Þjóðviljinn - 25.08.1988, Qupperneq 7

VIÐHORF
Vilja Þingeyingar herflugvöll?
Á morgunvakt Rásar 2 þann
12. ágúst síðastliðinn átti Leifur
Hauksson merkilegt samtal við
Pétur Einarsson flugmálastjóra
um varaflugvallarmál. Frétta-
mennirnir Atli Rúnar Halldórs-
son og Gissur Sigurðsson gerðu
málflutningi Péturs og varaflug-
vallarumræðunni síðan góð skil í
kvöldfréttum ríkisútvarpsins
þennan sama dag. Að öðru leyti
hafa yfirlýsingar flugmálastjóra
vakið ótrúlega litla athygli.
í máli Péturs kom fram að flug-
vellirnir á Sauðárkróki, Akureyri
og Egilsstöðum myndu sam-
kvæmt áætlunum íslenskra flug-
yfirvalda fljótlega geta fullnægt
öllum þörfum íslensks millilanda-
flugs sem varaflugvellir. Um það
þyrfti ekki einu sinni að ræða.
Skýrsla svokallaðrar varaflug-
vallarnefndar hafi hins vegar ver-
ið fyrsta stig í viðræðum við Atl-
antshafsbandalagið um gerð var-
aflugvallar sem uppfyllti skilyrði
hernaðarbandalagsins. Pétur
sagði: „Nató býður fram fé til að
byggja hér fullkominn varamilli-
landaflugvöll og það er íslenskra
stjórnvalda að svara: Eigum við
að gera þetta eða eigúm við það
ekki?“ Flugmálastjóri velkist
sjálfur ekki í vafa um hvað gera
skuli. Honum er ómögulegt að
skilja hvers vegna ekki megi nota
eitthvað af þeim peningum sem
Nató hefur milli handa í friðsam-
legum tilgangi: „Peningarnir eru
til. Pað er ekki verið að tala um
herstöð, það er verið að tala um
flugvöll sem þjónar öllu borgara-
legu flugi yfir Atlantshafið og
mér finnst bara sjálfsagt að ræða
það til enda.“
Rugla saman Banda-
ríkjunum og Nató
Þegar Pétur Einarsson talar
um Natópeninga á hann væntan-
lega við að Nató hafi samþykkt
að kosta byggingu varaflugvallar
fyrir Keflavíkurvöll að verulegu
leyti með fé úr mannvirkjasjóði
bandalagsins.
Ef þetta er rétt þá er óhætt að
fullyrða: (1) Varaflugvallar-
nefndin hefur aldrei átt í samn-
ingaviðræðum við Nató heldur
fulltrúa Bandaríkjahers. (2) Hér
er ekki um að ræða borgaralegan
millilandaflugvöll sem Islending-
ar byggja og stjórna (á friðartím-
um); hér er um að ræða banda-
rfskan herflugvöll. Á friðartím-
um yrði þessi völlur undir yfir-
stjórn Bandaríkjanna, en ef styrj-
öld skellur á verður hann settur
undir sameiginlega herstjórn Atl-
antshafsbandalagsins.
Öll .umræða um stöðu íslands
gagnvart Bandaríkjaher og Nató
hefur einkennst af mikilli fáfræði.
Jafnvel æðstu embættismenn
okkar og ráðamenn rugla í sífellu
saman Bandaríkjunum og Nató
og þeir tala gjarnan um
mannvirkjasjóðinn sem eins kon-
ar „vetrarhjálp" sem fá megi pen-
inga úr til alls konar fram-
kvæmda, jafnvel til að gera vatns-
ból! Enginn greinarmunur er
gerður á því hvað Bandaríkin
greiða sjálf og hvað kostað er af
mannvirkjasjóðnum þegar hern-
aðarframkvæmdir eru annars
vegar.
Hernaðarmannvirki hér á
landi lúta öll bandarískri stjórn á
friðartímum. Eini heraflinn sem
Atlantshafsstjórn Nató, SAC-
LANT, hefur yfir að ráða á frið-
artímum er hinn svokallaði fasta-
floti Nató sem samanstendur af 5
til 9 herskipum frá ýmsum að-
ildarríkjum bandalagsins. Komi
hins vegar til ófriðar verður mest-
allur vígbúnaður Natóríkja við
Atlantshaf sameinaður undir
stjórn SACLÁNT, þ.á m. her-
stöðvar Bandaríkjanna hér á
landi.
