Þjóðviljinn - 17.08.1988, Page 7

Helen Caldicott
Konur takið í taumana - núna
Vígbúnaðarkapphlaupið keppni um karlmennsku. Þýðir lítið að spyrja afhverju við gátum ekki
stoppað þá, er sprengjan fellur. Bandaríkjaher og kjarnorkuvopn burtfrá Astralíu nœsta
verkefni hinnar kraftmiklu áströlsku baráttukonu
Orðaforði formælenda vígbúnaðarkapphlaupsins lýsir oft kvenfy rirlitn-
ingu. Kjarnorkusprengjurnar fá karlmannsnöfn en gígarnireru nefndir
kvenmannsheitum, segir Helen Caldicott. Mynd: mj.
Ef friðar- og umhverfissinnar
ættu marga jafn kraftmikla tals-
menn og Helen Caldicott tæki
varla langan tíma að virkja al-
menning til baráttu gegn gegn-
darlausri hernaðaruppbyggingu
og eyðingu lífríkis jarðarinnar.
Eflaust hafa þeir 700 gestir sem
tókst að troða sér inn á fyrirlestur
hennar á kvennaþinginu í Osló
hugsað í svipuðum dúr, en þar
ýtti hún harkalega við áheyrend-
um sem nær eingöngu voru kon-
ur. Einn karlmaður gekk út, er
konur voru lofaðar en ráðandi
karlar lastaðir.
Helen skoraði á konur að nota
nú kraft sinn til að bjarga heimin-
um. - Ef við deyjum af völdum'
kjarnorkusprengju eða mengun-
ar, þá hefur okkur mistekist.
Eftir að sprengjan er fallin er of
seint að spyrja: Afhverju gat ég
ekki stoppað þá, karlmennina
sem stjórna heiminum í dag? Þeir
eru eins og litlir strákar í sand-
kassaleik, sem keppa sín í milli
um það hver á mest af kjarnorku-
vopnum. Það er tími til kominn
að við tökum við stjórninni og
gefum þeim frí ef við viljum að
börnin okkar fái að lifa.
Röðin nú komin
að Ástralíu
Helen Caldicott er lærður
barnalæknir, en síðustu 5 árin
hefur hún helgað baráttunni gegn
vígbúnaðarkapphlaupinu alla
sína krafta. Allt frá því hún lærði í
sínu námi hvaða áhrif geisla-
virkni hefur á mannslíkamann
hefur hún verið driffjöður að
baki margra aðgerða gegn kjarn-
orkuvopnum og leitt hreyfingar,
sem berjast á þeim vettvangi.
Heima í Ástralíu má nefna bar-
áttu gegn tilraunasprengingum
Frakka á Murorova í Kyrrahafi
og andstöðu við úraníumvinnslu.
í Bandaríkjunum var hún for-
maður Samtaka lækna gegn
kjarnorkuvá, frá stofnun 1978 til
ársins 1983, er hún yfirgaf sam-
tökin. Þá voru karlarnir búnir að
taka yfir stjórnina og tóku við
friðarverðlaunum Nóbels. Helen
taldi líf þeirra samtaka í Banda-
ríkjunum hafi verið að fjara út frá
verðlaunamóttökunni.
-Meginkrafturinn nú fer í að
viðhalda samtökunum, en hug-
sjónin um að bjarga heiminum
skiptir orðið minna máli. Þeir
segja ekki harðan sannleikann
lengur, en það er nauðsynlegt ef
ná á athygli fjölmiðlanna og
fólksins.
- Nú hef ég meiri áhuga á að
virkja konur, þær eru hinn gullni
lykill að framtíðinni, sagði Helen
og benti á að 80% þeirra er störf-
uðu innan friðarhreyfinga væru
konur. Hún sagðist vonast til að
hún gæti orðið konum fyrirmynd
með baráttu sinni. Sýna þeim
fram á að þær gætu staðið upp í
hárinu á þeim sem stjórnuðu.
Baráttan gæti verið erfið því oft
væri konum nauðgað andlega
með fullyrðingum eins og „þú
hefur rangt fyrir þér“, „konur
geta ekki stjórnað, því þær láta
tilfinningarnar hlaupa með sig í
gönur“, er þær reyndu að koma
sínum viðhorfum að í karlahópn-
um. - Við verðum að verða
reiðar ef þeir ætla að hræða okk-
ur burt, en ekki gefast upp. Við
erum tilfinningaríkar og stoltar af
því, sagði Helen í hvatningartón
og fékk dynjandi lófaklapp frá
salnum.
