Þjóðviljinn - 15.10.1988, Blaðsíða 9

Heilbrigðissráðstefna A Iþýðubandalagsins
Vinnan og heilsan
Eftir Vilhjálm Rafnsson, yfirlœkni Vinnueftirlits ríkisins
Það er velþekkt staðreynd að
orsakir sjúkdóma, heilsuleysis og
alls kyns vanlíðunar er oft að
finna í aðstæðum á vinnustöðum.
Þetta er svo viðurkennt að ég geri
það ekki að meginmáli mínu að
skýra ykkur frá þessum tenglsum
vinnunnar og heilsufarsins. Ég
geng út frá því sem gefnu að
menn viti að hér á landi koma.
atvinnusjúkdómar sennilega fyrir
í sama mæli og gerist hjá ná-
grönnum okkar í vestur-Evrópu
og Norður-Ameríku þar sem að-
búnaður og hollustuhættir á
vinnustöðum er hér svipaður og á
þessum svæðum sem ég nefndi.
Ég vil kynna ykkur skoðun mína
á því af hverju ekki miðar eins
hratt í vinnuverndarmálum hér á
landi eins og ég hefði kosið og
hvað ég tel að gæti breytt atburð-
arásinni þannig, að úrbætur verið
framkvæmdar á því, sem miður
fer á vinnustöðum. Ég vil sem
sagt viðra skoðanir mínar á því,
hvernig við gætum fengið öflugt
forvarnarstarf í gang á nánast
öllum vinnustöðum landsins.
Eins og ég sagði í upphafi er
orsaka atvinnusjúkdóma að leita
í heilsuspillandi aðstæðum á
vinnustað. Orsakirnar geta verið
margvíslegar og eitt meginverk-
efni atvinnulækninga er að finna
nýja slíka orsakavalda eða skil-
greina betur þá sem þekktir eru
og augljósir. Oft er um að ræða
einhvers konar mengun og takið
eftir, að hér á við mengun í víð-
tækustu merkingu þess orðs.
Mengunin getur verið eðlisfræði-
leg svo sem kuldi, hiti titringur
eða hávaði. Langvarandi hávaða-
mengun veldur sem kunnugt er
heyrnarleysi sem er einn algeng-
asti atvinnusjúkdómur okkar.
Ýmiss konar efnamengun getur
valdið eitrunum, lungnasjúk-
dómum, ofnæmi eða jafnvel
krabbameini og dauða. Líffræði-
leg mengun er minna þekkt, sem
orsök atvinnusjúkdóma, en þá er
átt við ýmis konar smitefni sem
geta valdið atvinnusjúkdómum
eins og til dæmis virusgulu hjá
meinatæknum sem vinna með
smituð blóðsýni. Eyðniveiran, er
það smitefni, sem nýverið hefur
vakið ótta meðal heilbrigðis-
stétta, sem hugsanleg orsök nýs
atvinnusjúkdóms. Fjórði aðal-
flokkur áhættuþátta á vinnustað
eru geðrænir eða sálrænir álags-
þættir svo sem einangrun í starfi,
einhæf svo kölluð „leiðinleg
störf,“ of miklar kröfur miðað við
hæfni og getu, harðstjórar í
stjórnunarstöðum svo eitthvað sé
nefnt af þessu sem stundum eru
kallaðir streituvaldar. Afleiðing-
arnar geta orðið bæði líkamlegir
og andlegir atvinnusjúkdómar.
Það var ekki ætlunin að telja
hér upp hina ýmsu atvinnusjúk-
dóma en þó get ég ekki látið vera
að minnast á álagssjúkdóma í
hreyfi- og stoðkerfi sem heild, en
- af þeim höfum við íslendingar
nóg, og stafa þeir einkum af ófull-
nægjandi vinnuaðstæðum og
alltof löngum vinnudegi.
