Þjóðviljinn - 26.10.1988, Qupperneq 5
VIÐHORF
Þessa stundina hefur fólk al-
mennt alvarlegar áhyggjur af því
hve illa því gengur að skilja at-
burði líðandi stundar. Oftast
skiptir þjóðfélagslegur skilningur
þó ekki miklu, hlutirnir ganga
einhvern veginn upp og fræðin
um eðli mála er einskær
kaffihúsa- og barmenning. Það er
fyrst er illa gengur sem skilnings
er þörf.
Þess vegna hefur verið gaman
að lesa fræðimannaskrifin í
Morgunblaðinu síðustu daga.
Nýstofnað félag sparifjáreigenda
fékk t.d. á fyrsta degi sínum
fræðilega lofgjörð hagfræði-
prófessors á síðum blaðsins. Síð-
an hefur hver skrautfjöðrin á fæt-
ur annarri játað fræðilega tryggð
sína í greinaskrifum. Sá síðasti
veifar því nú framan í alþjóð að
hagvöxtur á síðari hluta aldarinn-
ar hafi verið svo og svo mikið
meiri í Noregi en hér vegna verð-
bólgunnar á íslandi. Ekki veit ég
hvernig hægt er að leiða að þessu
fræðileg rök en ég efast þó ekki
um að það sé hægt.
Grundvallarhugmyndir borg-
aralegrar hagfræði virðast komn-
ar á svipað stig og hugarheimur
kirkju og aðals á lokaskeiði léns-
veldisins. Með rökfræði skóla-
spekinnar var hægt að sanna allt,
tunglið var úr osti, Gabríel var
með bláa vængi og guð var ekki
almáttugur. Allt var þetta sannað
mál ásamt hinu gagnstæða að
tunglið var ekki úr osti o.s.frv.
Þetta kom upp í huga minn þegar
ég hlustaði á Þorstein Pálsson
leggja fram síðustu kjaraskerð-
ingar- og ríkisgjaldþrotshug-
myndir sínar. Ágæti þeirra sagði
hann að hefði verið reiknað út af
sérfræðingum, þetta væri hag-
fræðileg jafna, þetta væru stað-
reyndir. Það er vert að minna á
að ekkert af því sem hagspeking-
ar stjórnvalda hafa spáð síðustu
árin hefur ræst, hver sem er hefði
getað giskað betur.
En þó svo fræðimönnum farist
furðulega við spádómsskrif þá
eru fræðilegar forsendur þeirra
mikilvægar, því að á grundvelli
þeirra er upplýsingum safnað
saman. Þær talnaraðir verða svo
grundvöllur nýrra kenninga, því
Samfélagsleg nýsköpun
Sigurður G. Gunnarsson skrifar
nýjar kenningar verða auðvitað
að hafa tölfræðilegan bakhjarl.
Kerfið er lokað og lýtur nær ein-
göngu innri lögmálum.
Þegar Adam Smith gaf út virt-
asta hagfræðirit borgaralegrar
hagfræði „Auðlegð þjóðanna“
1776 var kenningunum strax
mjög vel tekið. Athafnamönnum
fannst þær skýra það sem raun-
verulega var að gerast, það sem
allir höfðu í raun vitað en enginn
komið orðum að. En það er langt
síðan sannleiksþorstinn ein-
kenndi svo hagfræðilega hugsun.
í sínum lokaða hring ganga
fræðin út á að reikna út vit-
leysuna með fleiri aukastöfum og
setja það sem er að gerast í göfu-
gan búning.
Ég held að sannleikans um fé-
lagslega stöðu okkar sé ekki frek-
ar að leita innan háskólans en
annars staðar í samfélaginu. Þeir
sem mestum metorðum ná innan
skólakerfisins eru gjarnan þeir
sem hafa fundið metnaði sínum
fullnægt innan veggja skólanna
og fara því að kenna strax og þeir
hafa lokið námi. Eins var því far-
ið með kennara þeirra. Frá þessu
eru að sjálfsögðu hinar ágætustu
undantekningar og best er ef
fræðimennska og athafnasemi
fara saman.