Helen og maður hennar Bill
ætla sér ekki lítið verkefni þegar
heim er snúið eftir 17 ára búsetu í
Bandaríkjunum. - Næstu árin
ætla ég að beita mér að Ástralíu.
Það besta sem ég get gert fyrir
friðarbaráttuna er að ná því að
Ástralía verði kjarnorkuvopna-
laus.
Þau hjónin starfa innan anga
ástralska verkamannaflokksins
er nefnist „Græni verkamanna-
flokkurinn". Áherslur þar eru á
verndun auðlinda og kjarnoku-
laust land. - Á stefnuskránni er
að losa landið við 30 bandarískar
herstöðvar, hætta að selja úraní-
um úr landi og banna kjarnorku-
vopn í höfnum landsins líkt og
Nýsjálendingar hafa gert, sagði
Helen. Hún sagði að skógar
landsins væru í hættu, þar sem
Japanir hyggju hann í stórum stíl í
tölvupappír og frumbyggjar Ást-
ralíu ættu undir högg að sækja
vegna úraníumvinnslu í heim-
kynnum þeirra.
Hugsunarhátturinn
geggjaður
- Það er hugmyndin að baki
vígbúnaðarkapphlaupinu sem
gerir sprengjuna og því er
nauðsynlegt að komast inn í
hugsunarhátt mannanna sem
standa þar á bakvið. Markmiðið
er að eiga meiri vopn eftir en
andstæðingurinn þegar allt fólk
er dautt. Sprengjur og vopn Iifi
af, aldrei talað um fólkið. Ef
þessir menn færu í geðrannsókn
væru þeir líklega greindir geð-
klofar sagði Helen.
- Bandaríkjamenn framleiða
sem svarar 5 kjarnaoddum á dag.
Þeir eiga nú 3Ó.000, sem nægir til
að drepa alla Sovétmenn 40 sinn-
um. Samt sagði Reagan við mig:
„Við eigum ekki nóg“.
Helen hafði greinilega ekki
mikið álit á núverandi Banda-
ríkjaforseta, eftir að hafa hitt
hann að máli og komist að þeirri
niðurstöðu að hann vissi ekkert
um vígbúnaðarkapphlaupið. -
Og svo á þessi maður að þrýsta á
hnappinn. Gorbasjov taldi hún
hins vegar kraftaverk.
Hún tók áhrifamikið dæmi um
kjarnorkusprengjuna sem skotið
væri frá Moskvu núna og lenti á
Osló eftir 20 mínútur. Utlistaði
þær skelfilegu afleiðingar sem
fylgdu. - Þá er of seint að spyrja,
„Af hverju gat ég ekki stoppað
þá?“
Helen talaði einnig um aukna
bilanatíðni í tölvunum sem gefa
ættu viðvörun um árás og búa
heraflann undir gagnárás. Haust-
ið 1986 hefðu tölvurnar í Pen-
tagon bilað og við verið aðeins 13
mínútum frá kjarnorkustyrjöld.
Þótt talað væri um takmarkað
kjarnorkustríð, væri talið nær ör-
uggt að enga stjórn væri hægt að
hafa ef einu sinni væri farið af
stað.
Helen vitnaði í rannsókn
ástralskrar konu á því hvernig
karlmenn töluðu um kjarnorku-
vopn. Tæknimálið væri allsráð-
andi, en hvergi minnst á blóð og
skaðbrennt fólk. Það væri t.d.
talað um „hreinar sprengjur“,
höggið drepur. „Friðarhaldar-
inn“ væri sprengja með 10
kjarnaoddum. Dæmi um nöfn á
sprengjum væru „jólatré“ og
„smákökur". Ekkert orð væri yfir
frið, næst því kæmist „jafn her-
styrkur" (stratigic stability).
Margt mætti einnig tína til í
málfarinu sem væri vanvirðing
við konur, enda talaði hún um að
líkja mætti vígbúnaðarkapp-
hlaupinu við samkeppni í því
hver byggi yfir mestri karl-
mennsku. Allir sprengjugígarnir
eftir tilraunasprengingar Frakka
við Múnóróva (ath!) hétu t.d.
kvennmansnöfnum. Gígar
Birthe Klingenberg
Grasrótin getur haft
Virkjaði íbúa Fakse mót áformaðri kríólít-verksmiðju. Uppskar
náttúruverndarverðlaun og brottrekstur úrstarfi
Að loknum fyrirlestri Helen
Caldicott var orðið laust, en í stað
fyrirspurnar flutti Birthe Kling-
enberg henni ljóð. í ljós kom að
Birthe hefur ekki síður beitt sér í
umhverfis- og friðarmálum og
eru ljóðin ein af hennar baráttu-
leiðum.
