Þjóðviljinn - 21.09.1988, Blaðsíða 7

MINNING
Guðrún Bjartmarsdúttir
Fœdd 3. júli 1939 - Dáin 13. sept. 1988
„reyr stör sem rósir vœnar
reikar hann jafnfánýtt, “
hinn slyngi sláttumaður dauðans.
Nú hefur ein hin vænsta rós
fallið fyrir sigð hans, - löngu fyrir
aldur fram, - Guðrún Bjartmars-
dóttir frá Sandi í Aðaldal. Hún
var dóttir hjónanna Hólmfríðar
Sigfúsdóttur frá Kraunastöðum
og Bjartmars Guðmundssonar
bónda á Sandi og síðar alþingis-
manns. Rúna, eins og hún oftast
var kölluð, gekk sína barna og
unglingaskólaleið með sæmd og
einnegin gegnum Kennaraskóla
íslands - og tók kennarapróf þar
vorið 1961. Það sama ár giftist
hún Þorkeli Steinari Ellertssyni
kennara og íþróttakennara. Þau
eignuðust fjögur mannvænleg
börn - þrjá syni og eina dóttur.
Við Rúna kynntumst í Kenn-
araskólanum. Þótt með okkur
væri tuttugu ára miseldri féllu
hugir okkar ótrúlega fljótt og vel
saman í farveg. Við vorum runn-
ar upp úr sama jarðvegi, ef svo
má að orði komast, og aldar upp
við svipaðar aðstæður og hugsun-
arhátt. Vinátta okkar hefur hald-
ist óbreytt þessi ár þótt oft væri
langt milli funda. Rúna var góð-
um gáfum gædd og hafði þá far-
sælustu skapgerð, sem ég hef
kynnst. Hugarheimur hennar var
víður og tær. Hún sá því vel til
kennileita á lífsveginum og kunni
glögg skil á hver voru þess virði
að standa vörð um þau og hver
gátu legið milli hluta án angur-
semi. Hún ástundaði trú-
mennsku, skyldurækni og heil-
næmi hugans í hverju einu sem
hún lagði hönd að, hvort sem það
var uppeldi barnanna, kennsla,
íslensk tunga og fróðleikur, ung-
mennafélag í Aðaldal eða
fræðafélög Háskóla íslands svo
og samskipti við fólk. Þessi rækt-
aði lífsakur er móðurarfur barna
hennar og þau munu elska hann
og virða vel.
Rúna var alla tíð gagnrýnin á
sjálfa sig og verk sín. Þegar við
kynntumst gætti þess þó miklu
meir en síðar varð. Hún var
jafnvel stundum ótrúlega örygg-
islaus. En þegar hún var u.þ.b. 25
ára hóf hún að kenna íslensku á
svonefndu gagnfræðastigi með
þeim árangri er gaf henni byr
undir báða vængi og greiddi braut
hennar til náms í íslenskum
fræðum við Háskóla íslands.
Einnig þar hafa verðleikar henn-
ar borið sín blóm. Sem húsmóðir,
uppalandi og kennari varð hún að
teygja á tímanum við námið. Hún
var þó komin að síðasta þætti
þess þegar sjálfur lífsþátturinn
brast. Meistaraprófsritgerð
hennar um Unni Benediktsdótt-
ur skáldkonu - Huldu - liggur til-
búin til útgáfu síðan í fyrra. Og
hún var þegar búin að velja sér
fræðasvið: Þjóðsögur - álfasögur
innlendar og erlendar. Hún hafði
fengið úthlutaðan vísindasjóðs-
styrk og stefndi á doktorsritgerð
um þetta efni. Nú hefur dauðans
hönd stöðvað hennar störf. Þeim
er þó ekki á glæ kastað. Framtíð-
in mun sjá fyrir því og geyma vel
nafn og minningu Guðrúnar
Bjartmarsdóttur.
Okkur Rúnu var tíðrætt um
frelsi og misjafnt eðli þess. Okk-
ur kom saman um, að hið eina
sanna frelsi væri það, sem hugur
manns skapaði sjálfum sér til
visku og þroska. Ég veit, að Rúna
var búin að ávinna sér þetta frelsi
til ævinlegrar eignar.
Það er gleðigjafi á sorgarstund.