Það sem mér gekk til með þess-
ari upptalningu var að sýna ykkur
að atvinnusjúkdómar eiga yfir-
leitt rót sína að rekja til einhverra
athafna eða aðstæðna, sem
mennirnir sjálfir ráða yfir. En
það skortir mikið, ef þeir sem
staddir eru á vinnustaðnum sjálf-
um hafa ekki vilja til að hafa
stjórn á þeim þáttum, sem geta
valdið sjúkdómum og heilsuleysi.
Starfsmenn á slíkum vinnustöð-
um líða fyrir vikið. Stjórnendur
eru þá alltaf taldir bera ábyrgð á
aðbúnaði og öryggismálum á
vinnustaðnum.
Hvað gerist á íslandi?
Hvað gerist hér á íslandi, ef
einhver fær atvinnusjúkdóm?
umbelgína
iyöerðir ’89 erukomnar-
Jm helgina sýnum svo vel,
bflinn vmsæla4"r tiölskyldubíU og sem
bæði sem goðurhí °S í rekstri.
þægilegur vmnubfll, o y Lada Lux
Einnig sýnum við folksn ^ ^ og 3
Lada Samara með st* ^ ^ þann
-
áPlaugardag og sunnudag.

BIFREIÐAR & LANDBÚNAÐARVÉLAR HF IY
Ármúla 13 - 108 Reykjavík - 0 681200 ***
Eitt er víst í því máii, að sá.sem er
veikur líður á sál og líkama.
Hann verður ef til vill óvinnufær,
atvinnulaus og bíður fjárhagslegt
tjón. Hann deyr jafnvel af völd-
um atvinnusjúkdómsins. Al-
mennar sjúkra- og örorkutrygg-
ingar eru að sjálfsögðu fyrir
hendi hér á landi en Trygginga-
stofnun ríkisins skeytir ekkert um
það, hvort um atvinnusjúkdóma
er að ræða eða ekki. Það gera
hins vegar systurstofnanir Trygg-
ingastofnunarinnar á hinum
Norðurlöndunum. Þær gæta
hagsmuna hins sjúka í þessu efni
og bæta sérstaklega tekjutap þéss
sem fær atvinnusjúkdóm. En þar
með er ekki sagan öll. Sá sem
haldinn er atvinnusjúkdómi á
kröfur á hendur þess vinnu-
veitanda eða á hendur þeim
’ vinnuveitendum, sem ábyrgð
báru á þeim vinnuaðstæðum,
þeirri mengun á vinnustaðnum,
sem olli atvinnusjúkdómnum.
Þegar hið almenna tryggingakerfi
hefur látið rannsaka hvort um at-
vinnusjúkdóm er að ræða, er
eftirleikurinn við vinnuveitanda,
sem gert er að bæta fyrir sviða og
verk, lýti og mein hins veika, oft-
ast auðveldur. Þetta bótakerfi,
sem ég hef hér lýst fyrir ykkur, er
að sjálfsögðu nokkuð mismun-
andi í hinum ýmsu nágranna-
löndum okkar, en þetta eru þó
meginlínurnar. Þessi mál eru að
mínu viti frábrugðin hér á landi í
tveim afdrifaríkum atriðum:
ITryggingastofnun ríkisins
■ hefur ekki frumkvæði að
því að athuga, hvort sjúkdómar
eru atvinnusjúkdómar, og þótt
svo væri, bætir hún atvinnusjúk-
dóma ekki sérstaklega.
2Að sækja bætur fyrir
■ atvinnusjúkdóma til
atvinnurekenda hérlendis eru
erfið og tvísýn einkamál, sem
ekki er von að sjúklingar eða að-
stendendur látinna kasti sér út í,
þegar þeir, sem eiga að vera
málsvarar lítilmagnanna, láta sig
þetta engu skipta. Að atvinnu-
rekendur bera hér mesta ábyrgð
er þó nánast ótvírætt, enda sýna
dæmin af vinnuslysum það glögg-
lega.
