Þjóðviljinn - 07.10.1988, Blaðsíða 15

Gunnar M. Sandholt: Börnum er mismunað gífurlega eftir búsetu. Mynd: Jim Smart.
ikvarðar eru lagðir til grundvall-
ar; við búum í fínni húsum, ferð-
umst meira, tölum meira í far-
síma, eigum fleiri tölvur, og
þannig áfram og áfram.
En þau börn sem standa
höllum fæti vegna veikgerðra
fjölskylduaðstæðna fá miklu
minni stuðning hér. Óöryggið í
húsnæðismálunum er meira,
vinnutími foreldra er lengri, og út
frá sjónarhóli barnanna skiptir
kannski ekki öllu máli hvort for-
eldrarnir eru fjarverandi löngum
stundum við vinnu vegna
neyslupressu sem á þeim er, eða
hvort þeir eru hreinlega svona illa
staddir fjárhagslega og verði því
að vinna svona mikið.
Eftir stendur hitt að foreldr-
arnir eru mikið í burtu; samfelld-
ur skóladagur er ekki til, og börn-
in því svo og svo mikið í reiði-
leysi. Samstarf skóla og foreldra,
dagheimila og foreldra; þetta er
ákaflega brotakennt hjá okkur.
Og allt bítur þetta í skottið á sér:
hvenær í ósköpunum eiga for-
eldrar að hafa tíma til að sinna
samstarfi við skólana og dag-
heimilin?
Aðeins nánar um meðferð
barnaverndarmálanna sjálfra...
Samvinna
fjölskyldu og
starfsmanns
Málefni flestra fjölskyldna sem
hingað leita eru unnin að beiðni
þeirra sjálfra, og í samvinnu fjöl-
skyldu og starfsmanns. Mikilvæg-
ustu úrræðin sem við höfum úr að
spila eru tvímælalaust viðtöl
skjólstæðinganna við félagsráð-
gjafa; stuðningsviðtöl, ráðgjöf og
leiðbeiningar um hin ýmsu
vandamál sem á fólki brenna.
Fólk leitar hingað mikið vegna
fjárhagserfiðleika, og oft er fjár-
hagsaðstoð raunhæfur kostur til
að hjálpa fólki að komast út úr
einhverjum kröggum. Þá erum
við með húsnæði, og erum
reyndar stærsti leigusalinn á
landinu. Þetta er ákaflega mikil-
vægt úrræði, þótt samþjöppun
þess húsnæðis skyggi nokkuð á,
en það á sér þá skýringu að á
árunum í kringum 1970 lá
mönnum svo mikið á að útrýma
braggahverfunum að því var ekki
sinnt sem skyldi að dreifa þeim
íbúðum sem komu í staðinn. Það
er aftur gert núna og aðeins
leyfðar stakar íbúðir, og það er til
mikilla bóta.
Síðan höfum við úrræði á borð
við vistun eða fóstur barns, ef til
þess þarf að koma, og rekstur á-
kveðinna stuðningsstofnana eins
og mæðraheimilis, þar sem hægt
er að vista móður og barn saman;
ýmis úrræði sem varða unglinga
og svo framvegis.
En flest mál byrja, og enda,
sem almenn stuðningsmál. Á
hverju ári eru má kalla þriðjung-
ur allra mála hér skammtímaað-
stoð, sem fólk virðist geta nýtt sér
og þarf þá ekki að leita hingað
aftur. Þá er annar þriðjungur til
lengri tíma; frá tveimur árum og
upp í fimm, og lýkur þá með ein-
hverri lausn. Síðasti þriðjungur-
inn er svo mál sem eru til langtím-
ameðferðar. Þarna erum við
meðal annars að tala um alls kon-
ar vistunarúrræði, til dæmis fyrir
öryrkja, gamalmenni, og einnig
fósturmál barna sem eru í sumum
tilfellum fóstruð allt upp að 16 til
18 ára aldurs. Enda eigum við að
styðj a þau börn sem hér um ræðir
þangað til þau eru orðin uppkom-
in, og skila þeim þá heilu og höld-
nu til samfélagsins. Að öllu
samanlögðu er því ekki hægt að
segja að þetta hlutfall mála til
langs tíma sé ógnvekjandi.
En við tökum dæmi af því
hvernig hlutirnir ganga fyrir sig
þegar mál eru tilkynnt til okkar
sem barnaverndarmál, þá
skulum við segja að við fáum til-
kynningu frá nágranna. Segjum
að nágranninn hringi vegna þess
að hann verður var við að barn er
gróflega vanrækt og hrjósi hugur
við því sem hann sér. í slíkum
málum er tilkynningaskylda til
barnaverndarnefndar. Við skul-
um gefa okkur að ekki sé verið að
tilkynna einhvern einstakan at-
burð, heldur fremur ástand sem
hefur varað í langan tíma, enda er
síðarnefnda tilfellið algengara.