Ásgerður Jónsdóttir
Hún kom til mín og kvaddi mig
áður en hún fór. Hún stóð við
rúmið mitt. Ég var sofandi, en
leit undrandi á hana og sagði:
„Nei, ert þú komin!“ Hún leit á
klukkuna og sagði: „Já, en ég má
ekki vera að því að stoppa. Ég
átti leið hjá og kom bara til að
kveðja þig. Ég er veik og ég er að
fara! Kemur þú ekki bráðum?“
Ég verð dálítið undrandi á því
hvað hún tekur þessu með mikilli
ró en það er ekki nýtt að Guðrún
komi mér á óvart. Ég flýti mér að
svara! „Jú, ætli það ekki - ætli ég
komi ekki bráðum.“ „Allt í lagi,
þá sjáumst við!“ Svo er hún horf-
in.
Þegar ég vakna veit ég að þessi
draumur er ekki draumur heldur
ískaldur veruleiki. Guðrún liggur
dauðvona og er á förum - svo
fljótt — svo allt offljótt. Ogámeð-
an hún býr sig til brottfarar sit ég
lömuð og skoða mynd hennar. A
myndinni er óvenju tilfinninga-
næm kona, óvenju greind,
óvenju góð og óvenju glæsileg.
Það gustar af henni hvar sem hún
kemur.
Leiðir okkar Guðrúnar lágu
fyrst saman haustið 1974 þegar
við hófum nám í íslenskum
fræðum við H.í. Ég var þá rétt
liðlega tvítug en hún fjögurra
barna móðir. Ættir okkar Guð-
rúnar tengjast og ég hafði áður
heyrt sögur af þessari konu sem
sögðu mér að þar var ekki nein
venjuleg kona á ferð. Ég fylgdist
með henni úr fjarlægð til að byrja
með, full undrunar og aðdáunar á
þessari konu sem var að hefja há-
skólanám með fjögur ung börn.
Hún lagði af stað eftir Suður-
götunni með storminn í fangið
áleiðis í skólann. Ég sá hana út
um gluggann þegar ég var sest inn
í hlýjuna. Hún gekk fram hjá
skólanum, leiddi Alfrúnu og
Teit. Hún stefndi að Tjarnar-
borg. Þormar og Þorri voru þá
farnir í skólann. Síðan gekk hún
inn í stofuna klukkan 8:15,
veðurbarin og hress, tilbúin að
taka þátt í umfjöllun um bók-
menntaarfinn. Ég skildi ekki þá
hvernig hún fór að þessu en veit
nú að hún kom með mikla og fjöl-
þætta lífsreynslu sem varð henni
notadrjúg við bókmenntarann-
sóknir og við hin nutum góðs af.
Síðan þá hefur hún lokið B.A.
og cand. mag. prófi frá H.f. hún
lauk prófi frá Kennaraháskóla ís-
lands 1982 sem veitti henni
kennsluréttindi á framhalds-
skólastigi en áður hafði hún tekið
kennarapróf frá Kennaraskóla
íslands. Hún hefur kennt við
Menntaskólann við Hamrahlíð,
Menntaskólann í Kópavogi,
haldið fyrirlestra um þjóðsögur
við Kennaraháskóla íslands, séð
um námskeið í þjóðsögum við
Félagsvísindadeild H.í. og flutt
erindi um þjóðsögur í útvarpinu.
Hún bjó ljóð Huldu til prentun-
ar,- sá um útgáfu á íslenskum úti-
legumannasögum og safnaði
þjóðsögum í bókina Bergmál.
Hún hefur átt sæti í norrænum
samstarfshópi sem vinnur að út-
gáfu Kvennabókmenntasögu
Norðurlanda. Síðustu tvö ár
hlaut hún Vísindasjóðsstyrk til
þess að stunda rannsóknir á þjóð-
sögum. Hún hafði ótrúlega næm-
an skilning á þeirri bókmennta-
grein og þegar hún sagði mér frá
því sem hún vildi skoða í þjóð-
sögum hlakkaði ég til þess að fá
að lesa niðurstöður hennar.
Guðrún hefði fyrir löngu þurft
að fá fast starf við bók-
menntarannsóknir. Svo mikið
hafði hún til málanna að leggja.
En möguleikar kvenbók-
menntafræðinga á að fá næði til
rannsóknastarfa eru litlir. Engin
kona hefur til dæmis orðið fastur
kennari í íslensku við H.f. en þar
hefðu starfskraftar Guðrúnar
nýst vel.