Molbúaháttur
Góðir hlustendur, hvað þýðir
þetta í raun? Hvaða afleiðingar
hefur þetta, sem ég kalla Mol-
búahátt okkar íslendinga í trygg-
ingamálum varðandi atvinnu-
sjúkdóma? Gerir þetta eitthvað
til? Ég tel, að þetta sé grunnurinn
að því, að okkur hjá Vinnueftir-
liti ríkisins tekst ekki að áorka
meiru en við gerum og að við
erum iðulega talandi fyrir
daufum eyrum bæði starfsmanna
og stjórnenda fyrirtækja. En það
er ekki aðalvandinn hvernig eftir-
litsstofnuninni gengur að ná
markmiðum sínum. Molbúahátt-
urinn verður til þess, að enginn
hefur áhuga á vinnuverndarmál-
um, enginn hefur áhuga á að
fyrirbyggja atvinnusjúkdóma. Ég
skal nú leiða að þessu tvö veiga-
mikil rök.
ISjúklingur, sem haldinn er
■ atvinnusjúkdómi, finnur
ekki hjá sér neina knýjandi þörf
fyrir að sjúkdómur hans sé
greindur sem atvinnusjúkdómur.
Það mundi, í núverandi almanna-
tryggingakerfi, ekki bæta fjár-
hagsstöðu hans og eins og áður
sagði, er það ekki fýsilegt fyrir
hann að velta upp málatilbúnaði,
þar sem endalok væru óviss.
Fyrrnefnd afstaða almannatrygg-
Það er sjaldan sem atvinnurekendur eru raunverulega kallaðir til ábyrgðar fyrir það vinnuumhverfi sem þeir
hafa búið starfsmönnum sínum.
ingakerfisins verkar einnig letj-
andi á samstarfsmenn sjúkling-
sins, aðstendendur og ver-
klýðsfélagið hans. Afleiðingin
verður sú, að athygli sjúklingsins
og annarra sem tengjast honum,
beinist ekki vinnuumhverfinu og
þætti þess í að orsaka sjúkdóm-
inn. Vinnuverndarmál verða
leiðinleg og erfið í augum þess,
sem málið varðar frá þessari hlið.
Leiðinleg aukaatriði
2Atvinnurekandinn, stjórn-
■ andi fyrirtækisins hefur að
sjálfsögðu, vegna þess hvernig
kerfið er, engan áhuga á atvinnu-
sjúkdómum. Hann sér þá áka-
flega sjaldan. Menn ganga ekki
fyrir hann, sárum og kaunum
slegnir, svo segjandi: „Sjá, for-
stjóri, ég er haldinn atvinnusjúk-
dómi, veittu mér nokkrar bætur
fyrir heilsutjónið." Nei, góðir
hálsar, það er sjaldan sem at-
vinnurekandi er raunverulega
kallaður til ábyrgðar fyrir það
vinnuumhverfi, sem hann hefur
búið starfsmönnum sínum og leitt
hefur til sjúkdóma eða dauða.
Hann rekur því starfsemina ótr-
auður áfram, stundum án þess að
vita af aukaframleiðslunni, at-
vinnusjúkdómunum. Stundum
veit hann af þeim en þessi galli/
annmarki á framleiðslunni, sem
honum finnst kannski atvinnu-
sjúkdómarnir vera, kosta hann
nánast ekki neitt, leiða yfirleitt
ekki til málaferla né annarra al-
mennra leiðinda. Vinnuvern-
darmál eru því í augum atvinnu-
rekandans leiðinleg aukaatriði,
sem þó taka yfirleitt fljótt af.
