Þjóðviljinn - 01.10.1988, Qupperneq 10

ERLENDAR FRETTIR
Samtök óháðra ríkja
Hafa misst
tiltm
Hefur mistekist að verða trúverðugtþriðja afl
í heimsstjórnmálum og að sætta stríðandi
aðila innan eigin raða
Herbúðir Polisario á Vestur-Sahara - getuleysi Samtaka óháðra ríkja til að sætta stríðandi aðildarríki hafa
orðið samtökunum mikill álitshnekkir.
r
Ifyrrihluta þessa mánaðar fór
fram í Nikosíu á Kýpur ráð-
stefna utanríkisráðherra Sam-
taka óháðra ríkja. Á ráðstefn-
unni kom fram mikil óánægja
með starfsemi samtakanna. Var
því haldið fram, að sem afl í al-
þjóðastjórnmálum væru samtök-
in orðin lítils megandi og ekki
sparaðar hvatningar til úrbóta á
því ástandi.
Litlar líkur virðast á að það
takist. Fyrir það fyrsta hafa
samtök þessi alltaf verið harla
sundurleit og má raunar um það
deila, hvort þau hafi nokk-
urntíma risið undir því að kallast
samtök. Engu að síður nutu þau á
bernskuskeiði sínu verulegrar
virðingar, er meðal frumkvöla
um starfsemi þeirra voru menn
eins og Tito, Nehru og Nasser,
leiðtogar sem voru í miklu áliti á
alþjóðavettvangi og gátu haft
veruleg áhrif á gang mála þar.
Tilraun til myndunar
þriðja afls
Aðalástæðan að baki stofnun-
ar samtakanna var að mörgum
ríkjum þriðja heimsins var þvert
um geð að láta dragast inn í kald-
astríðsdeilur risaveldanna. Hug-
myndin var sú, að samtökin yrðu
þriðja meginafl heimsstjórnmál-
anna, afl sem haft gæti í fullu tré
við risaveldablakkirnar og varið
hagsmuni þriðja heimsins fyrir
þeim. Jafnframt skyldu samtökin
vinna að því að þau lönd, sem enn
voru nýlendur, yrðu sjálfstæð, og
leitast við að draga úr efnahags-
legum ítökum Vesturlanda í
þriðja heiminum.
Þetta gerði að verkum að geir
samtakanna beindist ívið meira
gegn Vesturlöndum en Sovét-
blökkinni. Það eitt út af fyrir sig
olli fljótlega í þeim óróa og klofn-
ingi. í samtökunum eru ríki eins
og Kúba, sem er undir stjórn
kommúnista og nátengt Sovét-
blökkinni. Hjá þeim hefur gætt
viðleitni til að færa stefnu sam-
takanna í alþjóðamálum nær
stefnu Sovétríkjanna. Sú við-
leitni mætti harðri andstöðu ann-
arra ríkja, sem annaðhvort höll-
uðust fremur að vesturveldunum
í alþjóðamálum eða lögðu
áherslu á algert hlutleysi samtak-
anna í deilum risaveldanna.
Önnur ekki síður mikilvæg
ástæða til sundrungar innan sam-
takanna er það hversu sundurleit
þau eru innbyrðis. í þeim er fjöldi
ríkja í Asíu, Afríku, Rómönsku
Ameríku og jafnvel Evrópu
(Júgóslavía) með samtals um 2
miljarða íbúa og hvað menningu
og hagsmunum viðvíkur er miklu
meira innan þeirra sem sundrar
en sameinar. Það helsta sam sam-
einar hefur verið viljinn til að
standa utan risaveldablakkanna,
og meira að segja sá vilji er harla
veikur hjá sumum aðildarríkjum.
