Þjóðviljinn - 10.09.1988, Blaðsíða 13

ERLENDAR FRETTIR
15 ár frá valdaráni
Chile var eitt „efnilegasta“ land Rómönsku Ameríku hvað snerti möguleika áþjóðfélagsumbótum með friðsamlegu móti
Pann 11. sept. 1973 framdi her-
inn í Chile valdarán og steypti
af stóli vinstrisinnaðri ríkisstjórn
undir forsæti Salvadors Allende.
Þar með var endir bundinn á eina
merkilegustu tiiraun til lýðræðis-
þróunar og þjóðfélagsumbóta
með friðsamlegum aðferðum í
sögu Rómönsku Ameríku,
heimshluta þar sem lýðræði hefur
átt mjög erfítt uppdráttar og sem
hefur sára þörf fyrir féiagslegar
umbætur.
Stjórn Allendes forseta hafði
þá verið við völd í þrjú ár. Hún
hafði á þeim tíma staðið fyrir um-
bótum með einkum það fyrir
augum að bæta kjör lágstétta
landsins. Umbætur þessar voru
ekki rótttækari en svo, að á vest-
urevrópskan mælikvarða hefðu
þær talist nánast sjálfsagðar. En í
Rómönsku Ameríku eru aðrar
hefðir ríkjandi um þau efni. Téð-
ar umbætur vöktu ákafa heift
stórjarðeigenda, mikils hluta
millistéttar í borgum og herfor-
ingja, aðila sem þóttust sjá fram á
að umbæturnar minnkuðu eitt-
hvað skerf þeirra af þjóðar-
kökunni og drægju jafnframt úr
völdum þeirra og áhrifum.
Vinstristefna stjórnarinnar og
aðild kommúnista að henni ýtti
og undir ótta um að landið „yrði
kommúnismanum að bráð.“ Sá
ótti var ekki aðeins almennur
meðal chilískra hægrimanna,
heldur og ekki síður meðal ráð-
andi afla í Bandaríkjunum, sem
lengi höfðu vanist því að líta á
Rómönsku Ameríku sem sitt á-
hrifasvæði. Þjóðnýtingar
Allendestjórnarinnar á eignum
bandarískra stórfyrirtækja urðu
Bandaríkjamönnum auðvitað
enginn skapbætir í því sambandi.
Allende, sem vel gerði sér ljóst
að hætta var á ferðum, hafði
brugðist við með því m.a. að
skipta um menn í æðstu stjórn
hersins. Yfirhershöfðingi hafði
verið skipaður Augusto nokkur
Pinochet, lítt þekktur til þessa og
ekki kunnur að því að hafa neinar
ákveðnar pólitískar skoðanir.
Sem yfirhershöfðingi vakti hann
fyrst í stað athygli fyrir nánast
smjaðurskennda undirgefni við
Allende og ráðherra hans.
Þar sem herinn stóð sameinað-
ur að valdaráninu, varð lítið um
varnir, enda stuðningsmenn
stjórnarinnar lítt vopnum búnir.
Handtaka á götu í Santiago á valdaránsdaginn - víðtækar „hreinsanir" hófust þegar í kjölfar valdaránsins.
Állende forseti varðist sjálfur við
fáa menn í forsetahöllinni og féll
eftir drengilega framgöngu. Stór-
Andrej Sakharov:
Varið ykkur á Lígatsjov!
Hinn þekkti baráttujaxl óttast um afdrifperestrojkunnar
Andrej Sakharov sagði í gær að
svo virtist sem afturkippur
hefði hlaupið í umbótaáætlun
Míkhafls Gorbatsjovs undan-
farna mánuði. Þetta stafaði af því
að afturhaldmönnum, undir for-
ystu Jegors Lígatsjovs, hefði vax-
ið fískur um hrygg.
Sakharov var staddur í banda-
ríska sendiráðinu í Moskvu er
fréttamenn tóku hann tali. Þar
hafði honum verið tilkynnt form-
lega kjör sitt í bandarísku Lista-
og bókmenntaakademíuna.
En þrátt fyrir allt kvaðst kjarn-
eðlisfræðingurinn binda vonir
sínar um framtíð Sovétríkjanna
við Gorbatsjov sem væri „fram-
úrskarandi stjórnmálaforingi."
„Ég hef það á tilfinningunni að
perestrojkan hafi átt við ramman
reip að draga síðan í maí, og að
það hafi jafnvel hlaupið aftur-
kippur í hana.“
Sakharov var inntur álits á
Lígatsjov og stöðu hans í flokkn-
um. „Ég tel hann afar hættulegan
mann og afturhaldssinnaðan. En
hann er ekki einn á báti, umbóta-
áætluninni stafar hætta af mörg-
um áhrifamiklum mönnum."
Sakharov velti því fyrir sér
hverju þessi stöðnun sætti. „Ver-
ið getur að umbótasinnar og
afturhaldsmenn hafi náð ein-
hverskonar samkomulagi um
málamiðlun. Ég vona að þetta sé
tímabundið ástand en ekki
grundvallar stefnubreyting."
