Þjóðviljinn - 25.08.1988, Page 9

_________________KVENNARÁÐSTEFNAN í ÓSLÓ_
Ungu konumar
flýja burf
Sameiginlegur vandi í norrœnum sjávarútvegi
Vilborg
Harðardóttir skrifar um
norrænu kvennaráðstefn-
una í Ósló - 1. grein.
„Skorturinn á gjafvaxta ungum
konum í sjávarþorpunum mun
skipta meiru um framtíö sjávarút-
vegsins en aflamagnið, fram-
leiðni, veiðikvótar, markaðir
o.s.frv. Það á eftir að koma í Ijós
að það verður miklu erfiðara að
fá nógu margar ungar konur til
starfa á þessum stöðum en að
byggja fiskistofnana upp að
nýju“.
I ofanrituð orðrétt ummæli for-
stjóra fiskrannsóknaráðsins, R.
Waage, vitnaði Kari Riddervold
útgerðarfræðingur frá Tromsö í
erindi sínu á fundi um aðstæður
kvenna við sjávarsíðuna eða
kannski mætti allt eins kalla við-
fangsefnið „sjávarútveginn frá
sjónarhóli kvenna“. Fundurinn
var haldinn að frumkvæði nor-
skra kvenna sem starfa á ýmsum
sviðum útgerðar og fiskiðnaðar í
þeim tilgangi að skiptast á upp-
lýsingum og mynda tengsl milli
kvenna sem vinna við fisk og búa
við sjávarsíðuna á Norðurlönd-
unum. Til gamans má geta þess
að Kari fékk hugmyndina að
þessu framtaki þegar hún frétti af
fyrirhugaða Norræna kvenna-
þinginu í heimsókn á íslandi si.
vetur en hafði þá aldrei heyrt þess
getið í Noregi.
Myndin
Nær fimmtíu konur sóttu fund-
inn og þótt frummælendur væru
allir norskir lögðu konur frá
Grænlandi og íslandi sitt af
mörkum til að fylla upp í mynd-
ina í pallborðsumræðum að fram-
söguerindum loknum. Myndin sú
skýrir kvennaskortinn eða
stúlknaflóttann úr sjávarþorpun-
um til staða sem bjóða upp á
önnur störf en í fiski:
Illa launað, einhæft og slítandi
starf, sagði Torill Hansen frá
Sognefjord, virk í samtökum
verkafólks í matvælaframleiðslu.
Lítil og miðlungsstór fyrirtæki
eru dæmigerð fyrir norskan sjáv-
arútveg og með þeim stendur og
fellur byggðin úti um landið.
Fiskvinnslan er eini atvinnu-
möguleiki kvenna á þessum stöð-
um og til að reyna að lyfta
laununum freistast ungu konurn-
ar til að fara í bónusinn og spara
þá sannarlega ekki kraftana. Af-
leiðingarnar eru allskyns at-
vinnusjúkdómar og þótt nú sé
farið að ræða lækkun eftirlauna-
aldursins er sannleikurinn sá, að
fjölmargar kvennanna neyðast til
að hætta vinnu á miðjum starfs-
aldri vegna þess að þær eru hrein-
lega orðnar útslitnar.
Fjárhagsleg afkoma í fiski-
þorpunum er ótrygg og við þetta
bætist erfitt álag á heimilunum,
oft eru konurnar giftar sjó-
mönnum og því einar ábyrgar
fyrir börnum og búi langtímum
saman, eins og fram kom hjá Bo-
dil Skorstad, ritara Noregs Fisk-
erkvinnelag. Það eru samtök
kvenna í fiskibæjum upphaflega
eiginkvenna sjómanna, stofnuð
sem nokkurskonar styrktar-
samtök hver við aðra með
hjálparsjóði og þh. en vinna nú
ötullega að því að reyna að breyta
möguleikum og aðstæðum
kvenna í sjávarþorpum.
Ótrúlegur
hryllingur
Því sem fram kom við pall-
borðið hjá íslensku konunum og
þeim grænlensku bar í flestum at-
riðum saman við norsku lýsing-
una, nema vera enn verra ef
nokkuð var. Þannig reyndust
grænlensku konurnar td. ekki
einu sinni vinna á sömu töxtum
og karlmenn við sömu störfin og
10 - 12 tíma vinnudagurinn á ís-
landi þótti ótrúlegur hryllingur,
vægast sagt. Fyrir hönd íslenskra
fiskvinnslukvenna sátu fyrir
svörum þær Anna María
Sveinsdóttir frá Stöðvarfirði og
Dagbjört Sigurðardóttir frá Stok-
kseyri, voru harðar og deildu
bæði á ríkiskerfi og verkalýðsfé-
lög. Ragna Bergmann formaður
Verkakvennafélagsins Fram-
sóknar í Reykjavík sagði í um-
ræðunum frá fyrstu skrefum til
starfsmenntunar fiskvinnslufólks
samkvæmt kjarasamningum, en
þær Anna María og Dagbjört
töldu þessa menntun ekki koma
verkafólkinu að gagni almennt.