Siðferðislegur
misbrestur
Grunnurinn að Samtökum
óháðra ríkja var lagður á ráð-
stefnunni í Bandung í Indónesíu
1955, þegar kalda stríðið var enn í
algleymingi, en formlega voru
samtökin stofnuð 1960. Erjur
Kína og Indlands út af landamær-
um og áhrifum í Asíu spilltu fyrir
samtökunum frá byrjun, og síðan
hefur fleira komið til. Það segir
sig næstum sjálft að þróuð ríki
eins og Singapore og auðug ríki
eins og olíuríkin eiga ekki sömu
hagsmuna að gæta og bláfátæk
ríki á gjaldþrotsbarmi. Undan-
farið hefur getuleysi samtakanna
til að greiða úr illdeilum milli að-
ildarríkja orðið jjeim hvað mest-
ur álitshnekkir. Iran og írak háðu
þannig sitt stríð í átta ár án þess
að samtökin fengju nokkuð að
gert og hið sama er að segja um
stríðið á Vestur-Sahara milli
Marokkó og þarlendrar sjálf-
stæðishreyfingar, Polisario, sem
nýtur stuðnings Alsírs.
Siðferðislega séð er risið ekki
heldur hátt á Samtökum óháðra
ríkja. Á ráðstefnunni í Nikosíu
gagnrýndi Kishore Mahbubani,
utanríkisráðherra Singapore,
samtökin harðlega fyrir að hliðra
sér hjá að gagnrýna þau aðildar-
ríki sín, sem brjóta meginreglur
Sameinuðu þjóðanna og alþjóð-
lega samninga. Á ráðstefnum
samtakanna hefur verið vaninn
að sniðganga slík mál, af ótta við
að umræður um þau myndu vekja
enn meiri sundrung innan sam-
takanna. Nikosíuráðstefnan var
engu betri en hinar í því efni. í
lokaályktun ráðstefnunnar voru
Suður-Afríka, ísrael og Banda-
ríkin gagnrýnd fyrir apartheid,
meðferðina á Palestínu-Aröbum
o.fl., en ekki var minnst þar einu
orði á eiturgashernað íraks gegn
kúrdneska þjóðernisminnihlut-
anum þar.
dþ.
Haiti
Heldur þjófræðið velli?
Nýtt valdarán vekur vonir um hið gagnstœða - en í veikara lagi
Avril hershöfðingi (til vinstri) - fögur loforð ekki spöruð frekar en fyrri
daginn.
Ifjölmörgum ríkjum þriðja
heimsins liggur öruggasta
leiðin til frama í stjórnmálum í
gegnum herinn. Hann hefur
vopnin, og í þeim heimshlutum
eru það oftast þau, sem endanlega
skera úr, ef í kekki kastast. Ekki
svo að skilja að herforingjar eigi
alltaf áhyggjulitla daga á valda-
stólum, sem þeir hafa hafíst á með
byssustingjum. Undirtyllur öf-
unda þá af völdum og velsæld og
ekki síst í Afríkuríkjum hefur það
borið við að stjórnarbyltingar
hafa jafnframt verið byltingar
innan hersins, sem sé að undirfor-
ingjar hafi velt hærra settum for-
ingjum af valdastólum og sest á þá
sjálfír í staðinn.
Þannig kann því að vera farið
með stjórnarbyltingu sem laust
eftir miðjan s.l. mánuð var gerð á
Haiti, einu fátækasta ríki Vestur-
álfu. Ókyrrð hefur verið ærin í
stjórnmálum ríkis þessa frá því að
það var stofnað kringum alda-
mótin 1800, svo að líklega hefur
flestum landsmönnum lítt brugð-
ið í brún við þessa nýjustu atburði
og ekki er heldur sennilegt að
þeir vænti sér allir mikils af þeim.
Haitimenn búa flestir við sára fá-
tækt og skort á heilbrigðisþjón-
ustu og menntun. Efnahagsmál
ríkísins eru í óreiðu og spilling
ríður húsum. Svo hefur ástandið
löngum verið í sögu ríkis þessa og
ekki fer það batnandi. Veldur því
ásamt með öðru ör fólksfjölgun
og uppblástur lands.
