagnýta sér
markaðsöflin, færa sig í hag-
kvæmustu atvinnugreinarnar og
flytja sig á milli staða“.
Svo einfalt er málið í meðferð
nauðungarlektorsins nýja. Ekki
orð um það að ýmsar „hagkvæm-
ustu atvinnugreinar" ætla sér alls
ekki að taka við fleira fólki og
geta það ekki þótt einhver vildi,
né heldur um það hvernig menn
eiga að hoppa til staða þar sem
húsnæði er dýrt þegar markaðs-
lögmál og hávaxtastefna hafa
gert húsnæði þeirra í dreifbýli
verðlaust. Nei. Hin sanna hægri-
hyggja pípir á svoleiðis aðstæður í
þessum bæklingi frá Stofnun Jóns
Þorlákssonar og ávarpar lands-
byggðarmenn með þessu yfirlæti
hér:
„Þeir eiga ekki að loka sig inni
á einstökum stöðum og í ein-
hverjum atvinnugreinum og
beita síðan pólitísku valdi til að
skattleggja aðra“.
Gjafir eru yður gefnar, stendur
þar.
24 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN - NÝTT HELGARBLAÐ