Vigfús Geirdal skrifar
Mannvirkja-
sjóður Nató
Bandaríkin greiða hernaðar-
framkvæmdir hér á landi að
mestu leyti úr eigin sjóðum. Þau
geta hins vegar farið fram á að
mannvirki sem falla undir sam-
eiginlega stefnu og öryggis-
hagsmuni Nató verði kostuð að
hluta með framlögum úr mann-
virkjasjóði Nató. Undir slíkum
kringumstæðum skiptist kostnað-
urinn við mannvirkjagerðina
venjulega í þrennt:
Mannvirkjasjóðurinn greiðir ein-
göngu það sem samkvæmt regl-
um hans og stöðlum verður skil-
greint sem lágmarkshernaðar-
þarfir, þ.e. þjálfunar- og rek-
straraðstaða á friðartímum og að-
staða til stríðsaðgerða á ófriðar-
tímum. „Viðtökuríkið“ (host
nation) leggur til land undir
mannvirkið og borgar jafnframt
vegagerð að því, raf-, hita- og
skólplagnir og aðrar slíkar
nauðsynjar (venjulega talið
u.þ.b. 13% af heildarkostnaði).
„Notkunarríkið" (user nation)
greiðir úr eigin vasa svefnskála
eða íbúðir hermanna, mötuneyti
og alla félagslega aðstöðu svo
sem skóla, félagsheimili, kirkjur
o.fl. Pað kemur í hlut „viðtöku-
Bandaríkin kostnaðinn fyrst sjálf
og rukka síðan mannvirkjasjóð-
inn eftir á). íslensk stjórnvöld
eiga þess síðan kost á grundvelli
tvíhliða herstöðvasamnings ís-
lands og Bandaríkjanna að játa
eða hafna beiðni um land undir
bandaríska herstöð eða hernað-
armannvirki.
Ef það er rétt hjá Pétri Ein-
arssyni að varaflugvöllur á ís-
landi sé kominn inn á 5 ára fjár-
hagsáætlun mannvirkjasjóðsins
(Slice Group 36 - 41) þá er ljóst að
undirbúningur þessa máls er vel á
veg kominn innan Bandaríkja-
hers áður en farið er að ræða það
við íslendinga.
Herstöð jafnt
á friðar- sem
stríðstímum
Það er að sjálfsögðu ekkert því
til fyrirstöðu að íslendingar geti
haft not af varaflugvelli Banda-
ríkjahers og Nató með sömu
skiímálum og þeir nota Keflavík-
urflugvöll. Það er hins vegar
rangt sem íslenskir ráðamenn og
Pétur Einarsson flugmálastjóri
halda fram að hér verði um að
ræða flugvöll sem lúti alfarið
stjórn íslendinga að öðru leyti en
því að Nató hafi aðgang að hon-
hún verður ekki uotuð á friðar-
tímum til herþjálfunar og vegna
þess að hún er ekki reist eingöngu
í hernaðarlegum tilgangi.
Samkvæmt þessu er ljóst að
flugvöllur sem kostaður er með fé
úr mannvirkjasjóði Nató er ekki
lagður til að þjóna borgaralegu
millilandaflugi yfir Atlantshafið
heldur er hann herflugvöllur.
Hann verður undir daglegri
stjórn Bandaríkjahers og her-
menn munu dvelja þar að stað-
aldri. Flugbrautin verður 3000
metra löng, nægileg til að taka á
móti stærstu herflutningavélum
og sprengiþotum. Byggð verður
olíubirgðastöð við flugvöllinn til
að þjóna herflugvélum og einnig
verður komið upp fjarskiptastöð
sem verður í stöðugu sambandi
við fjarskiptakerfi Nató og
Bandaríkjahers. Flugvöllurinn
verður opinn herflugvélum allan
sólarhringinn. Þetta er varaflug-
völlurinn sem nú er talið heppi-
legast að verði lagður norður í
Aðaldal.