Valdhafar koma
og fara
- þjófræðið stendur
Svo gagnger er spillingin þar-
lendis að fréttaskýrendur hafa
fundið upp á því að kalla stjórn-
arfarið þar þjófræði, kleptókratí
á útlensku. Þeir Duvalierfeðgar,
sem voru einvaldar landsins í
nærri þrjá áratugi, voru ekki
barnanna bestir í því, en því er
haidið fram að þeir, sem setið
hafa þar á valdastólum frá því að
Baby Doc var síeypt, hafi reynst
litlu eða engu betri. Henri Namp-
hy hershöfðingi, sem síðan hefur
verið helsti ráðamaður þarlendis,
þjónaði raunar Duvalierfeðgum
á þeirra tíð. Á hans valdatíma
hefur ekki borið á öðru meira en
kosningasvikum og hryðjuverk-
um, ekki síst af hálfu fyrrverandi
liðsmanna í Tonton Macoutes,
hryðjuverkasveitum sem Duvali-
erfeðgar höfðu á sínum snærum.
f stjórnarbyltingunni nú um
daginn höfðu undirforingjar í
hernum forustuna og það fór ekki
á milli mála að þeir hafa fylgi
óbreyttra hermanna. Oddviti
þeirra er þó hershöfðingi, Prosp-
er Avril að nafni, en óljóst er enn
að hve miklu leyti hann stjórnar
undirforingjum og óbreyttum
liðsmönnum eða þeir honum.
Hann hefur lofað frjálsum kosn-
ingum, en það hafa aðrir valds-
menn þarlendir gert áður, án þess
að standa við það, þar á meðal
Namphy. Liðsmenn Avrils hafa
lagt fyrir hann kröfulista í 19
greinum, þar sem þeir krefjast
meðal annars að stjórnarskrá
ríkisins sé virt. Þeir krefjast einn-
ig kjarabóta sjálfum sér til handa,
enda eru kjör óbreyttra her-
manna hin aumustu, þótt foringj-
arnir hafi hingað til tekið nógu
mikið til sín af takmörkuðum af-
rakstri landsgæða til að geta lifað
í vellystingum.
Ráðist gegn
Tonton Macoutes
Eitt af því fyrsta, sem bylting-
arhermennirnir gerðu, var að
ráðast gegn Tonton Macoutes,
sem undanfarið höfðu framið
mörg hryð j uverk,ogstóðað sögn
á bakvið þann lýð borgarstjórinn
í Port-au-Prince, höfuðborg
landsins, Franck Romain að
nafni, gamall Duvaliersinni.
Byltingarmenn létu sér ekki held-
ur nægja að skipta um stjórn,
heldur tóku þeir sig til og settu af
flesta háttsetta herforingja og
fangelsuðu suma þeirra. Þetta
eru talsverð umskipti á haitískan
mælikvarða, því að haft hefur
verið fyrir satt að eina stofnunin,
sem sé sæmilega skipulögð og
nokkurnveginn starfhæf þar í
landi, sé herinn. Sumra hald er að
27 ára gamall liðþjálfi, Joseph
Hebreux að nafni, sé nú einn
valdamesti maður landsins í
raun, en þeir Avril koma yfirleitt
fram saman opinberlega.
Þeir sem efast um að stjórnar-
byltingin breyti miklu um spill-
inguna benda á að einn fárra hátt-
settra herforingja, sem hermenn-
irnir settu ekki af, er ofursti að
nafni Jean-Claude Paul, sem er
vinsæll meðal hermanna sinna
vegna þess hve annt hann hefur
látið sér um þá og meira að segja
borgað þeim úr eigin vasa. En
hann liggur undir ákærum um
fíkniefnasmygl til Bandaríkj-
anna. Sumir Haitimenn telja að
byltingarhermennirnir séu fyrst
og fremst verkfæri í hendi Avrils,
og muni hann losa sig við forustu-
mennina í þeirra hópi þegar hann
sjálfur sé orðinn sæmilega örugg-
ur í valdasessi. Síðan muni allt
halda áfram eins og áður. Avril er
raunar sjálfur síður en svo án
tengsla við þjófræðið, því að
hann á að baki langan starfsferil í
þjónustu Duvalierfeðga og eftir-
manna þeirra.
Og í svo sárfátæku landi sem
Haiti væri þar á ofan fullerfitt að
koma á umbótum svo að um
munaði, jafnvel þótt allra besti
vilji af hálfu ráðamanna væri fyrir
hendi.
dþ.
Frá stjórnarbyltingunni - drepinn liðsmaður úr sveitum Tonton Maco-
utes dreginn um götu.
18 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 1. október 1988