Nú er Alþýðubandalagið kom-
ið í stjórn. Um margra ára skeið
hafa verið ákjósanlegar aðstæður
til að bæta lífskjörin í landinu en
einmitt nú þegar óstjórn þessara
ára hefur gert það vandasamt, þá
b j óðast okkar menn til að set j ast í
stjórnarstólana og taka á sig
gjaldþrot okurhyggjunnar.
Steingrímur Sigfússon ætlar að
hefja jarðgangabyltingu árið
1991, þ.e. í tíð næsta eða þar-
næsta samgönguráðherra. Ólafur
Ragnar ætlar að skattleggja
vaxtagróða þeirra sem eiga „meir
en nokkrar miljónir" í lánakerf-
in'u og koma á sérstökum Þor-
steinsskatti. Svavar ætlar svo að
bjarga fjárhag ríkisútvarpsins
sem um langa hríð hefur verið
rekið upp í skuld og undir pólit-
ískum járnhæl Sjálfstæðisflokks-
ins. Ég er hins vegar ekki viss um
að þessir veikburða frjóangar fé-
lagslegrar hugsunar muni skera
sig úr öllum þeim arfa sem nú
brýst fram í efnahagslífinu og
endurspeglast í mannlífinu. Ég
held að mun meira þurfi að koma
til og reikna með að það sé í burð-
arliðnum.
Þrennt vil ég gagnrýna í fyrstu
aðgerðum stjórnarinnar, þ.e. fyr-
ríkinu tekst að halda lánagleði
sinni í skefjum og því ástæða til
að ætla að þrepalækkun ríkis-
stjórnarinnar á vöxtum tefji fallið
frekar en hitt. Þarna hefði átt að
grípa til miklu róttækari aðgerða.
I öðru lagi tel ég alrangt að
heimila vöruverðshækkun vegna
3% gengisfellingar. Ef verðbólg-
an er stöðvuð, en það er nánast
barnaleikur nú, þá verður næsta
sending ekki dýrari í innkaupum
en sú síðasta. Meðan verðbólga
geisar fer hins vegar alltaf hluti
álagningarinnar í að greiða næstu
„Ég held hins vegar að ekkert
réttlœti tenginu vaxta og launa.
Við ætlum líka að hœkka
launin meiren vöruverðið
meðan þessi ríkisstjórn situr
ogþá eiga vextirnir svo sann-
arlega ekki að fylgja með.
Hugmyndin er einfaldlega
mistök, það gleymdist aðalat-
riðið. “
irhugaðar breytingar á vísitölu-
grundvelli lánskjara, heimildir til
vöruhækkana á grundvelli 3%
gengisfellingar og veikburða að-
gerðir stjórnarinnar á vaxta-
markaðnum.
f fyrsta lagi tel ég að tilhneiging
til sjálfkrafa lækkunar vaxta sé
mun meiri en óskir ríkisstjórnar-
innar gefa tilefni til að ætla. Stórir
fjárfestingaraðilar eru á leið út af
byggingamarkaðnum, svo sem
verslunin, heildsalarnir og skrif-
finnskan. Þá er svo til um garð
gengin eignaupptaka frá þeim
fyrirtækjahópum sem undir urðu
við mettun verslunar í Reykja-
vík. Þá eru það ofneytendurnir
og þeir sem komið hafa sér upp
heimili síðustu 10 árin að ó-
gleymdum fiskiðnaðinum. Þessir
hópar auka ekki skuldabyrði
sína, af þeim er ekki meir að
hafa. Eftirspurn eftir lánum er
því fyrirsjáanlega að minnka ef
vörusendingu hærra verði. Þessi
munur er sjálfur uppruni verð-
bólgugróðans margfræga og hann
var græddur í hvert skipti sem
eitthvað var keypt öll verðbólgu-
árin. Ef þessi gróði verður ekki
tekinn af vöruálagningunni nú
þegar verðbólgan dvínar þá renn-
ur hann í framtíðinni beint til
vöruseljenda og eykur þannig
gróðann. Þegar kreppir að er
ekki bæði hægt að auka gróðann
og launin, það verður að gerast á
hvers annars kostnað. Eða var
það kannski þess vegna sem ekki
mátti skila samningsréttinum?
