Þjóðviljinn - 20.08.1988, Blaðsíða 7
Tékkóslóvakía - Tuttugu ár frá in
Tuttugu ár
frá innrás
Hersveitir Sovétríkjanna og forvitni varð ekkert einsog fyrr.
nokkurra fylgiríkja þeirra í Var- í Tékkóslóvakíu tók við tíma-
sjárbandalaginu réðust inn í bil deyfðar og niðurlægingar sem
Tékkóslóvakíu klukklutíma fyrir enn er ekki afstaðið, en á Vestur-
miðnætti 20. ágúst fyrir réttum löndum varð innrásin til þess að
tuttugu árum, - og þessarar flestir sósíalistar höfnuðu alger-
innrásar, sem síðan er dagsett 21. lega og endanlega sovésku skipu-
ágúst - er nú minnst um allan lagi sem nokkurskonar fyrir-
heim. Fáir einstakir atburðir hafa mynd.
markað samtímasöguna sterkar Hér er rætt við nokkra íslend-
en þegar innrásin í Tékkóslóvak- inga um afstöðu þeirra til
íu marði undir skriðdrekabeltun- innrásarinnar og áhrif hennar, -
um „vorið í Prag“ þar sem um- Qg birt erindi sem merkur tékkn-
bótasinnar innan ráðandi Komm- eskur útlagi hélt á ráðstefnu í
únistaflokks höfðu ætlað sér að Ósló í vor um áhrif hinnar so-
skapa lýðræðislegan sósíalisma vésku „perestrojku" á Tékkósló-
úr óskapnaði stalínskipulagsins, vakíu og önnur ríki á valdasvæði
eða „ljúka byltingunni", einsog Sovétmanna, - þeirrar „perest-
sumir orðuðu það. rojku“ sem um margt líkist ein-
Þetta var árið 1968, og fyrir mitt umbótunum sem skriðdrek-
þeim sem höfðu horft til Dubceks arnir tróðu í svaðið í Prag fyrir 20
og manna hans með aðdáun og árum. -m
Bæði hryggur
og reiður
„Ég varð bæði hryggur og
reiður, hryggur yfir þessum ör-
lögum Tékka og Slóvaka og
reiður yflrgangi risaveldisins,“
sagði Magnús Torfl Ólafsson þeg-
ar Þjóðviljinn spurði hvernig
honum hefði orðið við fyrir 20
árum þegar herir Varsjárbanda-
lagsins með Sovétherinn í farar-
broddi gerði innrás í Tékkósló-
vakíu.
Aðspurður hvaða áhrif hann
teldi innrásina hafa haft síðar
meir sagði Magnús Torfi:
„Ég held að innrásin og eftir-
köst hennar hafi opnað augu
manna sem eru komnir til áhrifa í
Sovétríkjunum fyrir því að eitt
hlassið í óheillaarfi Stalíns, sem
þeir dragnast með, er undirokun
þjóða í Austur-Evrópu, og hún er
þeim hættuleg. Það er ekki þægi-
leg tilfinning, að sitja á púður-
tunnu.
Eitt af langtímamarkmiðum
utanríkisstefnu Gorbatsjovs og
hans manna er að mínum skiln-
ingi að aflétta sovéskri hersetu í
öðrum Varsjárbandalagsríkjum,
án þess að hægt sé að núa þeim
því um nasir að sovéskum örygg-
ishagsmunum sé fómað. Austur-
stefna vesturþýskra ríkisstjórna
og afstaða Vestur-Þýskalands
innan Nató bera vott um að í
Bonn er og verður reynt að koma
til móts við Sovétríkin í þessu
efni. Ég vona að Nató í heild beri
gæfu til að vinna að sama marki.“
„Þegar því er náð, og ekki fyrr,
verður Evrópa sameiginíegt
heimkynni okkar Evrópumanna
allra, svo notað sé orðalag sem
Gorbatsjov er tamt,“ sagði
Magnús Torfi.
-grh
Innrásin var
mikið áfall
„Innrásin í Tékkóslóvakíu fyrir
20 árum er mér enn í fersku minni
þó ég hafl verið ung að árum og ég
man það enn að innrásin var mér
mikið áfall. Hún var gerð sumar-
ið 1968 þegar ungt fólk hér sem
annarsstaðar var uppfullt af
bjartsýni um að með samtaka-
mættinum væri hægt að vinna
gegn kerflnu, í næstum þvl hvaða
þjóðlandi sem væri. En á auga-
bragði var þessi bjartsýni fótum
troðin af risaveldinu í austri og
leppríkjum þess.“
Þetta sagði Svanfríður Jónas-
dóttir varaformaður Alþýðu-
bandalagsins og bæjarfulltrúi á
Dalvík við Þjóðviljann um at-
burðina fyrir tveimur áratugum.
Svanfríður sagði að eftir
innrásina hefðu margir endur-
metið mörg sín fyrri gildi og verið
lengi að jafna sig. Aðspurð um
afleiðingar innrásarinnar sagði
Svanfríður að með henni hefði
verið stigið á bremsurnar í þróun
sósíalismans í Tékkóslóvakíu um
20 ár en í dag sýndist henni sem
umbótastefna Gorbatsjovs So-
vétleiðtoga væri framhald af vor-
inu í Prag 1968. Svanfríður sagði
að á meðan til væru valdstjórar
sem teldu sig umkomna þess að
hafa forræði yfir öðru fólki gæti
harmleikurinn í Tékkóslóvakíu
endurtekið sig.