Við reynum þá að leggja mat á
hvað þarna er að gerast. Fyrst af
öllu tilkynninguna sjálfa; hvað
gengur viðkomandi til, hversu ár-
eiðanleg er heimildin, og enn-
fremur öflum við upplýsinga frá
opinberum aðilum ef einhverjir
slíkir eru þegar í sambandi við
fjölskylduna, t.d. skóla, dag-
heimili eða heilsugæslustöð, til
að ganga úr skugga um að við
séum á réttu róli í málinu.
Þarf tíma til
aö vinna traust
Af sjálfu leiðir að við höfum
alltaf samband við foreldra þess
barns sem tilkynnt er um, en það
fer eftir eðli málsins hvort við för-
um heim til þeirra og bönkum
upp á fyrirvaralaust eða boðum
komu okkar, eða hvort við boð-
um þau til viðtals á skrifstofuna
hjá okkur.
Þessu næst verður að reyna að
meta hverjir erfiðleikarnir eru og
vinna traust foreldrisins, eða for-
eldranna, vegna þess að mark-
miðið er alltaf að styðja fólk til að
bæta það sem úrskeiðis hefur far-
ið. Langflestir vilja lagfæra svona
hluti, flestum er vel við börnin sín
og ef um það er að ræða gera
flestir sér grein fyrir því að þeir
hugsa ekki nógu vel um þau. En á
móti kemur að fólk er ákaflega
viðkvæmt fyrir þessum hlutum,
fer í varnarstöðu, og oft gætir
mikillar afneitunar á þessu fyrsta
stigi.
Næsta stigið er svo greining, og
á grundvelli hennar er reynt að
leggja upp áætlun, og þar getur
margt komið til; í alltof mörgum
tilfellum gerum við bara grein-
inguna og sjáum að við höfum
ekki svigrúm til að vinna meira í
málinu að sinni, og látum okkur
þá einfaldlega nægja að koma
með einhverjar ábendingar til
viðkomandi foreidris. f öðrum
tilfellum er viðkomandi veitt við-
tal og reynt að fylgja málinu eftir í
hendur annarra meðferðaraðila,
og það er nú orðið til töluvert
framboð af ýmiss konar úr-
ræðum; áfengismeðferð, göngu-
deildarviðtöl á geðdeildum, við-
töl á barnageðdeild, stundum er
fýsilegt að beita einhverjum úr-
ræðum í samvinnu við skóla eða
dagheimili.
Nú en ef málið er mjög alvar-
legt og samvinna næst ekki, þá
mundi mál verða kynnt fyrir
barnaverndarnefnd Reykjavík-
ur, en í flestum tilfellum hefur þó
mál verið lengi til meðferðar áður
en til þess kemur.
Hinir fullorönu
hafa skilgreint
vandamálin
Við meðferð almennu stuðn-
ingsmálanna er hættan sú að það
skorti viðmiðunina við þarfir
barnanna. Það er gert ráð fyrir
því að fjölskyldan sem heild sé
skoðuð sem skjólstæðingur, og
þá er það hinn fullorðni sem skil-
greinir vandamálið. Gagnrýni af
þessu tagi hefur stundum verið
viðruð, og að mínu viti oft með
réttu. Við höfum líka verið að
vinna markvisst að því að auka
viðmiðunina við þarfir barnsins
þegar mál tiltekinnar fjölskyldu
kemur inn á borð hjá okkur.
Það sem til þarf er fyrst og síð-
ast það að starfsmenn hafi tíma.
Tíma til að setjast niður með
skjólstæðingnum og greina það
sem að er. Starfsmenn þurfa betri
aðgang að börnunum til að vinna ’
traust þeirra og greina líðan
þeirra, og það er líka spurning
um tíma, og að auki þurfa starfs-
menn að geta ætlað sér meiri tíma
með þeim sem sinna börnunum
mest, t.d. kennurum og fóstrum.
Þetta er mjög mikilvægt, vegna
þess að þegar vel tekst til um sam-
vinnu eru skóli og dagheimili ein-
hver mikilvægustu úrræðin; þar
er fólkið sem umgengst börnin á
hverjum degi.
Við höfum líka verið með sér-
stök námskeið fyrir starfsmenn
þar sem þetta atriði - fókusinn á
barnið í bárnaverndinni hefur
verið tekið upp. Það hefur sýnt
sig að börnin eru dálítið „fjarver-
andi úr sjúrnalnum" ef svo mætti
segja, en þessi mál standa og falla
með því að við höfutruiægilegan
mannskap, og þar méð tímátd að
sinna því sem sinna þarf. Hérna
eru of fáir starfsmenn miðað við
málafjöldann, en ég held hins-
vegar ekki að uppbygging kerfis-
ins hér í Reykjavík standi góðri
barnaverndarvinnu fyrir þrifum.
Það er frekar verkurinn úti á
landi þar sem allt vantar; starfs-
menn, skipulag og fé.

Y
Föstudagur 7. október 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15