Öll Natóríkin
geta notfœrt
sér aðstöðuna
Það er fleira sem vert er að hafa
í huga varðandi þátt mannvirkja-
„Hér er ekki um að ræða borgaralegan milli-
landaflugvöll sem Islendingar byggja og
stjórna; hér er um að ræða bandarískan her-
flugvöll. A friðartímum yrðiþessi völlur
undir yfirstjórn Bandaríkjanna, en efstyrjöld
skellur á verður hann settur undir sameigin-
lega herstjórn Atlantshafsbandalagsins. “
ríkisins“ að bera ábyrgð á bygg-
ingaframkvæmdum allt þar til
þeim lýkur.
Undir öllum venjulegum
kringumstæðum ættum við ís-
lendingar sem fullvalda aðildar-
ríki Atlantshafsbandalagsins að
vera í hlutverki „viðtökuríkis"
þegar samið er um aðild
mannvirkjasjóðs Nató að hern-
aðarframkvæmdum hér á landi
og bera þá einnig okkar hluta af
kostnaði við „sameiginlegar
varnir vinaþjóða okkar“. Þannig
er það hins vegar ekki í reynd.
Bandaríkin fara bæði með um-
boð „viðtökuríkis“ og „notkun-
arríkis" þegar um er að ræða her-
stöðvar á íslandi og þau bera líka
kostnaðinn af því. Bandaríkin
fara fram á það við yfirmann Atl-
antshafsherstjórnar Nató (sem
venjulega býr í sömu persónu og
yfirmaður Atlantshafsflota
Bandaríkjanna, USCINCL-
ANT) að hann mæli með því við
Natórráðið eða hernaðaráætlun-
arnefnd bandalagsins að mann-
virkjasjóðurinn taki þátt í kostn-
aði við byggingu tiltekins
mannvirkis (yfirleitt greiða
um í neyðartilvikum og yfirtaki
hann á stríðstímum, ekki ósvipað
því sem gildir um Flugstöð Leifs
Eiríkssonar. Mannvirkjasjóður
Atlantshafsbandalagsins fjár-
magnar eingöngu framkvæmdir
sem eru algerlega hernaðarlegs
eðlis.
f yfirheyrslum hermálanefndar
fulltrúadeildar Bandaríkjaþings
fyrir fjárlagaárið 1981 var tals-
maður bandaríska sjóhersins
m.a. spurður hvort ekki hefði
komið til greina að mannvirkja-
sjóður Nató tæki þátt í kostnaði
við byggingu flugstöðvarinnar á
Keflavíkurflugvelli. Svarið var
eftirfarandi: „As for funding
through NATO common infra-
structure, SACLANT has taken
the position that it is not eligible
on the basis of no peacetime
usage for training for war, and
because it is not built for a purely
military purpose." Þetta útleggst:
Að því er varðar fjármögnun af
hálfu mannvirkjasjóðs Nató hef-
ur yfirmaður Átlantshafsher-
stjórnar bandalagsins tekið þá af-
stöðu að flugstöðin uppfylli ekki
nauðsynleg skilyrði til þess þar eð
sjóðsins í hugsanlegri varaflu-
gvallargerð hér á landi. í fyrsta
lagi felur það í sér viðurkenningu
á því að um er að ræða sameigin-
legt mannvirki aðildarríkja Nató.
Þau hefðu því öll rétt til að nota
þennan flugvöll hvenær sem þeim
þóknast, rétt eins og þau mega nú
notfæra sér aðstöðuna á Kefla-
víkurflugvelli. í öðru lagi er „við-
tökuríkinu", þ.e. Bandaríkjun-
um í okkar tilviki, skylt að bjóða
verkið út í öllum þeim ríkjum
sem aðild eiga að
mannvirkjasjóðnum (öllum Nat-
óríkjunum nema Islandi og
Spáni). Fyrirtæki í þessum
löndum sem njóta formlegrar
viðurkenningar sinna eigin ríkis-
stjórna sem hernaðarverktakar
geta gert tilboð í framkvæmdina.
