Þjóðviljinn - 01.11.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Hversvegna
kynsferðisleg misnotkun?
Norska kvikmyndin um kyn-
ferðislega misnotkun á börnum,
sem sýnd var á Stöð 2 á sunnu-
dagskvöld, var engin snilldarleg
úttekt á þessu vandamáli, en hún
þjónar því þarfa hlutverki að
vekja máls á stóru vandamáli sem
allt of mikil þögn er um. Óhugn-
anlega stór hluti barna verður
fyrir kynferðislegri áreitni og
misnotkun á heimilum sínum;
oftast þegja þau um það og ala
með sér sektarkennd, og þessi
reynsla íþyngir þeim ævilangt.
Þess utan hafa vaxandi hópar
barnaníðinga á Vesturlöndum
fundið leið til að svala fýsnum
sínum meðal fátækra barna í fá-
tækrahverfum heimalanda sinna
og þó einkum í löndum þriðja
heimsins.
Veigamikill hluti þessa vanda-
máls er sú þögn sem hefur ríkt um
það. í skjóli hennar eru barna-
níðingar óáreittir við iðju sína, og
vegna hennar byrgja fórnarlömb
þessa athæfis reynslu sína inni
þannig að hún verður þeim enn
stærra vandamál. Aukin umræða
hlýtur að hvetja fórnarlömbin til
að leita aðstoðar, til að eyða eigin
sektarkennd og til að stöðva at-
hæfi barnaníðinganna. Þess
vegna ber að fagna norsku mynd-
inni og slíkri umræðu. Hins vegar
kom það fram í myndinni og í
umræðunni á eftir, að við erum
komin mjög skammt á veg með
að skilja vandamálið og hvernig
ráðast megi að rótum þess.
Það viðhorf var mjög ráðandi í
myndinni að efla þyrfti löggæslu
og herða refsingar barnaníðinga.
Þessi slagsíða er kannski ekki
óháð því að myndin er gerð að
tillhlutan norska dómsmálaráðu-
neytisins, sem er þekkt fyrir þá
afstöðu að ráðast gegn glæpum
með herðingu refsinga. Svipað
sjónarmið kom fram hjá
rannsóknarlögreglukonunni í
umræðunum á eftir og hún benti
á þá umhugsunarverðu stað-
reynd, að barnaníðingar fá mjög
væga dóma miðað við þá sem
gera sig seka um auðgunarbrot
(og þá hefur hún væntanlega átt
við innbrot og þess háttar en ekki
fjárdrátt og önnur hvítflibbaaf-
brot). Þetta sýnir okkur hvernig
refsilöggjöf okkar er gegnsýrð af
hugarfari sem metur eigur góð-
borgaranna meira en andlega vel-
ferð barna.
Þeirri skoðun hefur hins vegar
vaxið ásmegin meðal þeirra sem
fjalla um afbrotamál af einhverri
faglegri þekkingu, að herðing
refsinga hafi mjög takmörkuð
áhrif til að draga úr afbrotum.
Vilji menn í alvöru stemma stigu
við kynferðislegri misnotkun á
börnum, er kannski hugsanlegt
að herða refsingar, en margt
fleira verður að koma til. Fyrst og
fremst þurfum við að skilja hvað
veldur þessu atferli.
í umræðunum eftir sjónvarps-
myndina vék Guðrún Jónsdóttir
að tveim almennum skýringum,
sem raunar komu báðar fram í
myndinni. Annars vegar væru
karlmenn árásargjarnari en kon-
ur, eða hefðu að minnsta kosti
minni hemil á árásargirni sinni.
Var á Guðrúnu að skilja að hún
teldi hæpið að leggja slíka skýr-
ingu til grundvallar í afstöðu til
vandamálsins, og vil ég taka
undir það. Hins vegar sagði Guð-
rún að hægt væri að skilja kyn-
ferðislega misnotkun karla á
börnum sem lið í viðleitni þeirra
til að halda völdum sem karl-
menn. í þættinum hafði talsmað-
ur breskra samtaka fórnarlamba
reyndar sett fram sams konar
skýringu á þeirri kynferðislegu
misnotkun sem faðir hans hafði
beitt hann og systkini hans. Mér
finnst augljóst að þessi skýring
hefur nokkuð til síns máls, rétt
eins og það atriði að karlmenn
hafa oft minna taumhald á árás-
argirni sinni, en hvorugt atriðið
getur verið nein allsherjar
skýring.