í þriðja lagi, og það hef ég
skrifað um áður, þá er rangt að
tengja saman launin og vextina.
Ég var einu sinni fylgjandi sltkri
tenginu en mér var góðfúslega
bent á að með því væri verið að
bæta vaxtamálunum inn í kjara-
samningana, ef umsamin laun
hækka þá hækka vextirnir. Þetta
Karlveldið lætur ekki að sér
Takk Gestur fyrir greinina
„Sigur feðraveldisins“ í Þjóðvilj-
anum 12. október síðastliðinn.
Ég var lengi í talsverðum vafa um
hvort ég ætti að leggja í það að
setja nokkrar línur á blað í tilefni
ríkisstjórnarþátttöku Alþýðu-
bandalagsins, minnug þess að
hafa verið sökuð um geðillsku og
að vera með annarlegar túlkanir
þegar ég talaði um „dæmigerða
afstöðu karla innan vinstri-
hreyfingarinnar til kvenna“. Nú
hefur aftur á móti tvennt orðið
mér hvatning til að láta álit mitt í
Ijós. Annað er fyrrnefnd grein
þín og hitt er sú athygli sem það
hefur vakið hér í Noregi að Al-
þýðubandalagið á íslandi skuli
geta leyft sér að setjast í ríkis-
stjórn með 3 ráðherra, allt karla.
Ég verð að viðurkenna að þeg-
ar Ólafur Ragnar Grímsson lét
ákaft í Ijós harma sína vegna þess
að Kvennalistinn hefði ekki vilj-
að taka þátt „í tilraun til að
mynda ríkisstjórn jafnréttis- og
félagsafla í landinu“, þá hélt ég að
hann teldi Alþýðubandalagið
bæði málsvara fyrir jafnrétti og
félagshyggju. Nú sé ég að hann
hefur ætlað Kvennalistanum að
sjá um jafnréttið.
Með því að ganga fram hjá
konum við úthlutun ráðherra-
embætta er Alþýðubandalagið
ekki aðeins að þverbrjóta þá
jafnréttisímynd sem flokkurinn
hefur viljað hafa, heldur er verið
„að staðfesta gamlar starfsreglur
feðraveldis og karlapólitíkur:
Það er allt í lagi að hleypa konum
að, bara ef þær eru undir karl-
mennina settar.eins og Gestur
Sigþrúður Helga Sigurbjarnardóttir
orðar það. Fyrir mér er þetta ekki
síður staðfesting á því gamal-
kunna að þegar til kastanna kem-
ur eru það karlarnir sem skil-
greina hvað er mikilvægast og
hvað beri að hafa forgang. Þegar
jafnréttissjónarmiðið rekst á
önnur sjónarmið þá eru það enn
sem fyrr karlarnir sem hafa vald-
ið til að ráða lyktum.
Sósíalisminn hefur alltaf kraf-
ist þess af konum að þær sýni
samstöðu með körlum sínum og
berjist við hlið þeirra fyrir „rétt-
lætinu“. Þegar þeir eru svo búnir
að frelsa heiminn er hægt að fara
að huga að málum kvenna.
Reyndar á það að vera óþarfi, því
þá hefur sósíalisminn þegar frels-
að konurnar á þann hátt sem
karlarnir hafa hugsað sér.