Er blaðamaður Þjóðviljans
rakst á þessa glaðbeittu dönsku
skáldkonu á kvennaþinginu í
Osló, rakti hún í stórum dráttum
helsta baráttumál sitt síðastliðin
ár. Baráttuna við bæjaryfirvöld í
heimabæ sínum Fakse á Sjálandi,
sem um fögurra ára skeið höfðu
makkað við stórfyrirtæki í kríólít-
iðnaði um að setja á fót verk-
smiðju í Fakse. Alveg hafði
„gleymst" að segja íbúunum af
þeirri fyrirætlan, en er upp komst
var friðurinn úti því Birthe fór af
stað og safnaði um sig bæjarbú-
um til að mótmæla verksmiðj-
unni, sem boðaði eiturefni og
mengun við bæjardyrnar.
Öllum sínum frístundum eyddi
Birthe í að fræða Faksebúa um
mengunarhættuna af kríólít-
verksmiðjunni, en kríólít er not-
að við bræðslu á áli. Hún gekk
um með þykka möppu er hafði að
geyma ítarlegar upplýsingar um
viðkomandi eiturefni, s.s. blá-
sýrusalt, fosfór og flúoríð. Sér-
fræðingum var safnað saman og
þeir krafðir svara og undirskrift-
um bæjarbúa gegn verksmiðj-
unni safnað af miklum móð.
- Þegar farið er af stað í svona
baráttu þýðir ekki annað en vera
með alla nauðsynlega vitneskju á
takteinum. Annars reyna yfir-
völdin bara að snúa út úr fyrir
manni og gera lítið úr öllu saman.
Það hjálpaði okkur mikið að hafa
innanbúðarmann hjá kríólítfyr-
irtækinu, sem laumaði að okkur
upplýsingum, sagði Birthe.
Málalyktir urðu þær að hætt
var við að reisa verksmiðjuna í
Fakse og var verðfall á kríólíti
gefið upp sem ástæða. En Birthe
telur að þarna hafi það sýnt sig að
Mlðvlkudagur 17.
einstaklingarnir, grasrótin, geti
haft áhrif ef þeir eru meðvitaðir
um hvað er að gerast í kringum þá
og tilbúnir að berjast fyrir sínum
viðhorfum.
Á síðasta ári hlutu þau Birthe
Klingenberg og Steen Anker
Jensen náttúruverndarverðlaun
sem árlega eru veitt í Danmörku
og sagði Birthe af því tilefni, að
þetta væru dýrustu verðlaun sem
hún hefði nokkurn tíma mót-
tekið. Að standa uppi í hárinu á
bæjaryfirvöldum kostaði hana
vinnuna við bókasafn bæjarins.
Eftir 15 ára starf þar fékk þessi 52
ára danska kjarnakona reisupass-
ann og eru allir sem til þekkja
sammála um að brottreksturinn
hafi verið af pólitískum rótum.
Enginn uppgjafartónn er þó í
Birthe. Verkefnin á sviði
umhvérfis- og friðarmála eru
óþrjótandi. Heima í Danmörku
beið hennar nýtt starf og skáld-
skapargáfan verður ekki frá
henni tekin. mj
ist 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
kvenkyns, sprengjur karlkyns.
Þegar Indverjar eignuðust kjarn-
orkusprengju var talað um að
landið hefði misst meydóminn og
bandarískur hershöfðingi sagði
um Nýja-Sjáland eftir bann við
kjarnorkuvopnum í höfnum
landsins: „Við erum búnir að
borga fyrir hana, en samt vill hún
ekki gefa eftir meydóminn."
Aldrei aftur
stríð í Evrópu
Helen Caldicott sagðist ekki
vera svartsýn þegar friðarmálin
væru annars vegar. - Það var
næstum ákveðið í Reykjavík að
fækka kjarnorkuvopnum í áföng-
um. Það var meira en ég bjóst
nokkurn tíma við. Það tekst
kannski næst.
Hún sagði allt tal um aukningu
hefðbundinna vopna, ef kjarn-
orkuvopnin færu, vera út í hött,
því í hverju kjarnorkuveri væru
geislavirk efni á við 1000 Hirós-
ímasprengjur. Hættan á að
sprengjur féllu á þau útilokaði
möguleikann á því að hægt væri
að heyja stríð í Evrópu án þess að
eiga von á gereyðingu.
mj
betur