Þjóðviljinn - 17.08.1988, Blaðsíða 8
MENNING
Leikhús
MENNING
Eru ekki allir í einhvers konar leik?
Alþýðuleikhúsið sýnir Elskhugann eftir Pinter:
Grimmdarleg úttektá manneskjunni
Þau eru í leik. Þau leika að þau séu ekki í
leik. Ef ég sýni þeim að ég sjái það, brýt
ég reglurnar og þau munu refsa mér. Eg
verð að leika þeirra leik, að ég sjái ekki
að ég sé leikinn.
hann og heyrir í fyrsta skipti virð-
ist hann ósköp hversdagslegur,
jafnvel flatneskjulegur á stund-
um. Pað eru einföldustu orða-
skipti, ein persónan segir já,
önnur nei, sú þriðja nú, en samt
liggur þessi ógn í loftinu. Það er
svo óskaplega margt óhöndlan-
legt í textanum, og Pinter hefur
einstakt lag á að koma manni á
óvart með tilsvörum sem samt
eru einmitt þau sem má eiga von
á í venjulegu samtali. Það er
mjög sérkennilegt að vinna með
svona texta, bæði að vinna hann
fyrir svið, og eins að þýða hann.
Allt jafn
mikilvœgt
- Það er líka nokkuð sem er
mjög sérstakt við texta Pinters,
að það er alls ekki hægt að breyta
í honum einu orði, eða sleppa
einhverju, hversu lítilfjörlegt
sem atriðið virðist vera, því þá er
maður búinn að eyðileggja
heildina. Eins er með þær
leiðbeiningar sem hann gefur,
þær eru mjög fáar og einfaldar,
aðallega um þagnir, þannig að
hann gefur mjög opinn ramma
um sýninguna. En þær fáu
leiðbeiningar sem hann gefur eru
hins vegar mjög mikilvægar, og
einhvern veginn þess eðlis að það
verður að fylgja þeim. Það er alls
ekki hægt að breyta neinu eða
sleppa úr þessum gefna ramma,
jafnvel þó það séu hlutir sem ein-
ir og sér virðast engu máli skipta.
En það hefur reyndar aldrei kom-
ið til mála að taka út eitt einasta
orð eða setningu þó að einar og
sér virðist þær kannski hvers-
dagslegar. Þarna er allt á sínum
stað, öll orð jafn mikilvæg, hvert
smáatriði nauðsynlegur hluti af
heildinni.
Hvert horn nýtt
Hvernig hentar Ásmundarsal-
ur sem leikhús?
Egill örn Árnason, Gerla, Martin Regal og Ingunn Ásdísardóttir.
Með þessum orðum úr ljóða-
bókinni Knots eftir R.D. Laing,
velja aðstandendur sýningarinn-
ar á Elskhuganum eftir Harold
Pinter að fylgja henni úr hlaði.
Alþýðuleikhúsið sem þjáist eins
og allir vita af krónísku húsnæðis-
hraki, hefur að þessu sinni fengið
inni í Ásmundarsal við Freyju-
götu, og þar verður Elskhuginn
frumsýndur annað kvöld.
Leikritið fjallar um hjónin Ric-
hard og Söru, sem við fyrstu sýn
virðast ósköp venjuleg, nema að
því leyti að frúin á sér elskhuga
sem heimsækir hana tvisvar til
þrisvar í viku, með fullu sam-
þykki Richards. Fljótlega kemur
þó í ljós, að ekki er allt sem sýnist
innan þríhyrningsins sem áhorf-
endum er kynntur í upphafi
verksins. Við drögumst inn í
grimmilegan „leik“, sem kannski
er alls enginn leikur, þegar allt
kemur til alls. Eins og í öðrum
verkum Pinters fær maður fljót-
lega á tilfinninguna að eitthvað
hræðilegt sé yfirvofandi, að hér
fari fram grimmdarlegt ritúal,
fórnarathöfn, þar sem manneskj-
unni er miskunnarlaust slátrað.
Aldurslaus
úttekt á
manneskjunni
Leikendur í Elskhuganum eru
þrír, þau Viðar Eggertsson, Erla
B. Skúladóttir og Kjartan Bjarg-
mundsson. Leikstjóri er Ingunn
Ásdísardóttir, en hún þýðir einn-
ig verkið ásamt Martin Regal.