Nú hafa strákarnir í Alþýðu-
bandalaginu mjög látið að því
liggja að þeir séu búnir að átta sig
á því að baráttan fyrir jafnréttinu
sé meðal annars fólgin í því að
stelpurnar séu með í þeirri bar-
áttu á sama grundvelli og þeir
sjálfir. Það sem þeir hafa senni-
lega ekki áttað sig á er að fái kon-
urnar jafnrétti þá hlýtur það að
verða á kostnað karlanna. Alla-
vega bregðast þeir við eins og
þeir sem hafa völd hafa ávallt
gert; þeir sleppa ekki sínu af
hendi baráttulaust. Karlasam-
staðan er sterk í Alþýðubanda-
laginu.
Hversu léttvæg jafnréttissjón-
armiðin eru í raun hjá Alþýðu-
bandalaginu kemur mjög vel í
ljós þegar Ólafur Ragnar er beð-
inn um skýringu á því að engin
kona skuli fá .ráðherraembætti á
vegum flokksins. Eftir því sem
formaðurinn segir er það síður en
svo vegna þess að flokkurinn hafi
ekki frambærilegar konur. í
Morgunblaðinu 30. september
segir hann: „Guðrún Helgadóttir
er glæsilegur fulltrúi okkar Al-
þýðubandalagsmanna og mun í
„Það sem þeir hafa sennilega
ekki áttað sig á er aðfái kon-
urnar jafnrétti þá hlýtur það að
verða á kostnað karlanna. All-
avega bregðast þeir við eins og
þeirsemhafavöldhafa ávallt
gert; þeir sleppa ekkisínu af
hendi baráttu laust. Karlasam-
staðan ersterk íAlþýðubanda-
laginu. “
formaðurinn. (Mín undirstrik-
un).
Strákar, þessi rök ykkar halda
ekki. Þið verðið að átta ykkur á
því að það er ekki nóg að tala
fallega um hversu heitt þið óskið
jafnréttis, bara ef það hreyfir
ekki við ykkar stöðu.
framtíðinni eins og hingað til
gegna mikilvægu pólitísku foryst-
uhlutverki innan Alþýðubanda-
lagsins.“
Daginn áður er haft eftir Ólafi
Ragnari í sama blaði að hann og
Svavar hefðu verið fyrstu kostirn-
ir. Afhverju voru þeir það?
Skyldi hafa verið um eitthvert
náttúrulögmál að ræða?
Ólafur Ragnar segir ástæðuna
fyrir að Guðrún Helgadóttir fékk
ekki ráðherraembætti vera að
hún er úr Reykjavík og Alþýðu-
bandalagið geti ekki leyft sér að
hafa alla sína ráðherra frá
Reykjavíkursvæðinu, eins og Al-
þýðuflokkurinn geri. „Þá því
miður, vegna þessara sjónarmiða
varð niðurstaðan þessi,“ segir
Alþýðuflokkurinn stóð frammi
fyrir sama vandamáli við myndun
fýrrverandi og núverandi ríkis-
stjórnar. Munurinn er bara sá að
þeir gátu ekki leyft sér að koma
með 3 ráðherra og hafa einungis
karla. Jafnréttissjónarmiðið varð
ofan á hjá þeim, en að sjálfsögðu
ekki á kostnað forkólfanna, þeir
létu sig hafa það að taka alla ráð-
herra úr Reykjavíkurliðinu.
Mér finnst það heldur ömur-
legt yfirklór þegar allir ráðherr-
arnir Alþýðubandalagsins velja
sér konur sem aðstoðarmenn.
Þetta er of dæmigert! Konurnar
eru hér í sínu hefðbundna hlut-
verki að styðja undir karlana og
væntanlega að létta þeim ströfin.
Mér dettur í hug orkugjafa-
gengur að sjálfsögðu ekki upp,
vextir eru hluti gróðans og það er
ekki hægt að þvinga fram gróða-
hækkun í hvert sinn sem launin
hækka. Hins vegar væri hægt að
færa inn kjaraskerðingaráhrif í
útreikning lánskjaravísitölu meir
en nú er. Ég held hins vegar að
ekkert réttlæti tengingu vaxta og
launa. Við ætlum líka að hækka
launin meir en vöruverðið meðan
þessi ríkisstjórn situr og þá eiga
vextirnir svo sannarlega ekki að
fylgja með. Hugmyndin er ein-
faldlega mistök, það gleymdist
aðalatriðið.
