Þjóðviljinn - 12.08.1988, Síða 27
Myndbandaskólinn
í tveimur fyrstu hiutum
þessa greinaflokks höfum
við fjallað lítillega um
helstu tæknilegu forsendur
þess, hvernig myndin verf-
urtil ítækjabúnaðinum.
Hvernig myndatökuvélin
umbreytir Ijósgeislunum er
endurvarpast af myndefn-
inu í rafboð. Hvernig þessi
rafboð eru stöðluð og síðan
varðveitt á myndsegul-
bandinu. Og hvernig þau
eru um síðir send fram í
skjá sjónvarpsviðtækisins
þar sem þau birtast okkur
sem fullbúin tvívíð eftirlík-
ing þess veruleika er upp-
haflega varð hvatinn að því
að við tókum fram tökuvél-
ina.
Þykjumst við þar með
hafa nógsamlega fjallað um
tæknilegarforsendurmáls-
ins í bili. Munum viðþví í
dag og á næstu vikum ein-
beita okkur að maginþema
greinaflokksins, nefnilega
sjálfu myndmáli hinna lif-
andi mynda.
Myndmálið
Þegar við tjáum okkur í mæltu
máli eða rituðu, veljum við mis-
munandi orð og orðasambönd og
röðum þeim sömuleiðis mismun-
andi í setningar og málsgreinar,
allt eftir því hvaða merkingu við
viljum leggja í þau.
Eiginleg merking orðanna
ræðst því að miklu leyti af orða-
röðinni, þ.e. innbyrðis samhengi
þeirra í setningunni. Með því að
breyta orðaröðinni eða skipta út
einstaka orðum, breytum við um
leið heildarmerkingu setningar-
innar.
Tökum dæmi:
Guðrún Ósvífursdóttirer
ástfangin af Kjartani.
Bolli er ástfanginn af Guð-
rúnu Ósvífursdóttur.
Guðrún Ósvífursdóttirer
ekki ástfanginaf Bolla.
Líkt og íslensk tunga á sér sína
málfræði og setningafræði, hafa
hinar lifandi myndir þróað með
sér sérstakt myndmál gegnum
tíðina. Myndmál þetta byggir líkt
og tungumálið á vissum hefðum
og venjum, „málfræðireglum",
sem við höfum meðvitað eða ó-
meðvitað tileinkað okkur.
Það er enganveginn sjálfgefið,
að við „lesum“ hinar lifandi
myndir á þann veg sem við ger-
um. Við höfum m.ö.o. lært að
meðtaka myndmál kvikmynda-
gerðarlistarinnar líkt og móður-
málið, sem að sjálfsögðu er okk-
ur heldur enganveginn í blóð bor-
ið.
Þannig upplifum við t.d. nær-
mynd á allt annan hátt en heil-
mynd af sama myndefni, svo ekki
sé talað um ef myndavélin
hreyfist í áttina að, eða ef því er
að skipta frá myndefninu. Það
skiptir máli hver skerpudýptin er
í myndfletinum, hvar helsti at-
hyglispunktur myndefnisins er
staðsettur hverju sinni, og þá
með tilliti til klippingar myndefn-
isins, og stefna hreyfingar mynd-
efnis milli tveggja samhangandi
myndskeiða lýtur sömuleiðis
vissum lögmálum.
Þessi atriði og ótalmörg önnur
teljast til „málfræðireglna“
myndmáls hinna lifandi mynda,
og eru það einmitt þessar tilteknu
hefðir þess og venjur, sem verða
aðalviðfangsefni þessa greina-
flokks.
Við gerð kvikmynda velja
menn að nota vissar tegundir
mynda framyfir aðrar og raða
þeim sömuleiðis saman á mis-
munandi hátt, allt eftir því hvers
konar hughrifun þeir vilja koma
til skila til áhorfenda sinna.