Annars var það einmitt völ á
starfsþjálfun og menntun og þar
með margbreytilegri störfum
innan sjávarútvegsins sem
norsku fundarboðendurnir töldu
helst til ráða fyrir konur í sjávar-
þorpum, bæði til að bæta stöðu
þeirra sjálfra og til að laða konur
að þessum atvinnuvegi. Væntan-
lega þá líka til að halda fyrrnefnd-
um gjafvaxta hópum í heima-
byggðunum, þótt reyndar kæmi
greinilega fram að í því efni báru
þær meira fyrir brjósti byggðasj-
ónarmiðin en hagsmuni ein-
hverra stjórnarherra í útgerðinni.
Fjölbreytt
námsframboð
Sjávarútvegur er meðal þriggja
stærstu útflutningsatvinnugreina
Norðmanna, en það var ekki fyrr
en á áttunda áratugnum sem þeir
fóru að gera sér ljóst mikilvægi
menntunar í þessari undirstöðu-
grein. Fyrsti útgerðarháskólinn
var stofnaður 1972 og nú er í Nor-
egi völ á menntun á sviði fisk-
veiða, fiskiðnaðar og fiskeldis á
mismunandi framhaldsskólastig-
um og á háskólastigi auk starfs-
menntunarnámskeiða af ýmsu
tagi fyrir ófaglært verkafólk í fisk-
vinnslu. Yfirlit yfir námsframboð
sem Marit Larsen útgerðarfræð-
ingur og verkefnisstjóri við Norg-
es Fiskerihögskole sýndi á fund-
inum var býsna fróðlegt fyrir
áheyrendur af íslandi, þar sem
allt er talið byggjast á fiski, en
fjárfesting í menntun á þessu
sviði er þó í algeru lágmarki og af
ýmsum talin jafnvel út í hött.
Þrátt fyrir fjölbreytta mögu-
leika á menntun í sjávarútvegs-
greinum í Noregi hafa konur ver-
ið í minnihluta þeirra sem hafa
nýtt sér þá. Athuganir á náms- og
starfsvali ungs fólks við sjávarsíð-
una sýna að mun fleiri stúlkur en
áður afla sér nú einhverrar
menntunar, en ekki á útgerðar-
eða fiskiðnaðarsviðinu. Ef þær
menntast virðast þær vilja kom-
ast burt úr fiskvinnsluumhverf-
inu. En einmitt aukin menntun
kvenna á þessu sviði mundi leiða
til breyttrar verkaskiptingar
kynjanna, fjölbreytilegri starfa
fyrir konurnar innan sjávar-
útvgegsins og meiri áhrifa kvenna
á stjórnun veiða og fiskfram-
leiðslu. Hlutfall kvenna í námi í
sjávarútvegsfræðum í norskum
skólum nú er um 20% á fram-
haldsskólaastigi og 9 til 36% eftir
fögum á háskólastigi. Hlutfall
kvenna í útgerðarfræðinámi hef-
ur á tveim árum aukist úr 13 í
25% bæði vegna kynjakvóta í
faginu, en líka vegna stóraukins
áhuga kvenna .á þessu námi.
Sama gildir um fiskeldisnámið,
þar sækja konur greinilega fram.
Farnir að
sjá samhengið
Athyglisverð var lýsing Kari
Riddervold á verkefnum, sem nú
eru í gangi eða eru að fara af stað í
Noregi og beinlínis miða að því
að auka og bæta hlut kvenna
innan sjávarútvegsins sjálfs.
Vegna þess að yfirvöld eru nú
loks að koma auga á samhengið
milli óánægju ungra kvenna með
fábreytta starfs- og framtíðar-
möguleika og fólksflóttans úr
sjávarþorpunum hefur tekist að
fá byggðasjóði og aðra ámóta að-
ila til að styrkja verkefni af þessu
tagi.
Verkefnin beinast ýmist að því
að hvetja stúlkur til menntunar á
sjávarútvegssviðinu, gefa konum
kost á eftirmenntun sem veitir
aðgang að stöðuhækkunum og
stjórnunarstörfum eða aðstoða
þær við að stofna fyrirtæki í út-
gerð, fiskiðnaði og fiskeldi með
námskeiðum og stuðningi. Sem
dæmi um smærri verkefni má
nefna að verið er að kenna hópi
kvennemenda við einn fiskiðnar-
skólann að selja þorsk á Evróp-
umarkaði.
