Þjóðviljinn - 16.09.1988, Blaðsíða 29

V*%-*$t* í-'•%?**!*%-% \ -•»
Myndbandaskólinn
ÓLAFUR
ANGANTÝSSON
TÓK SAMAN
8. hluti
Hljóð í kvikmyndum
Hljóðvinnsla kvikmynda er í
seinni tíð svo óaðskiljanlegur
hluti myndmáls hinna iifandi
mynda, að nútíma áhorfendur
eiga orðið býsna erfitt með að
sætta sig við þær án hljóðs-
ins. Það hljóð, sem við veljum
að setja með myndum okkar
hefur því eðlilega mikla þýð-
ingu fyrir, hvernig áhorfendur
koma til með að upplifa við-
komandi myndefni.
Val okkar á tónlist og lesnum
skýringartextum getur t.d. skipt
sköpum fyrir þau hughrif, sem
við viljum koma til skila til áhorf-
enda með myndefninu. Frægt er
orðið dæmið um hvernig Banda-
menn sneru áróðurskvikmyndum
nasista í seinni heimsstyrjöldinni
upp í andfasískan áróður, ein-
faldlega með því að skipta út
hljóðinu: Setja inn drungalegri
músík og nýja lesmálstexta, sem
hvort tveggja gjörbreytti eðli og
áhrifamætti viðkomandi mynd-
efnis. Sama má segja um frétta-
myndir nútímans sem við dags
daglega upplifum í fréttatímum
sjónvarps: Þær hafa ólíkan slag-
kraft austan járntjalds eða vest-
an, og allt eftir því hvaða túlkun
fréttamaðurinn leggur í þær.
En við ætlum ekki að velta
okkur um of uppúr slíku hér á
þessum síðum, nema til að ítreka,
hversu óaðskiljanlegur hluti
myndmálsins hljóðvinnslan er í
allri nútíma kvikmyndagerð.
í því sambandi getum við í
grófum dráttum skipt hljóðnotk-
un í kvikmyndum upp í eftirfar-
andi fimm flokka: Samhæft
hljóð, skýringartexta, umhverfis-
hljóð, hljóðeffekta og tónlist.
Litum á hvern þessara flokka
fyrir sig:
Samhæft hljóð
Hér er um að ræða hljóð, sem
tekið er upp um leið og myndin,
og á beint við um það, sem á sér
stað í myndfletinum hverju sinni.
Til dæmis samtöl leikara, sem
samhæfð eru varahreyfingum
þeirra.
Gætið þess þegar þið takið upp
myndskeið sem fela í sér samhæft
hljóð, að ekki verði brestir í
hljóðkarakter senunnar, er þið
klippið á milli hinna ólíku mynd-
skeiða hennar. Hafíð hugfast, að
við upptöku myndefnis eruð þið
ekki einvörðungu að taka nær-
myndir, miðmyndir og heilmynd-
ir. Heldur einnig nærmyndir,
miðmyndir og heilmyndir f hljóð-
vinnslunni!
Það skiptir sem sagt máli, hvar
þið staðsetjið hljóðnemann
hverju sinni. I nærmyndum hafið
þið hann staðsettann nálægt upp-
sprettu hljóðsins og í heilmynd-
um fjær.
Hvers vegna? Jú, öll skyntúlk-
un okkar á umhverfinu grund-
vallast á vali. Hvort heldur er um
að ræða lyktarskyn, snertiskyn,
sjónskynjun okkar eða heyrn. Ef
við t.d. stöndum í miðju Austur-
strætinu á tali við góðan kunn-
ingja, þá einbeitum við okkur ó-
sjálfrátt að því að nema þau hljóð
í umhverfinu, er skipta máli fyrir
samtalið. Önnur síum við ósjálf-
rátt burt. Tökum ekki eftir þeim,
fyrr en athygli okkar er sérstak-
lega vakin á þeim.
Hljóðnemi upptökuvélarinnar
er ekki búinn þeim ágæta hæfi-
leika. Hann tekur upp öll hljóð er
berast til hans úr umhverfinu, og
án tillits til, hvort þau skipta máli
Skýringartextar. v
t°S°.
ov
Hljóðið ernotað
til nánari
skýringar á
myndefninu.
fyrir þau hughrif, sem við viljum
koma til skila með viðkomandi
myndefni. Verðum við því sjálf
að „velja“ fyrir áhorfendur. Það
er: Við verðum að vera meðvituð
um það, hvaða hljóð við kjósum
að leggja fyrir þá á hverjum tíma.
