Þjóðviljinn - 08.09.1988, Síða 9

JAFNRETTI 1988
Karlar sitja á mun fleiri valda-
stólum en konur, og gildir einu
hvert litið er í þjóðfélaginu, segir í
bókinni „Konur og karlar á Norð-
urlöndum“, en einn kafli hennar
fjallar um vald. Island rekur ósj-
aldan restina í þeim samanburði
og er hlutfail kvenna á Alþingi
gott dæmi þar um. Hér eru konur
fímmtungur þingmann á sama
tíma og þær eru þriðjungur full-
trúa á þjóðþingum hinna Norður-
landanna.
Borið er saman kynjahlutfall í
hinum ýmsu stofnunum þjóðfé-
lagsins, sem taka eiga ákvarðanir
um dreifingu gæða í samfélaginu.
Par eru fyrst teknir fyrir kjörnir
fulltrúar á þjóðþingum, fylkis-
þingum og í sveitarstjórnum og er
á það minnt, að á Norðurlöndum
hafa konur haft atkvæðisrétt og
kjörgengi í yfir 60 ár.
að þær veljist í örugg sæti á listum
flokkanna. Bæði þurfa konurnar
sjálfar að vilja og hafa möguleika
á að hella sér út í þá vinnu sem
fylgir því að vera í efstu sætunum
fyrir kosningar og karlarnir sem
orðnir eru rótfastir þar, að hleypa
nýjum sprotum að. í bókinni
segir að jákvæð þróun hafi verið í
þá átt undanfarin ár, en tölumar
um kjöma fulltrúa sýna að betur
þarf að gera í þeim efnum.
Þegar kemur að forystu innan
flokkanna er talað um að einkum
séu það frjálslyndir og vinstri-
sinnaðir stjórnmálaflokkar, sem
tekið hafi sér tak, til að styrkja
stöðu kvenna í flokksforystunni.
Samkvæmt tölum frá 1987 em
konur í meirihluta í fram-
kvæmdastjórnum þriggja
stjórnmálaflokka í Noregi: Miðj-
uflokknum 58%, frjálslynda
kvótalögin ekki til röðunar á
framboðslista flokksins. Alþýðu-
flokkurinn fylgdi fordæmi al-
þýðubandalagsins fyrir 2 árum og
samþykkti samskonar kvóta til
bráðabirgða.
Þeir flokkar sem reka lestina í
löndunum 4 varðandi hlutdeild
kvenna í framkvæmdastjórnum
eru: Finnskir íhaldsmenn (Þjóð-
arbandalagið) 12%, norski fram-
faraflokkurinn 17%, borgara-
flokkurinn á íslandi 20% og sæn-
ski miðjuflokkurinn með 28%
kvennahlutdeild.
Á landsfundum eða flokks-
þingum þeirra 28 stjórnmála-
flokka, sem bomir eru saman í
bókinni, var algengast að konur
væru um 30-40% fulltrúa árið
1987. En hjá flestum þeirra er
hlutdeild kvenna lægri í flokks-
forystunni en á þeim samkomum,
þó sú mynd sé ekki ráðandi á ís-
landi samkvæmt upplýsingum frá
síðastliðnum vetri:
o.
Verkefnin eru næg í jafnréttismálum, ef jöfn staða kynjanna í raun er
markmiðið. Nú eru það ráðamenn i opinbera geiranum, taka eiga upp
ný viðhorf í skipun nefnda, stjórna og ráða.
reglur um að tilnefna beri 2, einn
af hvom kyni, í allar nefndir, ráð
og stjórnir hins opinbera, sagði
Elsa. Þegar skoðað er hvernig
þróunin hefur verið frá 1950, sést
greinilega forskot Norðmann-
anna sem vom strax árið 1979
komnir með konur í 20% nefnd-
„Þið eigið nú konu fyrir forseta og sérstakan kvennalista", fylgdi
gjarnan spurningu kvennaþingsgesta í Osló, um hvort við á íslandi
værum ekki framarlega í jafnréttismálum. Er dýpra er skoðað sést að
við rekum víða lestina í samanburði milli Norðurlandanna og hér hefur
þróunin gengið hægt síðustu áratugi.