Ólafur Oddsson, forstöðu-
maður neyðarathvarfs Rauða
krossins, hafði margt skynsam-
legt til málanna að leggja í um-
ræðunum. Hann minntist meðal
annars á það, að vitneskjan um
kynferðislega misnotkun karla á
börnum hefði oft þau áhrif að
hefta feður við að láta vel að
börnum sínum. Það er nefnilega
svo, að þótt opinberlega sé þagað
um þessa misnotkun, er almenn-
ingur mjög á varðbergi gagnvart
henni og fjöldi karlmanna forðast
að snerta börn af ótta við að fá
orð á sig fyrir óeðli. í menningu
okkar eru menn fljótir að sjá kyn-
ferðislegt innihald í atferli karl-
manna gagnvart börnum, en
mjög seinir til að sjá slíkt innihald
í atferli kvenna. Það er síðan
þekkt staðreynd í afbrotafræðum
að liggi menn undir grun um
saknæmt atferli, eru þeir líklegri
en ella til að drýgja það. Ef karl-
maður faðmar stúlkubarn og er
ásakaður um kynferðislegt atferli
gagnvart henni, er hann líklegri
til að hafa í frammi kynferðislegt
atferli gagnvart stúlkubörnum en
ella. Þetta er ein hlið málsins, og
önnur hlið málsins 'er sú að oft
hafa karlmenn ekki eðlilega og
afslappaða afstöðu til líkam-
legrar snertingar við börn. Þeir
óttast þessa snertingu og hún get-
ur líka tekið á sig mynd forboð-
inna ávaxta í hugarheimi þeirra
og þeir leiðst út á brautir kyn-
ferðislegrar misnotkunar.
Þegar Ómar Valdimarsson
spurði viðmælendur sína í sjón-
varpssal, hvort til væri einhver
menningarheimur þar sem kynlíf
með börnum þætti sjálfsagt, var
spurningunni eiginlega vísað frá.
Þetta var að vísu klaufalega orð-
uð spurning, en efni hennar þó
ekki fráleitt. Við þekkjum fornar
menningarþjóðir, þar sem það
þótti sjálfsagt að eldri menn
hefðu kynmök við kornunga ung-
linga, og oft í sögu mannkyns hef-
ur bannið við sifjaspellum verið
virt að vettugi meðal stórra hópa.
Ég held hins vegar að þegar við
tölum um kynferðislega misnotk-
un á börnum í samfélagi okkar
séum við að tala um menningar-
legan sjúkdóm sem tengist af-
skræmdu karlhlutverki okkar
tíma og upplausn þess. Óhugnan-
lega stór hluti karlmanna á við
verulega tilfinningalega bæklun
að stríða, og margir karlmenn
berjast örvæntingarfullri baráttu
til að reyna að lialda í þau völd og
forréttindi, sem fylgt hafa kyni
þeirra, og það er fyrst og fremst í
þessu ljósi sem við eigum að
skoða kynferðislega misnotkun á
börnum.
Við eigum fyrst og fremst í
höggi við sjúkdóm, og eins og
aðrir sjúkdómar tekur hann sér
bólfestu í ákveðnum sjúklingum.
Ég verð hins vegar að segja það
að ég óttast að umræða um kyn-
ferðislega misnotkun verði til
þess að magna upp einhverja
galdrabrennustemmningu
gagnvart þeim sjúku einstak-
lingum sem gera sig seka um
þetta athæfi. Auðvitað verða þeir
að taka út refsingar, séu þeir sak-
hæfir, en við ráðumst ekki að ró-
tum vandans með því að taka
slíka einstaklinga úr umferð,
heldur með því að kljást við þann
menningarlega sjúkdóm sem
skapar slíka einstaklinga.
Samfélag okkar hefur ríka þörf
fyrir að finna sér syndaseli sem
þegnarnir geta sameinast um að
ráðast á. Það er ekki lengur til
siðs að nota gyðinga í þetta hlut-
verk, en undanfarna áratugi hafa
menn reynt að setja eiturlyfjasala
í hlutverkið og talað um forríka
sölumenn dauðans. Það hefur
hins vegar komið í ljós að hér á
landi virðist sala og dreifing ólög-
mætra fíkniefna vera í höndum
neytenda sjálfra og nokkurra
smábísnessmanna, sem oft eru að
reyna að bjarga hallarekstri á
öðrum vígstöðvum. Slíkir menn
eru óhentugir í hlutverkið „óvin-
ur fólksins", en barnaníðingar
hafa hins vegar allt til þess að
bera. Almenningur krefst harð-
ari refsinga yfir þeim, og mestu
hæglætismenn lýsa því yfir að þeir
myndu drepa þá menn eigin
hendi, sem svívirtu börn þeirra.
Slík viðbrögð eru skiljanleg, en
þau eru engan veginn til þess fall-
in að leysa þann vanda sem við er
að etja.
Gestur Guðmundsson skrifar
vikulegar greinar í Þjóðviljann
Gestur Guðmundsson skrifar
„Ég held að þegar við tölum um kynferðislega
misnotkun á börnum ísamfélagi okkar séum
við að tala um menningarlegan sjúkdóm sem
tengist afskrœmdu karlhlutverki okkar tíma
og upplausn þess. “
Að aðstoða kariveldið?
