Þjóðviljinn - 16.09.1988, Qupperneq 23

Gunnar
í F.Í.M.
Á morgun verður opnuð sýn-
ing á verkum eftir Gunnar Karls-
son í F.Í.M.-salnum Garðastræti
6.
Gunnar er fæddur að Hellu-
vaði Rangárvallarsýslu 1959.
Hann stundaði nám við
Myndlista- og handíðaskóla ís-
lands 1975-79 og við Listaaka-
demíuna í Stokkhólmi 1980-82.
Veturinn 1983-84 var hann styrk-
þegi Norrænu listamiðstöðvar-
innar. Þetta er þriðja einkasýning
Gunnars. Sýningin verður opin
frá kl. 14-19 alla daga nema
mánudaga og stendur til 2. okt.
Allir veru velkomnir meðan hús-
rúm leyfir.
Helga og Hallveig segja söguna
af Rúsínu.
Músin
Rúsína
Brúðuleikhús í Gerðu-
bergi
Sunnudaginn 11. september
frumsýndi Sögusvuntan í Reykja-
vík Söguna af músinni Rúsínu"
eftir Hallveigu Thorlacíus í leik-
stjórn Brynju Benediktsdóttur.
Sagan af músinni Rúsínu er
leikbrúðuverk og stjórnendur
brúðanna eru Hallveig Thorlací-
us og Helga Arnalds. Sögusvunt-
an hefur í samvinnu við menning-
armiðstöðina Gerðuberg staðið
fyrir sýningum fyrir dagvistunar-
heimiÚ í Breiðholti með svipuðu
sniði og gert var á Brúðudögum
Gerðubergs fyrir tæplega
tveimur árum, við góðar undir-
tektir yngstu kynslóðarinnar.
Tvær sýningar verða fyrir al-
menning á morgun kl. 14 og 16.
Verð miða er 250 krónur. Sýning-
ar eru í Gerðubergi.
Fontana
Musicale
Með barokk tónlist að
markmiði
Þessa dagana er staddur hér á
landi barokkkvartettinn „Font-
ana Musicale". Kvartettinn er á
leið til Bandaríkjanna til tón-
leikahalds, en hefur viðkomu hér
til að sækja blokkflautur sem
blokkflautusmiðurinn Adrian
Brown hefur smíðað fyrir þau.
Einnig halda þau tónleika í Nor-
ræna húsinu á sunnudag k. 17.
„Fontana Musicale" var stofn-
að fyrir sex árum með það mark-
mið að flytja barokktónlist, sem
samin hefur verið fyrir tvær
blokkflautur og undirleik. Kvart-
ettinn skipa þau Ulli Mauerhofer
og Gerd Lunenburger, blokk-
flautur, Marcy Jean Bölli, gömbu
og Wolfgang Zerer, sembal.
„Fontana Musicale“ hefur haldið
tónleika og spilað í útvarp víða
um Evrópu og 1984 unnu þau
önnur verðlaim í alþjóðakeppn-
inni „Musica Antiqua“ í Brugge í
Belgíu.
HUGVEKJA
E.M.J.
um kyniaverur
Án þess að menn hafi veitt því
mikla eftirtekt hefur á síðustu
áratugum orðið menningarbylt-
ing á Vesturlöndum, sem er svo
róttæk að flestir slíkir viðburðir,
jafnvel þau miðstýrðu upphlaup
stráklinga sem nefnd voru
„menningarbylting“ í Miðríkinu,
blikna í samanburði við hana.
Hér á ég við það hvernig hin
forna klassíska menning, sem allt
andlegt líf Evrópu var öldum
saman grundvallað á, hefur nán-
ast því þurrkast út, fyrst í skóla-
kerfinu þar sem latína er naumast
kennd lengur, og síðan í þjóðfé-
laginu. Jafnvel endurminningin
um latneska tungu er svo mjög
fyrnd, að maður hefur heyrst
segja í útvarpi að fundi hafi verið
frestað „sæn dæ“ fyrir „sine die“,
og fræðimenn vitna í classicos (ef
þeir vita á annað borð að þeir eru
til) f einhverjum vafasömum þýð-
ingum á Norðurlandamálum.