Landsf. Framkvstj.
Flokkur ko ka ko ka
Alþýðubandalag 40 60 50 50
Alþýðuflokkur 31 69 42 58
Borgaraflokkur 40 60 20 80
Framsóknarfl. 39 61 25 75
Sjálfstæðisfl. 26 74 40 60
Kvennalisti 100 -
Eins og sést á myndinni fór
hlutur kvenna að vaxa á þjóð-
þingum landanna upp úr 1970, en
lítið virðist hafa miðað hjá ís-
lenskum konum fyrr en með til-
komu kvennalistans. Þó langt sé í
jafnan hlut á þingi er ástandið
enn lakara er kemur að sveitar-
stjórnum. í öllum löndunum er
hlutfall kvenna þar
stólum þingsalanna.
lægra en í
Hœg breyting í
sveitarstjórnum
Á íslandi eru nú 19% sveitar-
stjórnaliða konur. Hlutfall kynj-
anna er nokkuð misjafnt eftir
stærð sveitarfélaga og ef einungis
eru teknar bæjarstjórnir ná kon-
ur tæpum 30%. Karlafjöldinn í
stjórnum minni sveitarfélaga
vegur því þyngst í að setja ísland í
næst neðsta sætið í samanburði
landanna. Við rétt náum að
skjóta Finnum aftur fyrir okkur.
Þegar eingöngu er litið á
oddvita sveitarstjórnanna er ís-
land aldrei þessu vant í farar-
broddi ásamt Svíum, en í þessum
löndum eru hvorki meira né
minna en 9% þeirra konur. Á ís-
landi þýðir það 20 konur og 199
karlar. Danir reka lestina í þessu
efni. í hópi 275 oddvita sveitar-
sjóma em aðeins 8 konur.
Þáttur stjórn-
málaflokkanna
Þar sem kosið er um fulltrúa
pólitískra flokka, er forsendan
fyrir auknum áhrifum kvenna
bæði á þingi og í sveitarstjómum,
þjóðarflokknum 57% og í vin-
striflokknum 54%. í Svíþjóð er
hæst hlutfall kvenna í flokksfor-
ystu vinstriflokks kommúnista
51%. Finnski kommúnistaflokk-
urinn stendur einnig framar öðr-
um flokkum í Finnlandi í þessu
efni, en þar er hlutdeild kvenna
36 af hundraði. Tölur vantar frá
Dönum.
Af flokkum opnum báðum
kynjum á íslandi er kynja-
jafnvægið lengst komið í fram-
kvæmdastjórn Alþýðubanda-
lagsins, þar sem sitja 9 konur og 9
karlar. Alþýðubandalagið var
fyrstur hérlendra flokka til að
setja kynjakvóta í lög sín á lands-
fundinum 1983. Samkvæmt þeim
á hlutur annars kynsins í stjórn-
um og ráðum flokksins ekki að
vera undir 40%. Hins vegar ná
Á öllum Norðurlöndunum
nema í Svíþjóð hefur verið lög-
fest að vinna eigi að því að jafna
stöðu kynja í opinberum nefnd-
um, stjórnum og ráðum, sem í
flestum tilfellum gegna mikil-
vægu hlutverki við að móta fram-
tíðarstefnu í ákveðnum mála-
flokkum.
Nefndir og ráð
opinbera geirans
Árið 1986 er hlutfall kvenna í
slíkum nefndum og ráðum hæst í
Noregi og Danmörku, 31%, en
íslendingar reka lestina með 11%
árið 1985. Að sögn Elsu Þorkels-
dóttur, framkvæmdastjóra jafn-
réttisráðs, hafa hin Norðurlöndin
verið með markvisst átak í lengri
tíma og lagabreytingar til að rétta
hlut kvenna á þessum vettvangi.