Hljóðvinnslan verður sem sagt að
þjóna tilgangi og falla inn í þá
heildarmynd, er við hyggjumst
koma til skila til áhorfenda
hverju sinni.
Varðandi hljóðkarakterinn er
einnig vert að gaumgæfa að ef
hljóðneminn er staðsettur nálægt
hljóðgjafanum, nemur hann nær
einvörðungu þær hljóðbylgjur er
berast beint frá honum. Ef við á
hinn bóginn staðsetjum hljóð-
nemann langt frá hljóðgjafanum,
þá nemur hann einnig þær hljóð-
bylgjur, er endurvarpast af t.d.
veggjum og lofti herbergisins þar
sem upptakan á sér stað. Slíkt
gjörbreytir hljóðkarakter mynd-
arinnar. Sem sagt: Við tökum
einnig nærmyndir, miðmyndir og
heilmyndir í hljóðvinnslunni, ef
svo má að orði komast.
Skýringartextar
Hér er átt við lesna eða talaða
þulartexta, sem ætlaðir eru til
nánari skýringar á myndefninu,
en geta einnig orðið til að varpa á
það nýju ljósi. Það er: Þulartext-
anum er m.a. ætlað að gera gein
fyrir samhengislegum atriðum er
varða myndefnið, en sem af ein-
hverjum ástæðum felast ekki í
þeim myndum er við höfum til
staðar.
Hafíð því ávallt í huga við
samningu skýringartexta, að
þeim er í flestum tilfellum ætlað
það hlutverk að bæta upp mynd-
efnið. Ekki keppa við myndina
um athygli áhorfenda. Mynd og
hljóð skulu sem sagt ætíð vera
samstiga að ákveðnu marki.
Byrjandanum í greininni hættir
æði oft við að brjóta þessa annars
ágætu grundvallarreglu. Hann
lætur ekki myndirnar um að tala
sínu máli, heidur lýsir einnig
beint eða óbeint því, sem áhorf-
endur hafa þá þegar fyrir augun-
um á skjánum. Slíkt getum við
kallað ótímabæran tvíverknað.
Tökum dæmi:
Segjum sem svo að við höfum
ætlað okkur að gera Iitla heimild-
arkvikmynd um dag í lífi yngstu
dótturinnar á heimilinu.
Þar sem myndin á að fylgja
með í heimanmundinum, þegar
hún um síðir flytur að heiman,
viljum við að sjálfsögðu vanda
vel til verksins. Þá skiptir ekki síst
máli, að þulartextar myndarinnar
séu sómasamlega úr garði gerðir.
Við vorum sem sagt að endur-
taka það í þulartextanum, sem
myndirnar hafa þegar sagt okkur.
Við skrifum ekki: „Þetta er Sigga
þegar hún var þriggja ára. Hér er
hún að róla sér á Grænuborg.“
Nýtt myndskeið: „Og hér er hún
að vega salt með bestu vinkonu
sinni henni Döggu“. Myndimar
sýna hana jú róla sér og vega salt,
og er því óþarfi að endurtaka það
í skýringartextanum.
í þess stað Ieitumst við að láta
þulartextann bæta upp myndefn-
ið. Gefum áhorfendum upplýs-
ingar, sem ekki felast í sjálfu
myndefninu. Við skrifum því
eitthvað á þessa leið:
Heilmynd af Siggu, tekin frá
mjög lágum sjónarhóli, hvar hún
ein síns liðs rogast með bakpok-
ann sinn í áttina að hliði d‘ag-
heimilisins, sem svo mikilúðlegt
gnæfir yfír nánasta umhverfi sitt.
Þulartexti: „Miðvikudagurinn
14. september 1988 var stór dag-
ur í lífí Siggu. Þann dag varð hún
ekki einvörðungu þriggja ára,
heldur opnuðust henni aukin-
heldur sama dag gáttir hins ís-
lenska uppeldis- og menntakerf-
is.“ Nærmynd af hliði dagheimi-
lisins er svo mikilúðlegt ber við
heiðan himininn frá sjónarhóli
barnsins... o.s.frv. o.s.frv.