Gerla sér um leikmynd og bún-
inga, Lárus Grímsson semur
tónlistina og Egill Örn hannar
lýsingu.
Þau Ingunn, Gerla, Viðar,
Erla og Egill hafa unnið sýning-
una í náinni samvinnu og eru
sammála um að það sé listrænn
ávinningur fyrir Álþýðuleikhúsið
að byrja leikárið á því að setja
upp leikrit eftir Pinter, enda sé
það í verkahring leikhúss eins og
Alþýðuleikhússins að gera höf-
undum af hans tagi góð skil.
Margra ára þögn íslenskra
leikhúsa um einn fremsta leikrit-
ahöfund Breta í dag hafi loks ver-
ið rofin á síðasta leikári með sýn-
ingum Alþýðuleikhússins á
tveimur einþáttungum eftir hann
og sýningu P-Ieikhópsins á
Heimicomunni, og nú sé um að
gera að bæta um betur, enda hafi
viðtökur áhorfenda sýnt að
leikrit Pinters ættu erindi á
leiksvið hér á landi.
- Þetta er mjög ferskt leikrit,
og í rauninni „nýtt“, þó það sé
skrifað árið 1962. Það er eigin-
lega undarlegt til þess að hugsa
hvað það er orðið gamalt, maður
þarf að minna sig á það, en kann-
ski er það vegna þess að eins og
önnur verk Pinters fjallar það um
grundvallarinnréttingu mann-
eskjunnar, sem hefur varla breyst
neitt á þessum árum. Leikritið
verður sjálfsagt alveg jafn nýtt
eftir fimmtíu ár og það er í dag.
Stétt og staða
aukaatriði
- Það er líka mjög óvenjulegt
við þetta leikrit, að þó að persón-
urnar séu breskt millistéttarfólk,
skiptir stétt þeirra og staða engu
máli. Þessi frásögn, eða þessar
myndir sem brugðið er upp, geta í
rauninni átt við hvaða hjónaband
sem er, og hvaða stétt sem er.
Þarna skiptir ekki máli hverra
manna fólkið er, hvaðan þau
koma eða hvað þau hafa áður
„Þú ert viss um að þú viljir ekki rjóma," (Erla B. Skúladóttir og Kjartan Bjargmundsson).
Stöðug hætta, en...
Hvað er það að ykkar mati sem
gerir þetta venjulega fólk, eða
leik þess, svona ógnvekjandi?
- Það er mjög erfitt að segja
nákvæmlega hvað það er, það
byggir svo mikið meira á tilfinn-
ingu en á orðum. Og þess vegna
er líka mjög erfitt að vinna svona
sýningu mikið fyrirfram. Setja
eitthvað á blað um hana áður en
æfingar hefjast. Það sem er ægi-
legt við þetta fólk er kannski ein-
mitt hvað það er í rauninni venju-
legt. Ógnin liggur í loftinu. Það
eru augnablik bæði í Elskhugan-
um, og eins í öðrum leikritum
Pinters, þar sem manni finnst að
á næsta augnabliki grípi ein per-
sónan hníf og ráðist á þá næstu.
Skeri hana í búta. En hún gerir
það ekki. Hún gerir eitthvað allt
annað, eitthvað fullkomlega
óvænt en mjög venjulegt, eins og
til dæmis að fá sér ólífu. En hætt-
an er þarna stöðugt, allan tím-
ann. Og um leið þetta falska ör-
yggi, maður telur sig geta verið
vissan um að ekkert skelfilegt
muni gerast, en niðurbútunin fer
samt sem áður fram. Bara á allt
öðru plani. En það er ekki hægt
að benda á neinn ákveðinn þátt
sem veldur því.
- Þó textinn komi manni alltaf
á óvart er ekkert í honum sem
manni svelgist á. Þegar maður sér
Hvað er það sem gerir þetta venjulega fólk ógnvekjandi?
tekið sér fyrir hendur, vegna þess
að Pinter segir ekki sögu, heldur
bregður hann upp myndum.