Fæstir vita lengur hverjir Akkil-
les eða Ódysseifur voru, eða
kunna skil á ævi þeirra og ferð-
um, menn halda að sírenur séu
einungis hljómhorn á slökkviliðs-
og lögreglubílum, og þeir þekkja
Rómaveldi hið forna ekki einu
sinni í gegnum kvikmyndina
„Quo vadis?“ í stuttu máli hefur
klassísk menning algerlega misst
það hlutverk að vera almenn við-
miðun í andlegu lífi - nema þá
kannski að einhverju leyti í þeirri
fáránlega afskræmdu mynd sem
sálgreiningarkenningin gefur af
henni - og er naumast til lengur
nema í merkingarsnauðum brot-
um.
Innan skólakerfisins var hæg-
fara útrýming klassískrar
menntunar réttlætt jafnóðum
með því, að það þyrfti að nota
tímann til að kenna vísindi nútím-
ans. Var þeirri blekkingu reyndar
haldið uppi, að minni kennsla í
klassískum fræðum þyrfti ekki að
hafa í för með sér minni þekkingu
nemenda í þeim, þar sem náms-
efnið yrði nú einskorðað mun
betur en áður við aðalatriðin,
sjálfan kjarna málsins, og fyrst og
fremst yrði sleppt óþarfa aukaat-
riðum, „málfræðistaglinu“ og
þvíumlíku. En þótt enginn geti
lengur trúað á þessa blekkingu,
þar sem afleiðingarnar eru svo
sem nógu skýrar, eru sjálfsagt
margir sammála um að stefnan
hafi verið rétt: er nokkurt rúm
fyrir þekkingu á dauðum tungu-
málum, gamalli goðafræði og
framandi bókmenntahefð í
heimi, þar sem vísindi og tækni
eflast jafn ört og krónan lækkar á
Skerinu, myndu menn spyrja. Er
slík þekking til annars en trafala,
þegar mestu máli skiptir að til-
einka sér hverja einustu tækniný-
jung sem er að ganga og einblína
á framtíðina eins og naut á ný-
virki?
Hvað sem öðru líður getur eng-
inn efast um að vísindin, og sú
tækni sem á þeim byggist, eflast
nú meir en nokkru sinni fyrr,
þannig að allur gangur Aristotel-
esar og Newtons í þeim efnum er
ekki annað en hænufet miðað við
sjömflnaskó arftaka þeirra í nú-
tímanum. Dæmin sem við höfum
fyrir augunum eru næstum ótrú-
leg: nú eru menn jafnvel komnir
vel á veg með það sem fyrir
skömmu var talið ógerlegt, að
ráða þann undarlega dulmálslykil
sem skilaboð erfðafrumanna um
myndun nýrra einstaklinga eru
letruð með, og áður en það verk
er hálfnað hafa menn þegar fund-
ið upp tækni til að breyta skila-
boðunum. Vísindamenn hafa
sem sé komist að raun um að
skilaboðin eru fest á tvöfaldan
gorm (á nokkuð keimlíkan hátt
og þann sem Inkar höfðu í hnúta-
letri sínu), þeir hafa staðsett á-
kveðna þætti þeirra á gorminum
og fundið upp aðferð til að klippa
hann sundur á ákveðnum stöð-
um, bæta inn í hann eða festa
saman hluta af ólíkum gormum.
Fara þeir því að líkt og meistarar
orðsins nota einingar tungumáls-
ins, orð, málshætti og fastar setn-
ingar, til að búa til ný og áður
óheyrð skilaboð, og þannig geta
orðið til einstaklingar af alveg
nýjum og áður óþekktum teg-
undum, sem koma inn í okkar
jarðnesku veröld „eins og þjófar
úr heiðskíru lofti,“ svo hliðstæð-
unni sé haldið áfram. Er þá ekki
mikilvægara, svo aftur sé vikið að
þeirri spurningu sem borin var
fram rétt áðan, að kunna skil á
þessum dulmálslykli en geta lesið
og túlkað á alla kanta „urbs ant-
iqua fuit...“ (Fyrir fáfróða les-
endur er kannski rétt að taka
fram að þetta gullkorn latneskrar
ljóðlistar útleggst: „Hér stóð
bær...“). Er það ekki köllun nú-
hvaða gagn mætti hafa af „erfða-
verkfræði" nútímans, einum þrjú
þúsund árum áður en hún varð
til, en það er kaldhæðni örlag-
anna að mönnum dylst þetta
vegna þess einmitt hvernig nýju
vísindin hafa rutt burtu hinum
klassísku fræðum.