Guðrún ólst upp f frjóu bók-
menntaumhverfi. Afi hennar var
Guðmundur Friðjónsson rithöf-
undur frá Sandi. Mikill bók-
menntaáhugi var á heimilinu en
áhuga sinn á þjóðsögum þakkar
Guðrún fullorðinni konu sem bjó
á heimili hennar. Hún lýsir þeirri
konu í grein sinni „Ljúflingar og
fleira fólk“ sem birtist í Tímariti
Málsog menningar,3. hefti 1982:
í barnæsku minni í norðlenskri
sveit var ég svo heppin að
þekkja einhvern síðasta full-
trúa þeirrar munnlegu sagna-
hefðar sem nú er ekki lengur til
í landinu. Það var kona á ní-
ræðisaldri, karlæg að mestu en
óþrjótandi brunnur sagna og
ævintýra sem sum hver munu
nú öllum gleymd. Þau hafði
húnm.a. numið.af móður sinni
sem á stundum hélt lífinu í
börnunum með því að fara á
milli bæja og segja sögur. Við
krakkarnir þreyttumst seint á
því að sitja kringum rúm gömlu
konunnar og súpa í okkur
ævintýrin, sum þeirra lærði ég
og hélt áfram að segja
systkinum mínum þegar sú
gamla var öll. - Ég trúi að
kynni mín af þessari gömlu
sagnakonu og veröld hennar
séu ein ásæða þess að ég hef
lengi rennt hýru auga til þjóð-
sagnanna og furðað mig á því
tómlæti sem íslenskir bók-
menntafræðingar hafa sýnt
þeim.
Guðrún hafði frásagnarlistina
á valdi sínu og mér er minnisstætt
hversu vel henni tókst til þegar
hún kom í sjónvarpsþáttinn
Söguhornið og sagði börnum
ævintýri. Það var börnum mínum
sérstætt tilhlökkunarefni að fá
Guðrúnu í heimsókn. Sögu-
Guðrún var tæplega sest þegar
þau skriðu upp í fangið á henni og
vildu heyra ævintýrið um Vísi-
jómfrú. Aður en hún vissi af var
hún horfin inn í ævintýraheima
og börnin hlustuðu hugfangin.
Við Guðrún töluðum oft um
dauðann og þann tíma sem við
höfum til að lifa. Hún vissi vel að
eitt sinn skal hver deyja og hún
talaði um dauðann eins og stað-
reynd sem hvorki var ástæða til
að óttast eða reyna að flýja. Hún
notaði tilhugsunina um dauðann
til að minna sig á lífið. Hún vildi
lifa í dag því hún vissi að á morg-
un gæti það orðið of seint. Tími
Guðrúnar var allt of stuttur en
samt er saga hennar löng. Hún
skilur eftir sig djúp spor og minn-
ing hennar lifir í hugum margra.
Sársaukinn er óbærilegur. En ber
okkur ekki að vera þakklát -
þakklát fyrir að hafa fengið að
kynnast þessari konu og ganga
við hlið hennar um stund? Ást-
vinum öllum sendi ég mínar
dýpstu samúðarkveðjur.
Guðbjörg Þórisdóttir
Bekkurinn er ókyrr þegar álf-
konan kemur svífandi inn í síðu
pilsi, blússu og vesti, með ljóst
hárið uppsettíhnakkanum. And-
litið lifandi, augun eilítið pírð.
Hún skynjar andrúmsloftið og
vonbrigðin leyna sér ekki þegar
hún segir: „Oh, ég sem var búin
að hlakka svo til í allan dag að
koma og kenna ykkur!“ Og áður
en varir hefur Guðrún
Bjartmarsdóttir leyst bekkinn úr
álögum ókyrrðar.
Menntaskólaárin eru í hugum
margra sveipuð ljóma. Minning-
ar frá þessum tíma eru ekki endi-
lega tengdar náminu sjálfu held-
ur félagslífinu og þeim vináttu-
böndum sem tókust meðan á
námi stóð.
Guðrún Bjartmarsdóttir var
bæði góður kennari og vinur,
innan veggja skólans sem utan.
Leiðir okkar lágu oft saman
eftir stúdentspróf.
Hún fylgdist með sínum gömlu
nemendum af áhuga og hvatti þá
til dáða á þeim brautum er þeir
höfðu valið sér. Störfum hlaðin
gaf hún sé ætíð tíma til að ræða
lífið og tilveruna enda fannst
okkur við eiga heilmikið í henni
og hún í okkur.
Það er ómetanlegt að hafa
fengið að kynnast svo hlýrri
manneskju. Við vottum aðstand-
endum Guðrúnar okkar dýpstu
samúð.
En loftvegir blána í laðandi
fjarska;
hve langt er að ströndumi
Og hver veit þó nema að svanir
þeir syngi
í sólfegri löndum?