Reuter/-ks.
skotahríð var gerð á fátækra-
hverfin kringum höfuðborgina
Santiago, þar sem fólk almennt
var á bandi stjórnarinnar, og lét-
ust þar hundruð manna. Herfor-
ingjastjórnin undirforsæti Pinoc-
hets, sem nú settist á valdastóla,
hóf tafarlaust víðtækar „hrein-
sanir“. Voru þá þúsundir manna
myrtar, enginn veit hve margar.
Sterkur grunur lék frá byrjun á
því að Bandaríkjamenn hefði
verið í ráðum með valdaræning-
junum, og við yfirheyrslur á veg-
um Bandaríkjaþings kom síðar í
ljós að bandaríska leyniþjónust-
ustofnunin CIA hefði stutt and-
stæðinga Allendestjórnarinnar
með fé og ráðgjöf fyrir valdarán-
ið.
Valdarán þetta vakti óhemju
reiði og hneykslun víða um heim.
Þesskonar nokkuð heyrir að vísu
til nánast hversdagslegra atburða
í Rómönsku Ameríku, frá sögu-
legu sjónarhorni séð. En með til-
liti til sögu Chile og efnahags- og
menntunarástands þarlendis
töldu margir, að þar ættu
gagngerar þjóðfélagsumbætur
með lýðræðislegum aðferðum sér
meiri möguleika en víðast ann-
arsstaðar í þeim heimshluta. Þær
vonir brugðust og ofan á það er
Pinochet þegar kominn í röð
endingarbetri einræðisherra. dþ.
Genf
Iranir þráast við
Hvorki gengur né rekur, enn er ekkifundað og de Cuellar hristir
höfuðið
Utanríkisráðherra Irana, Alí
Akbar Velajatí, lét svo um-
mælt í gær að hann væri hvergi á
förum og hygðist bíða átekta í
Genf þótt viðræðurnar við íraka
væru í sjálfheldu.
„Ég er reiðubúinn til þess að
vera um kyrrt á meðan aðalritari
Sameinuðu þjóðanna og fulltrúi
hans óska þess.“
Hann sagði að til greina kæmi
að viðræðurnar yrðu fluttar til
New York eftir tvær, þrjár vikur,
en þá hefst þar hinn árlegi fundur
Allsherjarþings Sameinuðu
þjóðanna.
Einsog kunnugt er hófust við-
ræður sendinefnda íraka og írana
þann 25. fyrra mánaðar í Genf,
fimm dögum eftir að formlegt
vopnahlé gekk í gildi í maraþon-
stríði ríkjanna. Að kröfu Iraka
ræddust fulltrúarnir við „augliti
til auglitis."
En ekki var Adam lengi í para-
dís. Strax daginn eftir hljóp
snurða á þráðinn. írakar settu tvö
skilyrði sem íranir gátu ekki fal-
list á. Síðan hefur ekki verið
fundað. Sjálfur Javier Perez de
Cuellar hristi höfuðið dapur á
svip þegar hann var inntur eftir
gangi mála í fyrradag og sagði að
allt væri frosið fast. Reuter/-ks.
Alí Akbar Velajatí. Ekki á heim-
leið þótt ekkert sé fundað.
Feneyjar
Olmi fær gull
Italski leikstjórinn Ermanno
Olmi hreppti Gullljónið, fyrstu
verðlaun, á kvikmyndahátíðinni f
Feneyjum sem lauk í gær. Verð-
launamynd hans heitir „Þjóðsaga
um helgan drykkjumann.“
Handrit þessa sköpunarverks
Olmis er samið uppúr samnefndri
skáldsögu Jósefs Roths, austurr-
ísks rithöfundar sem lést úr áf-
engiseitrun árið 1939. í París.
Kvikmyndin sýnir umrenning í
París einhvemtíma á fjórða árat-
ugnum. Hann fær peningalán,
auðgast, en á í mestu brösum
með að endurgreiða lánardrottni
sínum. Hollenski leikarinn Rut-
ger Hauer fer með aðalhlutverk-
ið.
Reuter/-ks.
w>
Félag
járniðnaðarmanna
Allsherjaratkvæðagreiðsla
Ákveðiö hefur verið að allsherjaratkvæða-
greiðslaverði viðhöfð við kjör fulltrúa Félags járn-
iðnaðarmanna á 36. þing Alþýðusambands ís-
lands.
Tillögum um sex aðalfulltrúa og sex varafulltrúa
ásamt meðmælum a.m.k. 75 fullgildra félags-
manna skal skila til kjörstjórnar félagsins í skrif-
stofu þess að Suðurlandsbraut 30, fyrir kl. 18.00
þriðjudaginn 20. september 1988.
Stjórn Félags járniðnaðarmanna
Mosfellsbær
Dvalarheimili aldraðra
Hlaðhömrum
Auglýst er laus til umsóknar leiguíbúð á Dvalar-
heimili aldraðra Hlaðhömrum. Umsóknareyðu-
blöð liggja frammi á bæjarskrifstofu Mosfellsbæ-
jar, Hlégarði. Umsóknarfrestur er til 18. sept. n.k.
Allar frekari upplýsingar veitir félagsmálastjóri í
síma 666218.
Laugardagur 10. september 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13