Lítum nú svolítið nánar á fáein
dæmi af fjölmörgum. Ekki er
þörf að dvelja lengi við sum
þeirra, t.d. kerberos, hundinn
þríhöfða sem gætti inngangs
undirheima og Ódysseifur lenti í
þegar hann var þar á ferð. Ef
maður vill t.d. draga sig í hlé frá
skarkala heimsins innst í mörg-
hundruð fermetra villunni sinni
og hæstaréttarlögmaður er farinn
að rjátla við dyrnar og ætlar að
skoða bókhaldið í fyrirtækjasam-
steypunni sem fór á hausinn í
gær, er augljóst hve hentugt það
væri að senda bara á móti honum
eina slíka skepnu sem getur gelt
ógurlega í þreföldu stereó með
þremur kjöftum eða glefsað með
tímamannsins að grípa fram fyrir
hendurnar á heimshönnuðinum,
eða hver það nú er sem hefur
stjórnað þessu hingað til, og ger-
ast herra þróunarinnar?
Það er þeim mun brýnna að
sinna þessu nýja hlutverki, sem
nútímamönnum er nú boðið, að
hingað til hafa vísindamenn ekki
sýnt sérlega mikil tilþrif í
leiknum. Til hvers hafa þeir
eiginlega beitt þessari nýju
tækni? Til að búa til bakteríur
sem éta steinolíu, flugur með
nokkra viðbótarvængi, risamýs
og þvíumlíkt, og verður tæpast
sagt að þessar nýju lífverur auðgi
tilveruna sérlega mikið. Þær hug-
myndir sem eru uppi um ný
sköpunarverk virðast ekki burð-
ugri, en þær snúast fyrst og fremst
um bakteríur sem valdi nýjum og
banvænum sjúkdómum og hægt
sé að nota í sýklahernaði (en
vegna spánna um kjarnorku-
þorra njóta nú slíkar hugmyndir
endurnýjaðra vinsælda meðal
Harmagedóns-leiksveina), og
kannski um uxa með marga hala
sem væru arðvænlegir til súpu-
gerðar.
Þetta hlýtur mönnum að finn-
ast heldur takmarkað hugarflug.
En nú vill svo undarlega til, að
það eru kannski einkum fróð-
leiksmenn og rýnendur klassískra
bókmennta, lista og goðafræði
sem koma auga á það. Þeirra
fræði eru nefnilega barmafull af
hinum margbreytilegustu kynja-
verum, sem eru skaptar nákvæm-
lega eins og þær séu sprottnar
upp úr ýmiss konar sambræðslu
ólíkra erfðagorma en gætu
augljóslega verið bæði til mikilla
nytsemda og til nýrrar fyllingar í
lífinu á þessum hnetti. Þannig er
eins og höfundar hinnar fornu
goðafræði hafi séð það fyrir
jafnmörgum, eða þá afsannað þá
kenningu að hundur sem geltir
bíti ekki. Þá fengi maður heldur
betur að vera í friði fyrir ofsókn-
um umheimsins, meðan maður
stofnsetur fyrirtækin, og er ekk-
ert því til fyrirstöðu að setja sam-
an nokkra gormsparta svo úr
verði þess háttar hvutti, athafna-
mönnum til hugarhægðar, nú
þegar búið er að leyfa hundahald
í Reykjavík.
Önnur dæmi eru flóknari. Ein
af þeim kynjaverum sem maður
mætir fljótlega þegar hann byrjar
ferð sína inn í gríska goðsagna-
veröld er kentárinn, sem er hest-
ur að neðan, en svo rís upp efri
hluti mannsbúks með manns-
höfði, öxlum og handleggjum þar
sem hálsinn er á hestinum.
Heimkynni kentáranna voru fjöll
og heiðar, þar sem þeir brokkuðu
um í friði og ró, og hafa fomar
heimildir margt um þá að segja:
þeir vora snjallir í boglist og
veiðum, og af því að þeir kunnu
skil á grösum voru þeir góðir í
lækningum, en einnig kunnu þeir
mikið fyrir sér í tónlist. V.ar Akk-
illes í læri hjá kentárnum Kíroni
og lærði af honum allar þessar
listir. En hugmyndin hefur lengi
svifið yfir vötnum. Það er eins og
í orðum skáldsins „maður og
hestur þeir eru eitt“ sé fólginn
spádómur um að eitt sinn muni
kentárar prýða íslenskt landslag,
enda er augljóst hve mikla nyt-
semd mætti hafa af þeim á
Skerinu: í stað þess að senda
vinnandi bændur á hestbaki í
göngur í september mætti senda
kentára eina síns liðs í báðum
þessum hlutverkum til að smala
rollunum saman, og í ófærum að
vetrariagi gætu þeir farið milli
bæja og kennt börnum og öðrum
tónlist og grasalækningar. Eitt er
ótalið enn: þeir gætu setið í
nefndum og ráðum sem fulltrúar
ferfætlinga í umræðum um
vandamál landbúnaðar, og væri
hagsmunum allra aðila þá fyrst
borgið, enda gætu kentárar
myndað álitlegan þrýstihóp.
