Þjóðviljinn - 19.08.1988, Síða 14

14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN - NÝTT HELGARBLAÐ
Reikistjarnan Mars hefur
heillað jarðarbúa frá ómunatíð.
Stríðsguðir Rómverja og Grikkja
báru sama nafn og hnötturinn og
mjög margir hafa hallast að þeirri
skoðun að líf væri að finna á
Mars. Nú þykjast vísindamenn
fullvissir um að þróað lífsform sé
ekki að finna á Mars en hinsvegar
telja ýmsir að möguleiki sé á að
örverur, eða annað mjög vanþró-
að lífsform, kunni að leynast
undir yfirborði reikistjörnunnar.
Eitt það fyrsta sem menn tóku
eftir þegar þeir beindu sjón-
aukum að Mars, var að yfirborð
reikistjörnunnar tók breytingum;
sum svæði voru stundum dökk og
stundum ljós. Breski stjarn-
fræðingurinn Sir William Hersc-
hel, hélt því fram árið 1784, að
þetta stafaði af skýjamyndunum
og niðurstaða hans var sú að á
Mars væri andrúmsloft og að
„íbúar reikistjörnunnar búa
sennilega við svipuð skilyrði og
við“.
Þýski stærðfræðingurinn Karl
Gauss ályktaði að íbúamir væm
vitsmunaverur og árið 1820 lagði
hann til að í Síberíu yrði búinn til
risavaxinn hveitiakur, sem væri
einsog þríhyrningur í laginu, en í
kringum hann yrði plantað trjám,
þannig að lífvemr á Mars gætu
séð að íbúar jarðar skildu stærð-
fræði.
Árið 1877 hélt ítalski stjömu-
fræðingurinn Giovanni Schiapelli
að hann hefði fundið sönnunarg-
ögn, sem sýndu að enginn vafi
•gæti leikið á því að vitsmunaverur
væru á Mars. Þetta voru hinir
frægu skurðir, sem menn þrátt-
uðu um langt fram á þessa öld.
Schiapelli ekki í neinum vafa um
að þessir skurðir væru verk há-
þróaðra vitsmunavera.
Innrásin frá Mars
Hann var ekki einn um það því
vellauðugur bandarískur stærð-
fræðingur og stjórnmálamaður,
Percival Lowell frá Boston, lét
reisa mikla stjörnuathugunarstöð
í Arizona og beindi kíkinum að
Mars. Árið 1908 hafði Lowell
kortlagt fjöldann allan af
skurðum og taldi hann að um
áveitu væri að ræða, frá ísmassan-
um á pólnum til borganna á þurr-
um steppum reikistjörnunnar.
Breski rithöfundurinn H.G.
Welles hreifst mjög af kenning-
um Lowells og skrifaði bókina
„Innrásin frá Mars“. Árið 1938
útvarpaði Orson Welles leikgerð
af sögunni og fjöldi Bandaríkja-
manna varð felmtri sleginn og
hélt að dómsdagur væri runninn
upp. Almenningur virtist ekki í
neinum vafa um að líf væri á
Mars.
Leynist líf
undir yfirboröinu?
í dag þykjumst við vita betur,
þótt eflaust séu ekki aliir búnir að
tapa trúnni. Samt halda sumir
vísindamenn að mjög vanþróað
líf kunni að leynast undir yfir-
borði reikistjömunnar. Myndir
sem hafa verið teknar af yfirborði
Mars sýna m.a. uppþornaða ár-
farvegi, þannig að einhverntíma í
fortíðinni hefur vatn runnið þar
sem nú er eyðimörk. Þessi upp-
götvun hefur endurvakið tilgátur
um líf á Mars. Það er talið mögu-
legt að einhvern tíma aftur í
grárri forneskju hafi aðstæður á
Mars verið þannig að líf hefði átt
að geta kviknað þar. Sumir vís-
indamenn telja jafnvel mögulegt
að undir yfirborðinu sé örverur
að finna.
Meðal annars af þeirri ástæðu
hafa vísindamenn í austri og
vestri áhuga á að kanna Mars
mun betur en fram til þessa og
senda þangað bæði mannlaus og
mönnuð geimför.
Samvinnuverkefni
Ferðin til Mars tæki um 220
daga en heimferðin 165 daga.
Áður en ákveðið verður að lenda
á Mars þarf samt að kortleggja
yfirborðið mjög nákvæmlega og í
byrjun næsta áratugar áætla So-
vétmenn að hefja það starf með
því að senda geimför á braut um-
hverfis reikistjörnuna. Árið 1998
vonast þeir til þess að lenda
geimfari á Mars til þess að taka
jarðvegssýni og koma með þau
aftur til jarðar. Framtíðarsýn So-
vétmanna er sú að Sovétríkin og
Bandaríkin sameinist um mann-
aða geimferð til Mars árið 2010.
Bandaríkjamenn hafa haldið
að sér höndum síðan geimskutlan
Challenger fórst í janúar 1986.
