Þjóðviljinn - 25.08.1988, Blaðsíða 9

KVENNARÁÐSTEFNAN í ÓSLÓ
Ungu konurnar
f lýja burt
Sameiginlegur vandi í norrœnum sjávarútvegi
Vilborg
Harðardóttir skrifar um
norrænu kvennaráðstefn-
una í Ósló - 1. grein.
„Skorturinn á gjafvaxta ungum
konum í sjávarþorpunum mun
skipta meiru um framtíð sjávarút-
vegsins en aflamagnið, fram-
leiðni, veiðikvótar, markaðir
o.s.frv. Það á eftir að koma í Ijós
að það verður miklu erfiðara að
fá nógu margar ungar konur til
starfa á þessum stöðum en að
byggja fiskistofnana upp að
nýju".
I ofanrituð orðrétt ummæli for-
stjóra fiskrannsóknaráðsins, R.
Waage, vitnaði Kari Riddervold
útgerðarfræðingur frá Tromsö í
erindi sínu á fundi um aðstæður
kvenna við sjávarsíðuna eða
kannski mætti allt eins kalla við-
fangsefnið „sjávarútveginn frá
sjónarhóli kvenna". Fundurinn
var haldinn að frumkvæði nor-
skra kvenna sem starfa á ýmsum
sviðum útgerðar og fiskiðnaðar í
þeim tilgangi að skiptast á upp-
lýsingum og mynda tengsl milli
kvenna sem vinna við fisk og búa
við sjávarsíðuna á Norðurlönd-
unum. Til gamans má geta þess
að Kari fékk hugmyndina að
þessu framtaki þegar hún frétti af
fyrirhugaða Norræna kvenna-
þinginu í heimsókn á íslandi sl.
vetur en hafði þá aldrei heyrt þess
getið í Noregi.
Sognefjord, virk í samtökum
verkafólks í matvælaframleiðslu.
Lítil og miðlungsstór fyrirtæki
eru dæmigerð fyrir norskan sjáv-
arútveg og með þeim stendur og
fellur byggðin úti um landið.
Fiskvinnslan er eini atvinnu-
möguleiki kvenna á þessum stöð-
um og til að reyna að lyfta
laununum freistast ungu konurn-
ar til að fara í bónusinn og spara
þá sannarlega ekki kraftana. Af-
leiðingarnar eru allskyns at-
vinnusjúkdómar og þótt nú sé
farið að ræða lækkun eftirlauna-
aldursins er sannleikurinn sá, að
fjölmargar kvennanna neyðast til
að hætta vinnu á miðjum starfs-
aldri vegna þess að þær eru hrein-
lega orðnar útslitnar.
Fjárhagsleg afkoma í fiski-
þorpunum er ótrygg og við þetta
bætist erfitt álag á heimilunum,
oft eru konurnar giftar sjó-
mönnum og því einar ábyrgar
fyrir börnum og búi langtímum
saman, eins og fram kom hjá Bo-
dil Skorstad, ritara Noregs Fisk-
erkvinnelag. Það eru samtök
kvenna í fiskibæjum upphaflega
eigínkvenna sjómanna, stofnuð
sem nokkurskonar styrktar-
samtök hver við aðra með
hjálparsjóði og þh. en vinna nú
ötullega að því að reyna að breyta
möguleikum og aðstæðum
kvenna í sjávarþorpum.
Ótrúlegur
hryllingur
Myndin
Nær fimmtíu konur sóttu fund-
inn og þótt frummælendur væru
allir norskir lögðu konur frá
Því sem fram kom við pall-
borðið hjá íslensku konunum og
þeim grænlensku bar í flestum at-
riðum saman við norsku lýsing-
una, nema vera enn verra ef
nokkuð var. Þannig reyndust
grænlensku konurnar td. ekki
einu sinni vinna á sömu töxtum
og karlmenn við sömu störfin og
10 - 12 tíma vinnudagurinn á ís-
landi þótti ótrúlegur hryllingur,
vægast sagt. Fyrir hönd íslenskra
fiskvinnslukvenna sátu fyrir
svörum þær Anna María
Sveinsdóttir frá Stöðvarfirði og
Dagbjört Sigurðardóttir frá Stok-
kseyri, voru harðar og deildu
bæði á ríkiskerfi og verkalýðsfé-
lög. Ragna Bergmann formaður
Verkakvennafélagsins Fram-
sóknar í Reykjavík sagði í um-
ræðunum frá fyrstu skrefum til
r
, JP^* |§||§f|

Mynd úr „Fiskaren" af íslenskum konum í pallborðsumræðum um
sjávarútveg og strandbyggðir: Dagbjört Sigurðardóttir, Jóhanna Jóns-
dóttir og Þorbjörg Samúelsdóttir. '
Grænlandi og Islandi sitt af
mörkum til að fylla upp í mynd-
ina í pallborðsumræðum að fram-
söguerindum loknum. Myndin sú
skýrir kvennaskortinn eða
stúlknaflóttann úr sjávarþorpun-
um til staða sem bjóða upp á
önnur störf en í fiski:
Illa launað, einhæft og slítandi
starf, sagði Torill Fíansen frá
starfsmenntunar fiskvinnslufólks
samkvæmt kjarasamningum, en
þær Anna María og Dagbjört
töldu þessa menntun ekki koma
verkafólkinu að gagni almennt.