- Norðmenn hafa verið með
40% kvóta í ein 8 ár og auk þess
arsæta. Sama ár var hlutfall ís-
lenskra kvenna 6%.
Mjög greinilegt stökk verður
einnig í Danmörku milli áranna
1985 og 1986, en þá fer hlutdeild
kvenna úr 16% í 31%. Má þar sjá
áhrif þess að tilnefningarleiðin'
var lögfest og kveðið á um að sem
jafnastur fjöldi kvenna og karla
yrði fyrir valinu.
Elsa sagði að þótt Svíar hefðu
aldrei verið með lagavalds-
Ieiðina, væru þeir samt dugleg-
astir Norðurlandaþjóða að færa
þessa vinnu inn í allar stofnanir
og starfsmannahald hins opin-
bera. - Þeir beita áróðri og hafa
eytt miklum peningum í jafnrétt-
ismál, en láta um leið fylgja
óbeina hótun um, að lagaleiðin
komi sterklega til greina ef 40%
markinu verði ekki náð innan fár-
ra ára.
Erfiðlega hefur gengið að setja
ákvæði um kynjakvóta og tilnefn-
ingu beggja kynja inn í íslensk lög
um jafna stöðu og jafnan rétt
kvenna og karla. I upphaflega
frumvarpinu að lögunum voru
slík ákvæði, en þau þurrkuðust út
í meðförum þingsins. Síð-
astliðinn vetur fluttu síðan Hjör-
leifur Guttormsson og Guðrún
Helgadóttir, frumvarp til
breytingar á jafnréttislögunum.
Samkvæmt því áttu stjómvöld að
tryggja að hlutdeild hvors kyns-
ins yrði ekki undir 40%, í nefnd-
um, stjórnum og ráðum sem
skipuð eru beint af ráðuneytum,
eða á vegum opinberra stofnana
og fyrirtækja. Ekkert varð að
slíkum breytingum í það skiptið.
Elsa Þorsteinsdóttir sagði
ákvæði 12. greinar í núgildandi
lögum vera innantóm, en þar
segir „Leitast skal við að hafa
sem jafnasta tölu kynjanna í
stjórnum, nefndum og ráðum á
vegum ríkis, sveitarfélaga og fé-
lagasamtaka þar sem því verður
við komið.“ I vetur verður gerð
enn ein tilraunin til að gera
jafnréttislögin, að öðru en hóg-
værum ábendingum og taldi Elsa
það mikilvægan áfanga þó ekki
fengist nema tilnefningarleiðin
samþykkt, er félagsmálaráðherra
leggur lögin fram eftir endur-
skoðun sem nú er unnið að.
Ríkisstjórnin hefur nú þegar
samþykkt framkvæmdaáætlun í
jafnréttismálum, sem taka á gildi
um næstu áramót. Þar inní eru
tilmæli um að bæði konur og karl-
ar verði tilnefnd í nefndir og valið
með hliðsjón af sem jafnastri tölu
kynjana. Verður spennandi að
sjá hvort menn taka sig nú á, eða
halda áfram að velja sömu karl-
ana í nefnd eftir nefnd.
mj
Hlutur kvenna á þjóðþingum
ísland
Danmörk
Finnland
%
100
75 -
50
Konur
... restin eru karlar
%
100'
75
50 -
%
100
25
%
100
Noregur
75 -
50 -
25 -
%
100
Svíþjóð
75 -
50 -
190519251945 1965 1985 190519251945 19651985 1905 19251945 19651985 190519251945 19651985 19051925 1945 19651985
' Flmmtudagur 8. —ptmber 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
Karíamir verma
valdastólana
Um þriðjungur fulltrúa á þjóðþingum hinna Norðurlandanna konur.
Á íslandi aðeins 21 %. Fœstar konur hér í opinberum nefndum og
ráðum