ÓLAFUR
ANGANTÝSSON
TÓK SAMAN
Myndmálið
Mynd 1. Sama myndefni er hægt að kvikmynda á ótal vegu: I nærmynd,
í heilmynd, neðanfrá, frá hlið o.s.frv.
Mynd 2 GuðrúnÓsvífursdóttirerástfangin af Bolla.
Guðrún Ósvífursdóttir er ekki ástfangin af Bolla.
Innbyrðis niðurröðun myndskeiða í kvikmynd hefur áhrif á þau hughrif, sem við viljum
koma til skila til áhorfenda. <—' I
Mynd 3.
Stór hluti
myndflatar
(Húsið)
Litir
Hljóð
Hreyfing
(Bíllinn)
3. hluti
Kvikmynd má líkja við vog, þar sem framangreind atriði hafa mismunandi vægi. Á myndinni hér að ofan er
t.d. vægi hússins mun minna en litla bílsins, sem flautar og er að auki á hréyfingu, þó svo að húsið þeki
mun stærri hluta myndflatarins en bíllinn.
í mynddæminu hér að framan
er þremur nákvæmlega eins
myndskeiðum raðað saman á
tvo mismunandi vegu. Heildar-
áhrifin af senunni ráðast sem
sagt beint a< niðurröðun mynd-
skeiðanna.
Myndflöturinn
Líkt og við hverja aðra mál-
fræðiumfjöllun byrjum við á að
gefa gaum að grunnforsendur.-
um. Tökum við því fyrst sjálían
myndflöt kvikmyndarinnar til
nánari athugunar. Eftirfarandi
atriði hafa áhrif á hvernig við
upplifum hreyfanlegar, lifandi,
eða m.ö.o. kvikar myndir.
Flötur, lýsing, skerpa, litir,
hreyring, hljóö.
Lítum ofurlítið nánar á hvert
þessara atriða fyrir sig:
A. Flötur:
Gætið þess að láta myndefnið
ávallt fylla vel út í myndflötinn.
Gerið snögga greiningu á mynd-
efninu, áður en að upptöku kem-
ur, og ákvarðið hvaða hlutar þess
koma best til skila þeim hughrif-
um sem þið sækist eftir. Takið
síðan mynd af því, og einvörð-
ungu því!!
Einangrið í huganum sjálft
myndefnið frá þeim atriðum í
umhverfinu er trufla heildarupp-
lifunina. Spyrjið sjálf ykkur:
Hvað var það í þessu myndefni
sem vakti hjá mér þau hughrif,
sem ég vil koma til skila með
þessari mynd? Var það yngsta
dóttirin að taka fyrstu reikulu
skrefin innan um gljáfægðu post-
ulínsvasana í stássstofu afa og
ömmu? Eða voru það jafnframt
viðbrögð gömlu hjónanna við
þessu ótímabæra uppátæki kró-
ans?
Því betur sem okkur tekst að
fylla myndflötinn með því mynd-
efni sem við viljum koma til skila
til áhorfenda, þeim mun betur
tekst okkur að ná athygli þeirra.
Og jafnframt vekja með þeim
þau ákveðnu hughrif, sem við
viljum koma til skila.
B. Lýsing:
Mismunandi ljósskilyrði og
lýsing myndefnis vekja mismun-
andi hughrif hjá áhorfendum.
Fjallað verður sérstaklega um
lýsingu og ljósanotkun síðar í
þessum greinaflokki.
C. Skerpa:
Það gefur augaleið, að athygli
áhorfenda dvelur fremur við þá
hluta myndefnisins sen'i eru í fók-
us, en þá sem eru í móðu. Það
verður einnig fjallað nánar um
samband lokunarhraða, ljósops-
stærðar og brennivíddar linsunn-
ar annars vegar, og skerpudýptar
í myndfletinum hins vegar síðar í
þessum greinaflokki.