Annars var það einmitt völ á
starfsþjálfun og menntun og þar
með margbreytilegri störfum
innan sjávarútvegsins sem
norsku fundarboðendurnir töldu
helst til ráða fyrir konur í sjávar-
þorpum, bæði til að bæta stöðu
þeirra sjálfra og til að laða konur
að þessum atvinnuvegi. Væntan-
lega þá líka til að halda fyrrnefnd-
um gjafvaxta hópum í heima-
byggðunum, þótt reyndar kæmi
greinilega fram að í því efni báru
þær meira fyrir brjósti byggðasj-
ónarmiðin en hagsmuni ein-
hverra stjórnarherra í útgerðinni.
Fjölbreytt
námsframboð
Sjávarútvegur er meðal þriggja
stærstu útflutningsatvinnugreina
Norðmanna, en það var ekki fyrr
leiðslu. Hlutfall kvenna í námi í
sjávarútvegsfræðum í norskum
skólum nú er um 20% á fram-
haldsskólaastigi og 9 til 36% eftir
fögum á háskólastigi. Hlutfall
kvenna í útgerðarfræðinámi hef-
ur á tveim árum aukist úr 13 í
25% bæði vegna kynjakvóta í
faginu, en líka vegna stóraukins
áhuga kvenna .á þessu námi.
Sama gildir um fiskeldisnámið,
þar sækja konur greinilega fram.
Farnir að
sjá samhengið
Athyglisverð var lýsing Kari
Riddervold á verkefnum, sem nú
Kari Riddervold talar á Óslóarráðstefnunni.
en á áttunda áratugnum sem þeir
fóru að gera sér ljóst mikilvægi
menntunar í þessari undirstöðu-
grein. Fyrsti útgerðarháskólinn
var stofnaður 1972 og nú er í Nor-
egi völ á menntun á sviði fisk-
veiða, fiskiðnaðar og fiskeldis á
mismunandi framhaldsskólastig-
um og á háskólastigi auk starfs-
menntunarnámskeiða af ýmsu
tagi fyrir ófaglært verkafólk í fisk-
vinnslu. Yfirlit yfir námsframboð
sem Marit Larsen útgerðarfræð-
ingur og verkefnisstjóri við Norg-
es Fiskerihögskole sýndi á fund-
inum var býsna fróðlegt fyrir
áheyrendur af íslandi, þar sem
allt er talið byggjast á fiski, en
fjárfesting í menntun á þessu
sviði er þó í algeru lágmarki og af
ýmsum talin jafnvel út í hött.
Þrátt fyrir fjölbreytta mögu-
leika á menntun í sjávarútvegs-
greinum í Noregi hafa konur ver-
ið í minnihluta þeirra sem hafa
nýtt sér þá. Athuganir á náms- og
starfsvali ungs fólks við sjávarsíð-
una sýna að mun fleiri stúlkur en
áður afla sér nú einhverrar
menntunar, en ekki á útgerðar-
eða fiskiðnaðarsviðinu. Ef þær
menntast virðast þær vilja kom-
ast burt úr fiskvinnsluumhverf-
inu. En einmitt aukin menntun
kvenna á þessu sviði mundi leiða
til breyttrar verkaskiptingar
kynjanna, fjölbreytilegri starfa
fyrir konurnar innan sjávar-
útvgegsins og meiri áhrifa kvenna
á stjórnun veiða og fiskfram-
eru í gangi eða eru að f ara af stað í
Noregi og beinlínis miða að því
að auka og bæta hlut kvenna
innan sjávarútvegsins sjálfs.
Vegna þess að yfirvöld eru nú
loks að koma auga á samhengið
milli óánægju ungra kvenna með
fábreytta starfs- og framtíðar-
möguleika og fólksflóttans úr
sjávarþorpunum hefur tekist að
fá byggðasjóði og aðra ámóta að-
ila til að styrkja verkefni af þessu
tagi.