„Andöy - draumasveitarfélag-
ið fyrir konur“ nefnist eitt verk-
efnanna sem reyndar einskorðast
ekki við sjávarútveginn, en er
ætlað að taka til allra þátta, sem
hafa áhrif á kjör kvenna á staðn-
um. Einskonar átaksverkefni
svipað því sem verið er að vinna á
Seyðisfirði og Egilsstöðum,
nema þarna er gengið útfrá lífs-
og starfskjörum kvenna sem lyk-
ilatriði í að viðhalda blómlegri
byggð.
Mynd úr „Fiskaren" af íslenskum konum í pallborðsumræðum um
sjávarútveg og strandbyggðir: Dagbjört Sigurðardóttir, Jóhanna Jóns-
dóttir og Þorbjörg Samúelsdóttir. *
NORDISK FORUM
30/7-7/81988 --
OSLO Á
Sömu vandamál
Umræðurnar í lokin leiddu í
ljós að konur við sjávarsíðuna á
Norðurlöndunum öllum eiga við
mörg sömu vandamál að stríða.
Fjölbreyttara atvinnuframboð
fyrir konur væri bráðnauðsyn ef
snúa ætti fólksflóttaþróuninni við
og komst fundurinn í því efni að
svipaðri niðurstöðu og byggðam-
álafundur Alþýðubandalagsins á
Dalvík í sumar. Var bent á norsk
fyrirtækjanámskeið fyrir konur
(Etablererskolen) og átak við að
byggja upp atvinnu við tölvu-
tækni í fiskibæjum í Trönder sem
dæmi um góða fjárfestingu fyrir
framtíð kvenna á landsbyggð-
inni.
Aukin menntun kvenna í
útgerðar- og fiskveiðigreinum og
þar með fleiri stjórnunarstöður í
hendur kvenna var aðlaðandi til-
hugsun, en málsvarar fisk-
vinnslukvenna bentu þó réttilega
á að alltaf yrðu einhverjir að
vinna á gólfinu. Byrjað væri á vit-
lausum enda ef ekki yrði jafn-
framt unnið saman að því að bæta
kjör fiskvinnslufólksins og mætti
þá gjarna byrja á að draga úr
álaginu og ómanneskjulega vinn-
uhraðanum sem bónusinn veld-
ur.
Konur á sjóinn?
Rætt var um áhrif frystitogara
eða verksmiðjutogara til ills og
góðs á afkomu kvenna. Víða hef-
ur tilkoma þeirra orðið til að
draga úr atvinnunni í landi, eins-
og við þekkjum hér, jafnvel vald-
ið atvinnuleysi. Um leið er að
hefjast önnur breyting: Konur
ráðast í síauknum mæli til vinnu
um borð í togurunum, gerast sjó-
arar. Launin eru betri en í fisk-
vinnslunni í landi, en bakhliðin er
löng útivist frá heimili og e.t.v.
börnum. í jafnréttisnafni mætti
þá segja að sjókonunu mætti ekki
að vera vandara um en karl-
mönnum, feðrunum. í nafni
barnavelferðar stenst það hins-
vegar sjaldnast. Aftur á móti er
þetta spennandi tilraun og nýtt
tækifæri fyrir þær sem ekki eru
bundnar af ungum börnum. Ætti
líka að brjóta upp verkaskiptingu
í gömlu karlmannavígi, en við
nánari fyrirspurnir kom reyndar í
ljós, að enn eru þetta fyrst og
fremst íshúskvennastörfin
gömlu, snyrting og pökkun við
borðið, sem hafa flust á nýjan
stað.
Ýmis fleiri sameiginleg mál
voru viðruð og einkenndi umræð-
urnar hve þátttakendur þekktu
vel til af eigin raun, en voru ekki
að tala fræðilega ofanað einsog
stundum vill gæta í norrænu sam-
hengi. Framhald þessa fundar
verður vonandi meiri tengsl, um-
ræður og samstarf fiskvinnslu-
kvenna og annarra starfskvenna
við sjávarútveg á Norðurlöndum.
Niðurstaðan í lokin var að vinna
að undirbúningi ráðstefnu með
framlagi frá öllum löndunum og
halda hana helst miðja vegu, þ.e.
annaðhvort á íslandi eða í Fær-
eyjum. Vandamálin eru þau
sömu og því skyldi þá ekki vera
hægt að skiptast á reynslu og hur
myndum og hjálpast að við að
finna lausnir?
Fimmtudagur 25. ágúst 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9