Núverandi Molbúaháttur, það
er að segja hvernig tryggingamál-
um atvinnusjúkdóma er hér hátt-
að, leiðir þ ví til mikils r j ómalogns
í vinnuverndarmálum. Sú blíða
öll nær langt inn í raðir heilbrigð-
isstétta, en það er önnur saga,
sem ég segi kannski seinna. Aðal-
atriði þessa máls er nefnilega að á
vinnustöðunum sjálfum verði
vinnuverndarmál leyst af starfs-
mönnunum og stjórnendum í
sameiningu og að heilbrigðis-
stéttir verði þar aðeins
leiðbeinendur.
Ég vil sem sagt bylta trygginga-
málum atvinnusjúkdóma þannig,
að sá, sem haldinn er atvinnu-
sjúkdómi, hafi hag af því að sjúk-
dómurinn sé úrskurðaður sem at-
vinnusjúkdómur og vinnu-
veitandinn hafi hag af því, að
ekki komi upp atvinnusjúkdóm-
ur í fyrirtæki hans.
Hvernig á svo að þekkja at-
vinnusjúkdómana frá öðrum
sjúkdómum? Látum læknana um
það. Þeir eru menntaðir til þess
að greina sjúkdóma og vita
manna mest um orsakir þeirra,
en mengum og álag getur í þessu
sambandi verið nauðsynlegt að
mæla og meta af til þess sér-
lærðum mönnum. En þetta ætla
ég ekki að skýra út nánar að
sinni.
Um nokkra atvinnusjúkdóma
má lesa í Læknablaðinu. Til
l dæmis stóð þar fyrir nokkrum
árum, að sex manns hefðu dáið úr
mesótelíóma á íslandi á löngu
tímabili. Þetta er sjaldgæft
krabbamein en mjög banvænt og
orsakast venjulega af því að
menn verða fyrir asbestmengun í
vinnunni. Það stendur líka í þess-
ari grein, að tíðni þessa krabba-
meins sé svipuð á íslandi og í
Bandaríkjunum miðað við fólks-
fjölda. Greinist maður í Banda-
ríkjunum með mesótelíóma
vaknar nær sjálfkrafa upp bóta-
mál á hendur framleiðanda
asbestsins, sem viðkomandi
veiktist af, og það má mikið vera,
ef hann þarf ekki að unga út um-
talsverðum skaðabótum. Hvaða
hræringar og viðbrögð hefur
þessi grein í Læknablaðinu vakið
hér á landi? Hafa hér orðið mála-
ferli vegna mesótelíóma? Ónei.
Finnst ykkur kannski eins og mér
að það ætti að breyta einhverju?
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 15. október 1988
Laugardagur 15. október 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
SUPER
TIL
BORGA
VILTU NOTA
FERÐINA?
til:
Kaupmannahafnar fyrir 18.780 kr.,
Frankfurt fyrir 16.170 kr.,
Glasgow fyrir 15.370 kr.,
Gautaborgar fyrir 18.780 kr.,
Lundúna fyrir 17.750 kr.,
Luxemborgar fyrir 18.600 kr.,
Oslóar fyrir 18.020 kr.,
eða Stokkhólms fyrir 22.500 kr.
HVAÐ ER
SÚPER APEX
FARGJALD?
Hámarksgildistími farseöils er 1 mánuöur.
Lágmarksgildistími er 1 sólarhringur meö því
skilyrði að gist sé aðfararnótt sunnudags.
Sæti þarf að bóka með a.m.k. 14 daga
fyrirvara með þeim undantekningum að í
desember er hægt að bóka Súper APEX til
Kaupmannahafnar, Gautaborgar, Oslóar og
Stokkhólms fram að brottför.
Ávallt skal bóka far báðar leiðir og greiða
farseðil um leið. Engar breytingar er hægt að
gera á farseðli eftir að hann hefur verið
afhentur.
Börn á aldrinum 2-11 ára fá 50% afslátt
frá Súper APEX verði og börn yngri en 2 ára
fá 90% afslátt.
Upplýsingar og farpantanir í síma25 100.
FLUGLEIDIR
AUK/SlA k110d20-225