Þjóðviljinn - 04.11.1988, Blaðsíða 6

A undanförnum árum hefur frystitogurumfjölgað
verulega og verða um 70 á nœsta ári. Síðustu tvö ár
hefur arðsemi sjófrystingar verið 10% meiri en
landfrystingar. Hefðbundin landfrysting á í vök að
verjast. Nauðsynlegtað auka vélvœðingu og
sjálfvirkni. Róbótar til sjós og lands
Hefðbundin landfrysting á nú undir högg að sækja og fer hlutur hennar í freðfiskframleiðslunni minnkandi
eftir því sem sjófrystingin sækir á.
Gríðarleg fjölgun hefur átt
sér stað á undanförnum árum
á frystitogurum og varla kem-
ur hingað til lands nýtt skip að
það sé ekki frystiskip að meira
eða minna leyti. Jafnframt
hefur útflutningur á sjófrystum
sjávarafurðum stóraukist
bæði að magni og í verð-
mætum.
Talsmenn sjófrystingar
telja að þessi þróun eigi eftir
að halda áfram í auknum
mæli í náinni framtíð og benda
á að með sífellt betur búnum
togurum aukist möguleikar
þeirra á fullvinnslu enn frekar
en er í dag. Á sama tíma er hin
hefðbundna fiskvinnsla rekin
með töluverðu tapi sem ekki
sér enn fyrir endann á þrátt
fyrir viðleitni stjórnvalda til að-
stoðar.
Þá eru til aðrir sem halda því
fram að ef sjófrystingunni vex
enn frekar fiskur um hrygg megi
búast við erfiðleikum í atvinnulífi
hinna ýmsu sjávarplássa um land
allt. í þessu sambandi nægir að
benda á að nýlega fengu Hrísey-
ingar nýtt skip sem upphaflega
átti að vera hefðbundinn
ísfisktogari en á smíðatímanum
var tekin sú ákvörðun að búa það
frystitækjum og frysta aflann um
borð í stað þess að vinna hann í
landi. Hvað verður um vinnsluna
í Hrísey er hins vegar óvíst en
forráðamenn þar bera sig vel og
telja að ekki verði nein vand-
kvæði á að útvega nægilegt hrá-
efni til landvinnslunnar.
Hvað sem þessu líður er það
næsta víst að hefðbundin land-
frysting er búin að vera í þeim
mæli sem hún var og þróunin er í
þá átt að vinna aflann út á sjó.
Hvort vinnsla sjávarafurða er
alfarið á leið út á hafið er svo
annað mál 'en allt bendir til að
vegur sjófrystingar eigi eftir að
aukast enn frekar á kostnað hefð-
bundinnar fiskvinnslu í landi.
70 frystiskip
Núverandi frystiskipaútgerð
hófst ekki að ráði hér á landi fyrr
en 1982 þótt það sé ekki nýtt
undir sólinni að afli skipa hafi
verið frystur um borð fyrr á árum
en ekki í eins miklum mæli og
nann er í dag. Fyrstir til að ríða á
vaðið voru Skagstrendingar þeg-
ar frystitogarinn Örvar HU var
smíðaður í Slippstöðinni á Akur-
eyri. Þá brostu margir útgerðar-
menn í kampinn og töldu að út-
gerðin væri dæmd til að mistak-
ast. Síðan hefur mikið vatn runn-
ið til sjávar og úrtöluraddirnar
heyrast ekki lengur.
Allt útlit er fyrir að á næsta ári
verði skip með búnað til frysting-
ar orðin um 70 talsins og þar af 20
með flökunarvélar. Um síðustu
áramót voru frystiskip aðeins 50
en í ár hefur þeim stórfjölgað og
ekkert sem bendir til að sú þróun
hægi neitt á sér. Af þessum 70
skipum eru 18 flakafrystitogarar,
15 togarar sem heilfrysta botnfisk
og/eða rækju, 16 loðnuskip sem
stunda jöfnum höndum rækjufr-
ystingu og heilfrystingu botnfisks
og 21 skip sem flest eru í rækjufr-
ystingu.