Stefanía Traustadóttir skrifar
„Pú segir að karlveldið láti ekki að sér hæða
ogþví er ég hjartanlega sammála ogþaðþarf
enga hjálp. Pess vegnafinnstmér vontþegar
konur hlaupa til og gera lítið úrþeim störfum
sem aðrar konur eru að takast á við. “
Ég ætlaði að skrifa grein sem
átti að heita „Kvenfyrirlitningin
lætur ekki að sér hæða“. En ég er
hætt við það þar sem ég vona að
ég hafi misskilið Sigþrúði Helgu
Sigurbjamardóttur í grein henn-
ar í Þjóðviljanum 26. okt. s.l.
Þess vegna langar mig til að
spyrja hana um dálítið áður en ég
sest niður og eyði tíma mínum í
frekari skrif og svör til hennar.
í fyrsta lagi: Verður hefðbund-
ið stjórnunar- og ábyrgðarstarf
karla að hefðbundnu kvenna-
starfi þegar konur eru orðnar
meirihluti þeirra sem eru í við-
komandi starfi? Þ.e. þarf inntak
starfsins að breytast við það?
I öðru lagi: Eru það bara kon-
urnar sem vinna slíkt starf á
„hefðbundinn“ kvenlegan hátt?
Og eru þeir karlar, sem við þessar
aðstæður eru í minnihluta í starfs-
greininni, áfram í hefðbundnu
karlastarfi (bera ábyrgð og
stjórna) eða verður þeirra starf
líka hefðbundið kvennastarf og
þeirra hlutverk í starfinu „að
styðja undir karlana og væntan-
lega að létta þeim störfin“?
I þriðja lagi: Ef næsti yfirmað-
ur konu í slíku starfi er kona,
verður þá eðli starfs aðstoðar-
manns öðruvísi en ef yfirmaður-
inn er karl? En ef aðstoðarmað-
urinn er karl og yfirmaðurinn
kona hvað þá? Er karlinn þá í
hefðbundnu kvennastarfi og
þjónar og léttir störf konunnar
sem er þá í hefðbundnu karla-
starfi? Og hvað gerist þegar bæði
yfirmaður og aðstoðarmaður eru
karlar? Hver þjónar þeim? Ef við
erum að tala um ráðherra og að-
stoðarmann hans þá hlýtur svarið
að vera ráðuneytisstjóri! Er þá
starf ráðuneytisstjóra hefðbund-
ið kvennastarf? (Nú er kona orð-
in ráðuneytisstjóri! Þýðir það að
starfið er að breytast úr einhverju
valdamestu embætti ríkiskerfis-
ins í það að verða vinnukonu-
starf?) Á þetta kannski bara við
þegar yfirmaðurinn er karl og að-
stoðarmaðurinn kona? Á ég
kannski að ganga svo langt að
spyrja hvort þetta eigi bara við
þegar yfirmaðurinn er alþýðu-
bandalagsmaður og aðstoðar-
maðurinn líka.
Þessar vangaveltur mínar -
hvenær og hvernig hefðbundið
stjórnunar- og ábyrgðarstarf
karla verður að hefðbundnu
þjónustustarfi kvenna - koma
kvenmannslausum ráðherrastól-
um Alþýðubandalagsins ekkert
við. Ég viðurkenni þó fúslega að
það er stór rós í hnappagatið á
Kvennalistanum og harma það.
En ég er líka þeirrar skoðunar að
sú rós er ekkert samanborið við
þann blómvönd sem Kvennalist-
inn fékk frá Alþýðubandalaginu
þegar það hafnaði konu sem for-
manni flokksins fyrir réttu ári. Þá
hafði Alþýðubandalagið tækifæri
til að breyta ásýnd flokksins svo
að um munaði
Markmið kvenfrelsisbarátt-
unnar hefur verið að brjóta
múra, m.a. múra hins kynskipta
vinnumarkaðar. Konur hafa ver-
ið hvattar til að troða nýjar slóð-
ir, sýna að þær þori, geti og vilji.
Við höfum velt því fyrir okkur
hvers vegna störf eins og t.d.
kennarastörfin töpuðu virðingu
og lækkuðu í launum þegar kon-
urnar komu þar til. Þetta hefur
okkur fundist vera ómaklegt verk
„karlveldisins'* - fuss og svei!
Én hvað erum við að gera núna?
Það er nefnilega svo einkennilegt
að síðustu vikur hef ég bara heyrt
kunur tala af álíka lítilsvirðingu
og þú Sigþrúður, um störf að-
stoðarmanns ráðherra. Og það
finnst mér vont. Þú segir að karl-
aveldið láti ekki að sér hæða og
því er ég hjartanlega sammála og
það þarf enga hjálp. Þess vegna
finnst mér vont, þegar konur
hlaupa til og gera lítið úr þeini
störfum sem aðrar konur eru að
takast á við. Sérstaklega þegar
þær eru að brjóta múra. Það
munar um hvern steininn.
Stefania er starfsmaður
Jafnréttisráðs og formaður ABR
Þriðjudagur 1. nóvember 1988 ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 7