„En þrátt fyrir harmleiki eins-
og þennan er bjartsýnin á betri
heim enn við lýði, og á meðan
maður telur sig geta stuðlað að
friði á milli manna og þjóða er
það þess virði að halda barátt-
unni áfram,“ sagði Svanfríður.
-grh
Varð illa við
rússajeppa
Mér brá voðalega þegar þetta
gerðist, sagði Einar Kárason þeg-
ar Þjóðviljinn spurði hver við-
brögð hans hefðu verið við
innrásinni í Tékkóslóvakíu, en
hann var tæplega 13 ára þá. Hann
hafði verið mikill bfladellumaður
og einstaklega hrifinn af rússa-
jeppum. Eftir innrásina hurfu
rússajepparnir út af sakrament-
inu.
„Ég áleit Dubcek vera mikinn
og góðan mann og var mjög
ánægður þegar Novotný var sett-
ur af,“ sagði Einar. Hann hefði
séð myndir þar sem fólk kom til
Dubceks og gaf honum úrin sín
og skartgripina og hrifist til tára.
„Svo heyrði maður þetta í útvarp-
inu og sá myndir í blöðunum af
rússneskum hermönnum í Prag
og rússajeppinn fór út af sakram-
entinu,“ sagði Einar.
Einar sagðist auðvitað geta
sagt ýmislegt um síðari áhrif þess-
arar innrásar, þau hefðu vafalítið
orðið mikil. En allar yfirlýsingar
af því tagi yrðu klisjukenndar og
hann vildi því láta það ógert að
gefa þær.
-hmp
Heimsmyndin
breyttist
Þegar ég heyrði af innrásinni
var mér mjög brugðið og varð
fyrir djúpum vonbrigðum. Eg
var á leiðinni til Tékkóslóvakíu
sama morgun og innrásin var
gerð, til að skrifa um vorið í Prag
sem ég hafði bundið miklar vonir
við, sagði Vilborg Harðardóttir
um atburðina fyrir tuttugu árum.
Hún sagðist hafa þekkt mjög
vel til í landinu og hugmyndir Du-
bðeks um mannlegri sósíalisma
hefðu gefið sér vonir um betri tíð.
„Innrásin í Tékkóslóvakíu og
valdaránið í Chile 1972 þegar Al-
liende var myrtur eru þeir tveir
erlendu atburðir sem hafa haft
mest áhrif á mig,“ sagði Vilborg.
„Frá sjónarhóli smáþjóðar sá
maður að stórveldin höfðu raun-
verulega skipt heiminum á milli
sín. Bandaríkin horfðu aðgerðar-
laus á atburðina í Tékkóslóvakíu
og Sovétmenn sömuleiðis á at-
burðina í Víetnam og í Chile.“
Vilborg telur að atburðirnir í
Tékkóslóvakíu og það sem á eftir
þeim fór hafi haft mikil áhrif á
sósíalista, ekki hvað síst á vestur-
löndum. Innrásin hefði orðið
smiðshöggið á býsna miklar
breytingar á heimsmyndinni. Það
væri ekki lengur nóg fyrir ríkis-
stjórn að kalla sig sósíalíska, hún
yrði að sýna sósíalismann í verki.
Austantjalds hafi fólk einnig
bundið miklar vonir við vorið í
Prag en verið sér meðvitað um að
vonlítið væri að reyna þetta nema
eitthvað gerðist fyrst í Sovétríkj-
unum. Kannski væri eitthvað að
gerast þar nú með glasnosti og
perestrojku Gorbatsjovs.
-hmp
Það sauð
á mér
„Ég get ekki sagt að tíðindin
hafi komið mjög á óvart. Ég var
búinn að fylgjast með vikurnar á
undan og morguninn sem
innrásin var staðreynd hringdi
Bjarni Þórðarson bæjarstjóri og
ritstjóri Austuriands klukkan
7.30 og sagði: „Rússarnir eru
komnir inn I Tékkó. Nú verður þú
að skrifa.“
Hjörleifur Guttormsson segir
að ekki hafi þurft að hvetja sig
mikið: „Það sauð á mér. Ég skrif-
aði þrjár eða fjórar greinar í
Austurland um atburðinn og pól-
itíska lærdóma af honum. Það
þóttu ýmsum þung orð, en ég tel
nú, tuttugu árum síðar að þar hafi
síst verið ofmælt“.
Um áhrif innrásarinnar síðar
meir sagði Hjörleifur, sem á
námsárum sínum var austant-
jalds, í Austur-Þýskalandi: „Hún
varð til þess að djúpfrysta enn
frekar þjóðfélagsástandið og
stöðnunina í löndum A-Evrópu.
Tékkóslóvakar voru að sjálf-
sögðu þeir sem goldið var þyngs-
ta höggið en einnig í öðrum A-
Evrópuríkjum varð innrásin vatn
á myllu ríkjandi afturhaldsafla“.
„Fyrir sósíalista í V-Evrópu og
víðar staðfesti innrásin það sem
margir vissu og aðra grunaði að
svokallaður sósíalismi í A-
Evrópu hafði breyst í andhverfu
sósíalískra hugsjóna. Aðallær-
dómurinn af þessum atburði og
öðrum svipuðum austan tjalds er
sá að enginn sósíalismi fær þrifist
eða risið undir nafni nema lýð-
ræði fái notið sín og mannhelgi sé
virt,“ sagði Hjörleifur Guttorms-
son alþingismaður við Þjóðvilj-
ann.
-grh
Tékkóslóvakía - Tuttugu ár frá innrás - Tékkóslóvakía - Tuttugu ár frá innrás -