Á þessu ári hafa bæst við flot-
ann fimm nýir flakafrystitogarar
þe. Ýmir HF, Haraldur Krist-
jánsson HF, Vestmannaey VE,
Snorri Sturluson RE, og Snæfell
EA. Á seinni hluta síðasta árs
bætust við flotann Sjóli HF og
Sléttbakur EA sem komu af full-
um þunga inn í framleiðsluna á
þessu ári. f prósentum talið er
þessi fjölgun á flakafrystitogur-
um um 40%. Til viðbótar má
nefna að skipum með heilfrysti-
búnað fjölgar einnig og nýjustu
dæmin þar eru Björgvin EA,
Brettingur NS og um kontandi
áramót er Snæfugl SU væntan-
legur til landsins. I honum mun
verða búnaður til heilfrystingar
en jafnframt mun auðveldlega
vera hægt að breyta honum í
flakafrystiskip ef svo ber við.
Útflutnings-
framleiðsla
freðfisks
í úttekt sem Benedikt Valsson
hagfræðingur hjá Þjóðhagsstofn-
un gerði fyrir Sjávarfréttir og
birtist í 3. tbl. þess í ár kemur
fram að 1985 var hlutur landfryst-
ingar 93% af útflutningsfram-
leiðslu freðfisks á móti aðeins 7%
í sjófrystingu. í verðmætum talið
nam hlutur landfrystingar þá tæp-
um 9 miljörðum króna á móti að-
eins 689 miljónum í sjófrystingu.
1986 vex vegur sjófrystingar enn
og er orðinn um 9% af heildarút-
flutningi freðfisks á móti 91% í
landi og 1987 voru hlutföllin 84%
í landi á móti 16% út á sjó. Þá
reyndist verðmætaskiptingin
vera þannig að landfrystingin
frysti til útflutnings fyrir tæpa 13
miljarða króna en sjófrystingin
fyrir um tæpa 2,4 miljarða af sam-
tals 15,2 miljörðum króna sem
fékkst fyrir freðfiskafurðir.
í nýútkomnum Útvegi riti
Fiskifélags íslands kemur fram
að alls hafi verið sjófryst 65 þús-
und tonn 1987 á móti aðeins 39
þúsund tonnum 1986. Þar af var
þorskur 28 þúsund tonn á móti 16
þúsund tonnum 1986, grálúða
12.900 tonn á móti 5.400 tonnum
1986, rækja 11.400 tonn á móti
8.300 tonnum. Aftur á móti dróst
sjófrysting á karfa saman á milli
þessara ára úr 6.200 tonnum 1986
í aðeins 4 þúsund tonn 1987.
Arðsemi land-
og sjófrystingar
í sömu úttekt Benedikt Vals-
sonar fyrir Sjávarfréttir kemur
fram að áætluð arðsemi land-
frystingar annars vegar og sjó-
frystingar hins vegar er sjófryst-
ingunni í hag síðustu 4 árin og þá
er arðsemin reiknuð fyrir eignar-
og tekjuskatt. Til að fá sem
raunhæfastan samanburð eru
dregin saman í eitt afkoma ísfisk-
togara og frystihúsa þar sem
frystitogarinn sameinar þessar
tvær rekstrareiningar. Arðsemi
veiða þe. stærri og minni skutto-
gara 1984 var -4%, vinnsla -2,5%
en sjófrystingin var 5,5%. 1985
var arðsemi veiða -0,5%, vinnsla
0,5% en sjófrysting 7%. 1986 var
góðæri á öllum vígstöðum; veiðar
með 3,5%, vinnsla 5% og sjó-
frysting heil 14%. í fyrra 1987 var
arðsemishlutfallið hið sama í
veiðunum og 1986 en hafði
minnkað hjá vinnslunni úr 5% í
1,5% 1987. Á því ári slaknaði að-
eins á arðsemi sjófrystingar sam-
anborið við 1986 eða úr 14% í
12,5%. Samkvæmt þessu hefur
arðsemi sjófrystingar verið um
10% meiri en landfrystingar síð-
ustu tvö árin og skýrir það að
verulegu leyti afhverju frystingin
leitar fremur út á hafið en að vera
að óbreyttu í landi.
Nýting fram-
leiðslutækja
Höfuðkostur sjófrystingar um-
fram landfrystingu er einkum í
því fólginn að framleiðslutækin
um borð í frystitogaranum eru að
allan sólarhringinn á meðan tog-
arinn er á veiðum sem skilar hám-
arksafköstum í hvert sinn. Þessu
er að sjálfsögðu ekki hægt að
koma við í hefðbundinni fisk-
vinnslu í landi nema með vakta-
vinnu eins og á sjónum, en ekki
eru líkur á að svo verði í nánustu
framtíð vegna skorts á hráefni og
vinnuafli.