Ég er þeirrar skoðunar að Al-
þýðubandalagið eigi nú að losa
sig aðeins frá hagfræðikúrfum
nútíma skólaspeki og skapa nýja
farvegi til lausnar samfélags-
vanda okkar. Frjó hugsun, rýni
og gagnrýni er lítils virði í flokkn-
um ef engrar Perestrojku verður
vart í aðgerðum forystunnar. Það
þarf að veita nýjum samfélags-
hópum aðild að valdinu, það þarf
að færa valdið niður á gólf.
Vissulega gefast færi til þess
núna. f fyrsta lagi er megn óá-
nægja með pólitíska útdeilingu
opinberra embætta og því frjór
jarðvegur fyrir upptöku kosninga
eða einhvers konar starfsmanna-
vals til ábyrgðarstarfa hjá opin-
berum fyrirtækjum og stofnun-
um. í öðru lagi er mikill áhugi
fyrir uppstokkun stjórnkerfisins
á landsbyggðinni vegna óánægju
með núverandi stjórnkerfi að
sunnan. Þriðja stjórnsýslustigið á
því ört vaxandi fylgi að fagna en
það myndi gjörbreyta öllu pólit-
ísku lífi í landinu. í þriðja lagi
veldur gjaldþrot fiskvinnslu og
útgerðar því að byggðarlög missa
veiðiréttindi sín. Eina svarið,
eins og nú er komið málum, er að
innleiða byggðarkvótann enda
stendur ekki steinn yfir steini í
fiskveiðistefnu vísindaveiði-
mannsins í sjávarútvegsráðu-
neytinu.
Þannig mætti lengi telja. En
grundvallaratriði er að trú manna
á gömlu leiðirnar er þverrandi.
Fólk sér ekki hagsmunum sínum
farveg við ríkjandi aðstæður, það
vill breytingar.
Hafnarfirði 18/10 ’88
hæða
kenning sumra feminista, þar
sem bent er á að konan sé orku-
gjafi karlmanna. Á vinnumark-
aðnum gerist það þannig að kon-
ur eru einkaritarar og aðstoðar-
menn karlanna. Mestöll þeirra
orka fer í að létta yfirmönnum
sínum starfið og auðvelda þeim |
að komast ofar í pýramídanum.
Á heimilunum eru það eiginkon-
urnar sem sjá um þjónustuna
þannig að karlarnir geti safnað
þreki fyrir næsta dag.
Eins og ég sagði í upphafi þá
hefur það vakið athygli hér í Nor-
egi að 1988 skuli vera mynduð
ríkisstjórn á íslandi með aðeins
einni konu í ráðherraembætti.
Þetta þykir ekki síst undarlegt
vegna þess hvaða flokkar eiga
þarna aðild og þá ekki síður í ljósi
styrkrar stöðu Kvennalistans. í
sjónvarpsumræðum fyrir nokkr-
um dögum sagði ein áhrifamesta
kona norska hægriflokksins að
henni hefði aldrei dottið i hug að
staða kvenna á íslandi væri svona
slæm. Hún sagðist skilja vel ís-
lenskar konur sem stofnuðu
kvennalista, þó að hún teldi langt
frá því þörf fyrir einn slíkan í Nor-
egi.
Alþýðubandalagið féll sannar-
lega á prófinu í þetta skipti. Ég
ætla samt að vona að einhvem-
tíma renni upp ljós fyrir „prökku-
runum“ í Alþýðubandalaginu og
að þeir átti sig á því að þeir
neyðast til að taka kröfur kvenna
um jafnrétti alvarlega. Jafnvel
líka þegar það kostar þá persónu-
legar „fórnir“.
Sigþrúður Helga stundar nú háskóla-
nám í Osló.
Miðvikudagur 26. október 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5