Nú virðist áhuginn hinsvegar
vera farinn að vakna að nýju og á
leiðtogafundinum í Moskvu ák-
váðu þeir Reagan og Gorbatsjov
að stefna að því að þjóðirnar
sameinist um leiðangra til tungls-
ins og Mars.
forngripa
Menningararfleifð Afríku í hættu
Hætta er á því að dýr-
mætur hluti af menningar-
arfi Afríku sé að grotna nið-
ur. Þjófnaðir úr söfnum og
frá þeim stöðum þar sem
fornleifagröftur fer fram
hefur lengi verið vandamál,
en nú bætist það við að um
alla álfuna eru skordýr sem
éta við og klæði að valda
óbætanlegu tjóni á lista-
verkum. A þennan hátt eru
ómetanleg söfn í mikilli
hættu.
Mörg mikilvæg listaverk hafa
þegar glatast, en nú eru menn
farnir að bregðast við hættunni,
og nýlega gekkst alþjóðleg stofn-
un, sem sér um varðveislu og við-
gerð á ýmislegum menningar-
verðmætum, fyrir námskeiði í
Róm, þar sem starfsmönnum
safna í Áfríku var kennt að varð-
veita, skrásetja og sýna listaverk.
Þetta er annað námskeiðið af
þessu tagi: árið 1986-87 var hald-
ið námskeið fyrir starfsmenn frá
frönskumælandi löndum Afríku
en nú var röðin komin að þeim
löndum, þar sem enska er opin-
bert mál, og tóku starfsmenn ell-
efu safna víðsvegar að úr álfunni
þátt í því.
Frakkinn Gael de Guichen,
sem stjórnaði námskeiðinu, sagði
að þvi miður stuðluðu starfsmenn
safna stundum óafvitandi að því
að safngripir skemmdust og gerð-
ist það ekki einungis í Afríku.
Hann sagðist hafa séð barkar-
grímur sem voru svo illa farnar að
þær molnuðu niður þegar hreyft
var við þeim. í safni sem hann
kaus að nafngreina ekki stóð
þriggja metra há termíta-þúfa í
grennd við herbergi þar sem sjö
hundruð viðargrímur voru
geymdar. Höfðu termítarnir gert
svartar grímur hvítar með því að
éta burtu ysta lagið sem var mál-
að.
Menn á Mars
De Guichen sagði frá öðru
safni í Vestur-Afríku, þar sem
starfsmennirnir voru mjög
hreyknir af tæki sem evrópskur
tæknimaður hafði smíðað og
sneri afrískum þjóðbúningum í
hringi þannig að menn gætu séð
þá frá öllum hliðum. Því miður
hafði tækið einnig valdið því að
þjóðbúningarnir, sem voru upp-
haflega í sterkum litum, höfðu
upplitast jafnt og voru nú orðnir
grá-brúnir: hvergi var neitt eftir
af upphaflegu litunum...
Þjófnaðir úr söfnum eru einnig
mikið vandamál. í deild í þjóð-
minjasafni Fflbeinsstrandarinnar
eru nú aðeins eftir 119 gripir af
þeim 226, sem voru á skránni
þegar deildin var sýnd erlendis á
sjöunda áratugnum. Sjö listaverk
úr bronsi og leir hurfu úr þjóð-
minjasafni Nígeríu skömmu eftir
að þau komu þangað aftur úr far-
andsýningum í Evrópu og
Norður-Afríku.
Philip Ravenhill, sem er yfir-
maður Afríkulistasafnsins í Was-
hington og hélt fyrirlestra á
námskeiðinu, sagði að einstætt
safn af 40 000 ljósmyndaplötum
frá nýlendutímabilinu, sem
sýndu ýmsa vestur-afríska trúar-
siði, hefði fundist liggjandi í
skókössum í safni í Dakar.
Þær aðferðir sem kenndar eru
til að varðveita safngripi eru oft
mjög einfaldar. Stundum nægir
að fara með gripina í sól einu
sinni í mánuði til að drepa
skordýr sem geta eyðilagt þá eða
hafa þá svo langt hvern frá öðrum
í safninu að skordýr komist ekki á
milli. Það er einnig mikilvægt að
gera ítarlegar skrár yfir muni
hvers safns, því að þá er hægt að
sanna að stolinn munur hafi til-
heyrt safninu, og þannig verður
erfiðara fyrir þjófa að selja þýfi
sitt. í Mali hefur þjófnaður á
fornminjum nánast því orðið
atvinnugrein: Ravenhill giskaði á
að tvö þúsund dýrmætir munir frá
tímabilinu milli 12. og 14. aldar,
hefðu verið grafnir upp leynilega
og þeim síðan smyglað úr landi.
En þjóðminjasafn Mali á ekki
nema tuttugu slík verk.
Þetta námskeið, sem tekur ell-
efu mánuði, kostar 300 000 doil-
ara og standa m.a. Unesco og
Evrópubandalagið á bak við það.
Annað slíkt námskeið, sem ætlað
er frönskumælandi starfsmönn-
um, hefst í nóvember.
Reuter/-e.m.j.
Námskeið í
varðveislu