Þar við bætist að hráefni fryst-
itogarans er eins ferskt og hugsast
getur á meðan landvinnslan er að
vinna úr afla ísfisktogara sem er
að venju um viku gamall frá því
fiskurinn var veiddur og þangað
til hann kemur til verkunar í
vinnslustöðinni.
Þessu til viðbótar má nefna að í
frystitogaranum er framleiðslu-
ferlið allt mun einfaldara en það
er hjá ísfisktogaranum og land-
vinnslunni. Um borð í ísfisktog-
aranum þarf að ísa fiskinn í kassa
eða kör og landa honum þegar
skipið kemur að landi og koma
aflanum til vinnslustöðvarinnar
þar sem hann er tekinn til verk-
unar eftir því sem henta þykir
hverju sinni. Þessi framleiðslu-
ferli er ekki að finna í frystitogar-
anum. Þar er aflanum strax kom-
ið í vinnslu um leið og hann kem-
ur úr sjónum eftir að búið að er
blóðga hann og slægja. Síðast
en ekki síst hefur verð á sjófryst-
um afurðum verið allt að 10%
hærra en fyrir landfrystar afurðir
sem eru aðallega vegna ólíkra
gæða, þó eitthvað hafi dregið úr
þessum verðmismun uppá síð-
kastið.
Markaðir
sjófrystra afurða
Helstu markaðir fyrir sjófryst-
ar afurðir eru í Evrópu og í
Austur - Asíu ss. í Japan og Taiw-
an. Þorskflökin eru seld til Evr-
ópu en hausaður og heilfrystur
karfi og grálúða til Japans og Ta-
iwans.
Að sögn Sæmundar Guð-
mundssonar hjá Sjávarafurða-
deild Sambandsins hefur verð á
sjófrystum afurðum verið í
heildina séð mjög gott að undan-
förnu þó svo að karfamarkaður-
inn í Japan sé út úr myndinni eins
og stendur vegna offramboðs og
veikinda keisarans. Þess vegna
hefur fiskneysla dregist mjög
saman í landi hinnar rísandi sól-
ar. Þá hefur verð á heilfrystri
grálúðu rokkað dálítið í ár eftir
stærð grálúðunnar eða frá 3 þús-
und dollurum tonnið niður í
2.100 fyrir þá smærri. Þá lækkaði
verð á sjófrystum þorskflökum í
Evrópu í vor en hækkuðu síðan
aftur þegar leið á árið.
Lítið selt á
Bandaríkja-
markaði
Lítið hefur hins vegar farið
fyrir útflutningi sjófrystra afurða
á markað í Bandaríkjunum en
talið er að mikilvægi lians eigi
eftir að vaxa í framtíðinni ef ein-
hver áhersla verður lögð á að afla
afurðunum markaða þar í landi.
Talsmenn sjófrystingar benda
hins vegar á að stærstu sölu-
samtök freðfisks séu fyrst og
fremst söluaðilar fyrir landfryst-
ingu og í eigu hennar og séu ekk-
ert að flíka sjófrystum afurðum á
erlendum mörkuðum vegna sam-
keppninnar á milli þeirra afurða
og landfrystra. Verði aftur á móti
ráðist í markaðssetningu sjó-
frystra afurða í einhverjum mæli
sé ekki úr vegi að áætla að vegur
þeirra eigi eftir að vaxa enn frek-
ar og skapa þjóðarbúinu ómæld-
ar tekjur umfram þær sem nú eru.
Þessu vísa stóru sölusamtökin
að sjálfsögðu á bug og segjast
ekki gera greinarmun á hvort
afurðin sé fryst í landi eða á sjó
þegar leitað sé sölu á henni. Að-
almálið er að hægt sé að selja
hana á viðunandi verði og þá sé
það efst í huga kaupandans
hversu gæði vörunnar eru mikil.
Öfund og
rógburður
Eins og áður var getið voru
Skagstrendingar upphafsmenn
að því sjófrystingaræði sem nú
gengur yfir landið og miðin. Að
sögn Sveins Ingólfssonar fram-
kvæmdastjóra Skagstrendings hf.
á Skagaströnd töldu kollegar
hans hann vera eitthvað skrítinn
að vera fara útí sjófrystingu og
ráðlögðu honum að fara í rann-
sókn til að fá úr því skorið hvort
hann væri með réttu ráði eða
ekki.
Þá hafa ófáar raddir heyrst um
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 4. nóvember 1988