Umhverfishljóð
Umhverfishljóð eru einhver
vandmeðfarnasti hluti hljóð-
vinnslu kvikmynda. Hér er um að
ræða hljóð, sem áhorfendur veita
sjaldnast sérstaka eftirtekt, en
eru engu að síður mikilvægari en
flest önnur fyrir heildarsvip kvik-
myndarinnar. Og þá af þeirri ein-
földu ástæðu að áhorfendur eru
furðu næmir á smávægilegustu
breytingar (,,jump-cut“) í hljóð-
karakter umhverfíshljóða.
Umhverfishljóð eru þau hljóð
er liggja meira eða minna leyti
konstant í bakgrunninum, og eru
því í raun órjúfanlegur hluti þess
umhverfís, er þið eruð að vinna f
hverju sinni: Umferðarniður,
öldugjálfur og kliður í fjölmennri
fermingarveislu svo dæmi séu
tekin.
Þessi hljóð eru yfirleitt tekin
upp á sérstakt segulband á meðan
á upptöku myndefnisins stendur,
og er þeim síðan bætt inná mynd-
bandið eftir að við höfum lokið
klippingu myndefnisins. (Nánar
verður rætt um tæknilega hlið
málsins í síðari grein).
Ástæðan? Jú, hljóðkarakter
einstakra myndskeiða sömu senu
er sjaldnast nægjanlega
heilsteyptur, eftir að við höfum
klippt þau saman. Við notum
með öðrum orðum umhverfis-
hljóð, til þess að gefa senunni
þann heildarsvip er við sækjumst
eftir. Með því að leggja nýtt og
óbrotið umhverfishljóð yfir sen-
una felum við um leið klippin
milli einstakra myndskeiða.
Áhorfandinn upplifir með öðrum
orðum „heildina“ ekki hina ein-
stöku hluta hennar sérstaklega.
Umhverfishljóð má nota á
ýmsa lund, og þurfa þau ekki
endilega að eiga „beint“ við um
það, sem á sér stað í myndfletin-
um hverju sinni. Þannig getur
upphafssena kvikmyndarinnar,
um sumarleyfísferð fjölskyldunn-
ar út á land, hafist með nærmynd
af rigningarpolli. Á meðan við
fylgjumst með regndropunum
bylja hvað óþyrmilegast á pollin-
um, heyrum við einn af veður-
fræðingum Ríkisútvarpsins dá-
sama háþrýstisvæðið, er kemur
til með að tryggja okkur sól og
blíðu næstu vikumar.
Munið einnig: 1 kvikmyndum
er ekki til ciginleg „þögn“. í þess
stað leggjum við áherslu á hversu
hljóðlátt viðkomandi umhverfi
er, með því að láta klukku tifa í
annars kyrrlátu herbergi, vindinn
þjóta í laufum trjánna, eða ein-
mana spörfugl tísta annað veifið,
ef um er að ræða heilmynd af frið-
sælu dalverpi.
Þögn í kvikmyndum er m.ö.o.
„afstæð“, líkt og hver önnur
hreyfing, eða breyting í mynd-
fletinum. Hún krefst sem sagt
viðmiðunar, ef þið viljið að
áhorfendur upplifi hana sem
„þögn“, en ekki sem hverja aðra
bilun í tækjabúnaðinum. Ef þið
gefið ekki áhorfendum ykkar
þessar viðmiðanir á hljóðrásinni
(t.d. suðandi býflugu, eða vel-
landi spóa í annars hljöðlátri heil-
mynd af blómstrandi engi), er
eins víst að athygli þeirra komi til
með að beinast að innantómu
suðinu í hátalara sjónvarpsvið-
tækisins.
Slíkt kann ekki góðri lukku að
stýra, því það getur tekið góða
stund að ná athygli þeirra aftur.
Og á þeim dýrmætu sekúndu-
brotum gætu allt eins birst þar
framundan þeim á skjánum þau
lykilatriði, er öllu máli skipta
fýrir áframhaldandi skilning
þeirra á meginþema kvikmyndar
ykkar.
Látum við þar með staðar
numið að sinni. í næstu viku
mununt við halda áfram að tí-
unda mikilvægi hönduglega út-
færðrar hljóðnotkunar í kvik-
myndum.
NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 29