- Þetta er eiginlega sálfræði-
þriller. Pinter er að athuga mann-
eskjuna, og honum þykir greini-
lega mjög vænt um sínar per-'
sónur, pað sér maður þó að þess-
ar myndir sem hann dregur upp
séu grimmilegar. í rauninni er
hann alltaf, í öllum sínum leikrit-
um að athuga hvernig manneskj-
an bregst við hinum margvísleg-
ustu aðstæðum, hvernig hún
bregst við þeirri veröld sem hún
lifir í, og jafnframt hvernig hún
sýnist fyrir sjálfri sér og heimin-
um.
- Þetta er í rauninni ósköp
venjulegt fólk. Þarna fer fram
gífurlegt valdatafl allan tímann,
leikur, sem gengur að hluta til út
á það að játa sig aldrei sigraðan,
því þá er allt tapað. En þrátt fyrir
það eru þessar persónur ekki svo
frábrugðnar því fólki sem maður
mætir á götu. Eru ekki allir í ein-
hvers konar leik?
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvlkudagur 17. ágúst 1988
Mlðvikudagur 17. ágúst 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
- Okkur hefur gengið vel að
vinna hérna, og það hefur skipt
miklu máli að geta æft sýninguna
í því rými sem leikið er í. Það er
mikill munur að hafa ekki þurft
að kúldrast í rökum kjöllurum
eða á háaloftum. Við vorum að
leita að litlum sal, því okkur
fannst sýningin kalla á lítið rými
þar sem við gætum komið því við
að áhorfendur sætu allt í kring um
„leiksviðið“, allt að því hættulega
nálægt.
- Svo er ekki um annað að
ræða en að nýta sér arkitektúrinn
og þá möguleika sem salurinn
býður upp á, og það höfum við
getað gert vegna þess að hér varð
sýningin til. Við notum mikið
meira af rýminu en bara gólfið,
og reynum að gera gallana við
salinn að kostum. Það er óhætt að
segja að hér sé hvert horn nýtt, og
við búumst við að hafa pláss fyrir
um það bil 70 áhorfendur.
Sýningar á Elskhuganum
verða á fimmtudagskvöldum kl.
20:30, og á laugardögum og sunn-
udögum kl. 16:00. LG
„Ég var bara að biðja um eld.“ (Erla B. Skúladóttir og Viðar
Eggertsson). Myndir - E.ÓI.
Besti vinur Ijóosins:
Skáldakvöld í
Norræna húsinu
Besti vinur ljóðsins heldur
skáldakvöld í Norræna húsinu í
kvöld klukkan 21. Megináhersla
er lögð á að kynna skáld sem hafa
kvatt sér hljóðs á þessu ári. Eldri
skáld og reyndari koma einnig
fram og Ólafs Jóhanns Sigurðs-
sonar verður minnst.
Fimm skáld sem eiga það sam-
eiginlegt að hafa sent frá sér
fyrstu bók á árinu lesa á skálda-
kvöldinu: Adolf Sturla (Hungur-
jazz), Ari Gísli Bragason (Orð
þagnarinnar), Anna S. Björns-
dóttir (Örugglega ég), Björn
Garðarsson (Hlustir) og Jón
Gnarr (Börn ævintýranna).
Þá mun Valgarður Egilsson
lesa úr nýútkominni bók sinni,
Dúnhárs kvæði. Aðrir sem lesa
upp eru Þórarinn Eldjárn, Ingi-
björg Haraldsdóttir og Hrafn
Gunnlaugsson sem ekki hafa les-
ið frumort ljóð opinberlega um
árabil.
Besti vinur ljóðsins mun einnig
kynna kveðskap Bertels Þorleifs-
sonar, sem lifði stutta en viðburð-
aríka ævi á síðustu öld og lét eftir
sig ljóð sem notið hafa alltof lítill-
ar athygli. Kristján Þórður
Hrafnsson segir frá Bertel og les
ljóð hans.
Á skáldakvöldinu verður Ólafs
Jóhanns Sigurðssonar minnst, en
hann var eins og öllum er kunn-
ugt eitt af okkar albestu skáldum.
Einar Heimisson minnist Ólafs
Jóhanns og nokkur ljóða hans
verða lesin. Kynnir á skálda-
kvöldinu verður Hrafn Jökuls-
son.
Fólk er hvatt til að mæta tíman-
lega, enda er aðsókn að skálda-
kvöldum Besta vinar ljóðsins
jafnan góð. Kaffistofa Norræna
hússins verður opin af þessu ti-
lefni. Miðaverð á skáldakvöldið
er krónur 300.