(Hulda)
Fyrir hönd fjórða bekkjar
Menntaskólans í Kópavogi 1984
- 1985.
Ferdinand Jónsson
Pétur Már Ólafsson
Sigríður Kristinsdóttir
Valgerður Benediktsdóttir
Eftirsjá
Falla lauf að foldu
fúna stofnar
dimmir að
drungi er yfir.
Haustið helkalt.
Ljóshœrð, litfríð,
létt í máli,
afbragð annarra
œttarsómi.
Hrifin burt
frá hálfu starfi.
Brotna tré, bogna greinar.
Beygður frœndgarður.
Far þú sœl með friði,
frœnkan vœna.
Hildur Hermóðsdóttir
í austurlenskri þjóðtrú segir að
sorgin hafi haldið innreið sína í
mannheima til að skýrara yrði
hvers virði gleðin er. Þegar við
fregnuðum að Guðrún vinkona
okkar Bjartmarsdóttir væri öll -
eftir stutt banastríð- vitjaði sorg-
in okkar, en jafnframt var okkur
ljóst að Guðrún hlyti ævinlega að
lifa í minningu þeirra sem
kynntust henni sem boðberi gleð-
innar. Á kveðjustundum eru öll
orð dýr og vandmeðfarin, engu
að síður viljum við minnast vin-
konu okkar með fáum orðum.
Við kynntumst Guðrúnu fyrst
við úpphaf íslenskunáms í Há-
skóla íslands. Hún var þá þegar
orðin margra barna móðir, en við
nýsloppin úr framhaldsskólun-
um. Hún var mjög sólgin í skóla-
lærdóm eftir nokkurra ára fjar-
veru frá námi og náði að smita
okkur hin sem sum hver vorum
orðin örlítið þreytt á skólabekkn-
um. Yfirburðir hennar í
lífsreynslu og þroska urðu aldrei
að múr á milli okkar, miklu frem-
ur sjóður sem við nutum góðs af.
Seinna fylgdumit við að út í
menntaskólakennslu og eftir það
skildu leiðiraldrei alveg, þó sam-
verustundum fækkaði. Guðrún
hélt áfram námi enda stefndi hug-
ur hennar hátt á sviðum bók-
mennta og þjóðfræða. í bók-
menntunum varð skáldkonan
Hulda meginviðfangsefni hennar
en í þjóðfræðunum helgaði hún
huldufólkinu einkum krafta sína.
Guðrún var oft kölluð til lið-
sinnis í þeim málum sem hún
hafði sérþekkingu á, t.d. var hún
beðin um að velja úr ljóðum
Huldu þegar tekið var saman
ljóðasafn frá 20. öld fyrir fram-
haldsskólanema. Þá valdi hún
prósaljóðið „Fuglinn í fjörunni“
sem var henni mjög hugleikið.
Þetta ljóð hefur löngum þótt
spegla langanir og þrár Huldu en
okkur segir jafnframt svo hugur
um að Guðrún hafi séð sjálfa sig í
konunni sem ber hlutskipti sitt
saman við hlut svölunnar sem
hún finnur í flæðarmálinu.
„... þegar ég sá þig fyrir
augnabliki síðan kljúfa loftið
yfir skóginum. Þá mændi ég á
eftir þér og óskaði að ég hefði
mátt lifa eins og þú. En ég get
það ekki. í sál minni tala tung-
ur sem þú þekktir aldrei. Þeim
verð ég að hlýða.“
Síðustu misserin hafði Guðrún
haft tækifæri til að hlýða hvöt
svölunnar „til landa fyrir handan
haf“, börnin voru öll komin vel á
legg og hún sjálf búin að afla sér
virðingar í sinni fræðigrein.
f Heimsljósi segir á einum
stað: „Dauðinn er eitt af því fáa
sem maður trúir ekki, kanski það
eina.“ Sannleiksgildi þessara
orða opinberaðist enn á ný við
fráfall Guðrúnar Bjartmarsdótt-
ur. Það er erfitt að kyngja því að
dauðinn hafi nú sótt eina sterk-
ustu andhverfu sína, enda þótt
við vitum að Guðrún mun aldrei
deyja þeim sem kynntust henni,
heldur lifa áfram „í hjarta og
minni manna sem hennar sakna.“
Aðstandendum öllum sendum
við okkar dýpstu samúðarkveðj-
ur.
Sigurður Svavarsson,
Steingrímur Þórðarson.
Miðvikudagur 21. september 1988 ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 7