Samkvæmt reglum mann-
virkjasjóðsins ættu íslensk fyrir-
tæki því ekki að geta gert tilboð í
verk sem kostað er af
mannvirkjasjóði Nató en vegna
samninga íslands og Bandaríkj-
anna um verktakastarfsemi á
varnarsvæðum þá hafa íslenskir
aðalverktakar og undirverktakar
þeirra fengið slík verk, sennilega
Awacs-vél Bandaríkjahers á Kefla-
víkurvelli. -Það er rangt að varaflug-
völlur sem greiddur yrði af Nató lyti
stjórn (slendinga, segir Vigfús,
mannvirkjasjóður Nató fjármagnar
eingöngu framkvæmdir sem eru al-
gerlega hernaðarlegs eðlis.
sem „bandarísk" fyrirtæki sam-
kvæmt skilgreiningu sjóðsins.
Krafist verði
skýrra svara
Allur aðdragandi þessa vara-
flugvallarmáls hefur verið með
eindæmum. Ekkert mat hefur
verið lagt á það hvort herflugvöll-
ur á Norðurlandi þjóni öryggis-
hagsmunum okkar íslendinga.
Það verður t.d. að teljast ólíklegt
að hann verði til þess að draga úr
hernaðarumsvifum Sovétmanna
á norðurslóðum. Það er ljóst að
þrír flugvellir hér á landi munu í
náinni framtíð geta þjónað sem
varaflugvellir fyrir íslenskar
millilandaflugvélar svo að við
þurfum ekki á þessum flugvelli að
halda af þeim sökum. Einu rökin
fyrir því að íslendingar heimili
lagningu varaflugvallar Banda-
ríkjahers og Nató hér á landi
virðast vera þau að „Nató býður
fram fé“ ef marka má orð flugm-
álastjóra. Ekki ein einasta króna
af því fé mun hins vegar fara í að
byggja upp aðstöðu fyrir almennt
farþegaflug í þágu okkar íslend-
inga. Það getur hins vegar vel
verið að Bandaríkjaher sé tilbú-
inn að byggja með okkur enn
eina flugstöðina. Við ættum samt
að hugsa okkur vandlega um
áður en við leggjum aftur út í slíkt
ævintýri. Flugstöð Leifs Eiríks-
sonar er víti til varnaðar.
Það er löngu tímabært að þetta
mál verði rætt opinskátt eins og
Pétur Einarsson lagði til í áður-
nefndu útvarpsviðtali. íslenskur
almenningur á heimtingu á því að
fjölmiðlar krefji utanríkisráðu-
neyti íslands, Bandaríkjaher og
Atlantshafsstjórn Nató, SAC-
LANT, um skýr svör við eftirfar-
andi spurningum:
1. Hefur Bandaríkjaher farið
þess formlega á leit við íslensk
stjórnvöld að fá að gera varaher-
flugvöll á Norðurlandi?
2. Hefur yfirmaður Atlants-
hafsstjórnar Nató mælt með því
að mannvirkjasjóður Nató taki
þátt í kostnaði við þessa fram-
kvæmd? Og ef svo er:
3. Hefur gerð þessa flugvallar
verið samþykkt í varnaráætlunar-
nefnd Nató og tekin inn í fimm
ára fjárhagsáætlun mannvirkja-
sjóðsins?
Ef það er rétt að Bandaríkin og
Nató vilia gera herflugvöll
norður í Áðaldal þá eiga íslensk
stjórnvöld, áður en þau ákveða
að samþykkja slíkt, að hafa ein-
urð og kjark til að spyrja Þingey-
inga beint út: Viljið þið herflug-
völl? Kannski hafa Þingeyingar
ekkert á móti því að fá slíkt
„friðarsetur" í Aðaldal, sérstak-
lega ef hann yrði nú skírður Nátt-
faravöllur (Nattfari Naval Air
Base) í stíl við bandarískar venjur
sem farnar eru að ryðja sér til
rúms hér á landi í nafngiftum
flugvalla og flugstöðva. Hver
veit?
(Meðal heimilda: 1. North Atlantic
Treaty Organisation Facts and
Figures 1984. 2. Skýrsla ríkis-
endurskoðanda Bandaríkjanna
(Comptroller General) til Banda-
ríkjaþings: US participation In The
NATO Infrastructure Program, jan-
úar 1983. 3. Infrastructure Guide
For Defence Equipment Contract-
'ors, útg. breska varnarmálaráðu-
neytið.)
Vigfús er sagnfræðingur, starfar
við útgáfuþjónustu í Reykjavik og
vinnur að rannsóknum á sviði
friðar- og öryggismála.
Fimmtudagur 25. ágúst 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7