D. Litir:
Litir valda mismunandi hug-
hrifum hjá fólki. í því tilliti tölum
við um heita liti og kalda, virka
og óvirka. Heitir litir (t.d. appel-
sínugulur og rauður) eru virkari
en kaldir (t.d. blár). Athygli
áhorfenda beinist ósjálfrátt að
þeim litum í myndfletinum sem
virkari eru.
Þetta nýtum við okkur við gerð
kvikmynda og myndbanda og þá
t.d. til að beina athygli áhorfenda
að þeim stað í myndfletinum,
sem okkur hentar best hverju
sinni. Einnig má nota liti gagn-
gert til að undirbúa áhorfendur,
eða byggja upp með þeim það
hugarástand, sem okkur þykir
best henta atburðarás kvikmynd-
arinnar í það og það skiptið.
Þannig veljum við fremur að
taka upp ástarsenuna í sandfjör-
unni úti við Gróttuvitann, þegar
roðagyllt sólarlagið lýsir upp
sviðið. Að öðrum kosti eigum við
á hættu að klúðra senunni, vegna
þess að áhorfendur voru ekki í
„réttu" hugarástandi er atriðið
birtist þar framundan þeim á
skjánum.
Ef rétt er á málum haldið, get-
um við með réttu litavali (að
sjálfsögðu með samverkan ann-
arra þátta) jafnvel byggt upp
samúð þeirra gagnvart vissum
persónum verks okkar og andúð
þeirra gagnvart öðrum. Þvílíkt er
vald hönduglega útfærðrar lita-
meðferðar í kvikmyndum.
E. Hreyfing
Munurinn á ljósmyndum og
kvikmyndum er jú eðlilega, að
hinar síðarnefndu eru kvikar,
hreyfanlegar, hinar fyrmefndu
ekki. En þar með er þó engan
veginn öll sagan sögð. Hinar
hreyfanlegu myndir lúta nefni-
lega vissum lögmálum, sem eng-
an veginn eiga við stallsystur
þeirra kyrrmyndirnar. Helsti til-
gangur þessa greinaflokks er jú
að gera nokkra grein fyrir þessum
ákveðnu lögmálum, myndmáli
kvikmyndgerðarlistarinnar. Læt
ég því að sinni nægja að nefna
aðeins eina af þeim þumalfing-
urreglum sem vert er að hafa í
huga varðandi hreyfingu í mynd-
fletinum. Aðrar verða að bíða
síðari umfjöllunar.
Minnsta óverulega hreyf-
ing, í annars kyrrstæðum
myndf leti, dregur strax að
sér athygli áhorfenda.
Hafið þessa reglu stöðugt í
huga við eigin upptökur. Það er
ekki einvörðungu, að þið getið
notað hana á býsna áhrifaríkan
hátt við upptökur á eigin mynd-
efni. Heldur getur minnsta
ófyrirséða hreyfing t.d. í bak-
grunni myndefnisins virkað trufl-
andi og jafnvel gjörspillt þeim
hughrifum sem þið ætluðuð að
koma til skila með myndinni.
Nánar um það síðar.
F. Hljóð:
Tónlist og aðrir hljóðeffektar,
sem við veljum að setja með við-
komandi myndefni ráða eðlilega
miklu um, hvernig við upplifum
myndina. Nánar verður fjallað
um hljóðvinnslu, hlutverk og eðli
hljóðs í kvikmyndum í síðari
grein.
Nýtið ykkur þessar forsendur
við gerð ykkar eigin myndbanda
og þið munuð fljótlega komast að
raun um, að sæmilega haldgóð
þekking á eðli myndmáls hinna
lifandi mynda er fyllilega ómaks-
ins verð.
í næstu viku munum við halda
áfram umfjöllun okkar um mynd-
flötinn. Munum við í því tilliti m.a.
fjalla um myndskurð, myndbygg-
ingu, legu athyglispunkts í
myndfletinum milli tveggja eða
fleiri myndskeiða af sama mynd-
efni o.fl. því tengt.
NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 27