Einn ljóður er þó á ráði kent-
ára: þeir eru dálítið drykkfelldir.
En þær lýsingar sem til eru á því
athæfi þeirra hljóta að snerta sér-
stakan streng í brjósti Mör-
landans: „Vínið varð Kentárin-
um að tjóni, hinum nafnfræga
Evrytíóni, þá hann kom til Lap-
ítalands í höll hins hugstóra Pírí-
þóuss; því þegar hann var búinn
að drekka frá sér vitið, varð hann
óður og hafði illt í frammi í húsi
Píríþóusar, urðu kapparnir þá
gramir, stukku upp, og drógu
hann út í gegnum forstofuna, og
sniðu af honum nef og eyru með
hörðu járni; en hann sem ekki
vissi sitt rjúkandi ráð, dróst í
burt, og bar skaða sinn í ráð-
leysu...“ (Ódysseifskviða, 21.
þáttur). En íslendingar kynnu
ráð til þess nú á dögum að kentár-
ar færu sér ekki að voða með
kendiríum: það væri auðveldlega
hægt að senda þá í meðferð og
þyrfti sennilega ekki nema litlar
lagfæringar á Vogi til að koma
þar upp móttökuaðstöðu fyrir
sauðdrukkna kentára. Þannig
bendir ýmislegt til þess, að ís-
lendingar gætu öðrum fremur
tamið kentára og hagnýtt sér
hæfileika þeirra: þeir gætu
jafnvel kennt þeim tölt, sem ekki
er hægt að sjá af fornum heimild-
um að þeir hafi kunnað.
Þegar lengra er komið inn í
grísku goðsagnaveröldina verða
fyrir manni margvíslegar kynja-
verur aðrar, og má meðal þeirra
nefna sírenurnar, sem Ódysseifur
komst einnig í tæri við. Áð sögn
meistara Óvíds voru þær e.k.
fuglar með meyjarhöfuð (búkur-
inn eins og á sjófugli, segja aðrir
til nánari skýringar), og herma
fornar heimildir, að þær hafi
skarað fram úr í sönglist og
gjarnan flogið í kringum ferða-
menn og sungið þeim ljóð, en
einnig munu þær hafa kunnað
margvísleg fræði, og hafa þau
verið efni ljóðanna. Við íslenskar
aðstæður væru tamdar sírenur
sérlega nytsamlegar: það væri
hægt að hafa þær til leiðsagnar og
til að leita að ferðamönnum sem
hafa álpast út í fen og foræði, og
vegna þess búnings sem þær færa
fræðin í, væru þær góðar til
kennslu að vetrarlagi í þeim
skólum úti á landsbyggðinni sem
svo erfitt er að manna. í þjóðfé-
lagi okkar tíma myndu þær vitan-
lega syngja nemendum stærð-
fræðileg (eða tölvufræðileg) for-
múluljóð. Einu má þó bæta við:
vegna flugfimi þeirra og skarprar
sjónar gæti jafnréttisráð tekið
þær í þjónustu sína og falið þeim
að fylgjast með því inn um eld-
húsglugga að ballræðismenn
svíkist ekki um í uppþvottinum,
en hér mun koma eitthvað sem
mér er betra að þegja um en segja
um.
Hvaða niðurstöður má nú
draga af þessum dæmum? Ekki
verður betur séð en þau bendi í
þá óvæntu átt, að kannski hafi
menningarbyltingin ekki verið
eins þarfleg og menn héldu:
kannski gæti þekking á kynjaver-
um goðafræðinnar fornu einmitt
stuðlað að því að leysa erfið og
tæknileg vandamál athafna-
manna, bænda, héraðsskóla og
jafnréttisráðs. Skyldi sá tími
koma, að erfðaverkfræðingum
og öðrum slíkum vísinda-
mönnum verði ráðlagt að læra
grísku og latínu og sökkva sér
niður í Hómer og Óvíd? e.m.j.
- NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 23