Verkefnin beinast ýmist að því
að hvetja stúlkur til menntunar á
sjávarútvegssviðinu, gefa konum
kost á eftirmenntun sem veitir
aðgang að stöðuhækkunum og
stjórnunarstörfum eða aðstoða
þær við að stofna fyrirtæki í út-
gerð, fiskiðnaði og fiskeldi með
námskeiðum og stuðningi. Sem
dæmi um smærri verkefni má
nefna að verið er að kenna hópi
kvennemenda við einn fiskiðnar-
skólann að selja þorsk á Evróp-
umarkaði.
„Andöy - draumasveitarfélag-
ið fyrir konur" nefnist eitt verk-
efnanna sem reyndar einskorðast
ekki við sjávarútveginn, en er
ætlað að taka til allra þátta, sem
hafa áhrif á kjör kvenna á staðn-
um. Einskonar átaksverkefni
svipað því sem verið er að vinna á
Seyðisfirði og Egilsstöðum,
nema þarna er gengið útfrá lífs-
og starfskjörum kvenna sem lyk-
ilatriði í að viðhalda blómlegri
byggð.
Sömu vandamál
Umræðurnar í lokin leiddu í
ljós að konur við sjávarsíðuna á
Norðurlöndunum öllum eiga við
mörg sömu vandamál að stríða.
Fjölbreyttara atvinnuframboð
fyrir konur væri bráðnauðsyn ef
snúa ætti fólksflóttaþróuninni við
og komst fundurinn í því efni að
svipaðri niðurstöðu og byggðam-
álafundur Alþýðubandaíagsins á
Dalvík í sumar. Var bent á norsk
fyrírtækjanámskeið fyrir konur
(Etablererskolen) og átak við að
byggja upp atvinnu við tölvu-
tækni í fiskibæjum í Trönder sem
dæmi um góða fjárfestingu fyrir
framtíð kvenna á landsbyggð-
inni.
Aukin menntun kvenna í
útgerðar- og fiskveiðigreinum og
þar með fleiri stjórnunarstöður í
hendur kvenna var aðlaðandi til-
hugsun, en málsvarar fisk-
vinnslukvenna bentu þó réttilega
á að alltaf yrðu einhverjir að
vinna á gólfinu. Byrjað væri á vit-
lausum enda ef ekki yrði jafn-
framt unnið saman að því að bæta
kjör fiskvinnslufólksins og mætti
þá gjarna byrja á að draga úr
álaginu og ómanneskjulega vinn-
uhraðanum sem bónusinn veld-
Konur á sjóinn?
Rætt var um áhrif frystitogara
eða verksmiðjutogara til ills og
góðs á afkomu kvenna. Víða hef-
ur tilkoma þeirra orðið til að
draga úr atvinnunni í Iandi, eins-
og við þekkjum hér, jafnvel vald-
ið atvinnuleysi. Um leið er að
hefjast önnur breyting: Konur
ráðast í síauknum mæli til vinnu
um borð í togurunum, gerast sjó-
arar. Launin eru betri en í fisk-
vinnslunni í landi, en bakhliðin er
löng útivist frá heimili og e.t.v.
börnum. í jafnréttisnafni mætti
þá segja að sjókonunu mætti ekki
að vera vandara um en karl-
mönnum, feðrunum. I nafni
barnavelferðar stenst það hins-
vegar sjaldnast. Aftur á móti er
þetta spennandi tilraun og nýtt
tækifæri fyrir þær sem ekki eru
bundnar af ungum börnum. Ætti
líka að brjóta upp verkaskiptingu
í gömlu karlmannavígi, en við
nánari fyrirspurnir kom reyndar í
ljós, að enn eru þetta fyrst og
fremst íshúskvennastörfin
gömlu, snyrting og pökkun við
borðið, sem hafa flust á nýjan
stað.
Ýmis fleiri sameiginleg mál
voru viðruð og einkenndi umræð-
urnar hve þátttakendur þekktu
vel til af eigin raun, en voru ekki
að tala fræðilega ofanað einsog
stundum vill gæta í norrænu sam-
hengi. Framhald þessa fundar
verður vonandi meiri tengsl, um-
ræður og samstarf fiskvinnslu-
kvenna og annarra starfskvenna
við sjávarútveg á Norðurlöndum.
Niðurstaðan í lokin var að vinna
að undirbúningi ráðstefnu með
framlagi frá öllum löndunum og
halda hana helst miðja vegu, þ.e.
annaðhvort á íslandi eða í Fær-
eyjum. Vandamálin eru þau
sömu og því skyldi þá ekki vera
hægt að skiptast á reynslu og hup
myndum og hjálpast að við að
finna lausnir?
Fimmtudagur 25. ágúst 1988 ÞJÓÐVILJi: N - SÍÐA 9