Þjóðviljinn - 11.11.1988, Blaðsíða 17

Dr. Sigurbjöm Einarsson biskup blaðar í Ijósprentun af Guðbrandsbiblíu, árið 1984.
Nýkomin er út hjá bókaforlaginu Setbergi bók Siguröar A.
Magnússonar, Sigurbjörn biskup-Ævi og starf, sem samin
var í samráði við Sigurbjörn og að nokkru byggð á viðtölum við
hann. Með góðfúslegu leyfi höfundar birtir Þjóðviljinn tvö brot úr
tólfta kafla bókarinnar, sem ber yfirskriftina „Þjóðvörn".
Kosningar fóru í hönd og öllum
flokkum var umhugað að láta í
það skína, að þeir væru andvígir
herstöðvum á íslandi. Á tveggja
ára afmæli lýðveldisins lýsti for-
sætisráðherra yfir því, að það
væri skýlaus vilji íslendinga að
hafa ekki hernaðarbækistöðvar í
landi sínu á friðartímum.
Við þessar aðstæður fengu rót-
tækari öflin í Alþýðuflokknum
byr í seglin, en í þeirri fylkingu
voru þeir Jón Blöndal, Finnbogi
Rútur Valdimarsson, Hannibal
Valdimarsson og Gylfi Þ. Gísla-
son. Tekist var á um framboðið í
Reykjavík og kosið milli þeirra
Gylfa og Sigurjóns Á. Ólafssonar
formanns Sjómannafélags
Reykjavíkur, og hafði sá síðar-
nefndi betur, með naumindum
þó. Þessu undu fylgismenn Gylfa
illa og heimtuðu hann í öruggt
sæti, en hann var sjálfur erlendis
við fræðistörf. Var nú tekið að
Ieita, hófanna hjá Sigurbirni
umað fá hann í framboð, fyrst
með hógværð, en síðan með vax-
andi þunga, ekki síst vegna þess
að Framsóknarflokkurinn og Só-
síalistaflokkurinn báru líka í
hann víurnar. Sjálfur hafði hann
engan áhuga á beinum pólitísk-
um afskiptum og neitaði lengivel
að fara í framboð, en svo jókst
þunginn og áhrifamenn í flokkn-
um lögðu fast að honum, ekki síst
Haraldur Guðmundsson sem sat
yfir honum heila nótt. Það átti
nokkurn þátt í lokaákvörðun Sig-
urbjörns um að taka sæti á fram-
boðslista Alþýðuflokksins, að
honum þótti eftir atvikum skárra
að losna við látlausan þrýsting úr
öðrum áttum, að því tilskildu að
hann væri ekki þarmeð ánetjaður
pólitíkinni.
Átökunum um framboð hans
lauk semsé með því að vinir hans í
Alþýðuflokknum komu til hans
eftir stormasaman fund og tjáðu
honum, að hann væri eini maður-
inn sem sætt gæti stríðandi fylk-
ingar í flokknum með því að taka
sæti á listanum. Hann þver-
neitaði að setjast í öruggt sæti,
einsog honum var boðið, en lét
undan vinum sínum með tveimur
skilyrðum: í fyrsta lagi, að hann
yrði í vonlausu sæti; í öðru lagi,
að Gylfi skipaði öruggt sæti. Með
þessi skilaboð fóru þeir og útá
þau náðist listinn saman. Harald-
ur Guðmundsson bauðst til að
fara í þriðja sæti listans, sem var
baráttusætið, en Gylfi var í fyrsta
og Sigurjón Á. Óíafsson í öðru
sæti. Sigurbjörn var í fjórða sæti
listans og gerði það ennfremur að
skilyrði að hann þyrfti ekki að
hafa sig í frammi í kosningabar-
áttunni, en það endaði samt með
því að hann varð að tala í útvarp-
ið „í orðastað Alþýðuflokksins"
við almennar stjórnmálaum-
ræður og hélt harðskeytta ræðu
gegn undanslætti í herstöðvamál-
inu.
Þegar Sigurbjörn hafði tekið
sæti á lista Alþýðuflokksins, var
Sölvi Blöndal vinur hans sendur
til að telja honum hughvarf. Sat
hann lengi yfir honum, en hafði
ekki erindi sem erfiði. Síðan kom
Tvö brot
Framsóknarflokksins og 2 þing-
menn Alþýðuflokksins. Einn
þingmaður Alþýðuflokksins,
Barði Guðmundsson, sat hjá, en
hinirsex samþykktu hann. I Kefl-
avíkursamningnum voru Banda-
ríkjamönnum heimiluð tíma-
bundin afnot af vellinum til að
sinna skyldum sínum vegna her-
náms Þýskalands, einsog það var
orðað, en í reynd vareinungis um
það að ræða, að bandarísku her-
mennirnir höfðu fataskipti og
klæddust fötum óbreyttra borg-
ara.
Árið 1950 setti Sigurbjörn nafn
sitt undir „Stokkhólmsávarpið"
svonefnda, sem var friðará-
skorun runnin undan rifjum
Heimsfriðarráðsins. Voru þeir
Halldór Kiljan Laxness þar sam-
an á blaði í bland við marghátt-
aða áhrifamenn austan tjalds og
vestan. En einsog stundum vildi
brenna við áðuren Nóbelsverð-
launin komu til sögunnar, gat
Halldór ekki setið á strák sínum
og samdi níðangurslega grein um
Fisher erkibiskup í Kantaraborg,
bar honum á brýn morðfýsnir og
staðhæfði, að „öll tryltustu
stríðsæsingafífl heimsins eru
sannkristnir menn“.
Sigurbjörn afréð að láta strika
yfir nafn sitt undir ávarpinu, þar-
eð hann gæti „úr hvorugum okk-
ar svo lítið gert að láta þetta af-
skiptalaust". Þá ákvörðun rök-
styður hann nánar með þessum
orðum:
„Auk alls annars, sem um
þessa málfærslu er að segja, þá
jafngildir það því, að því er mig
snertir persónulega, að stinga
rýtingi í síðu samferðamanns.
Slíkt er ekki skáldleyfi, heldur
fólska, sem ég læta ekki líðast,
ekki einu sinni þótt í hlut eigi hið
dáða skáld. Afleiðingar þessarar
rýtingsstungu eru ekki mín sök.
Eg gat ekki brugðizt við henni á
annan hátt en þann, sem ég hef
gert.“
I lok yfirlýsingar sinnar kemst
Sigurbjörn svo að orði:
„Það má vera, að eitthvað
muni um það hér innan lands, til
eða frá, hvort ég er yfirlýstur and-
stæðingur kjarnorkumorða eða
ekki. Afstöðu minni til þess máls,
út af fyrir sig, fær ekki Halldór
Laxness haggað, fremur en aðrir
orðhákar. Ög ég vil nota tækifær-
ið til þess að lýsa fyrirlitningu
minni á því, hvernig þeir menn
eru í vissum blöðum hundeltir og
ataðir, sem með undirskrift sinni
undir Stokkhólmsávarpið hafa
viljað tjá viðbjóð sinn á þeirri.
hugsun að gera ráð fyrir að beita
slíkum vopnum. En það munar
miklu meira um afstöðu Halldórs
Kiljans til kristindómsins en um
það, hvernig ég lít á kjarnorku-
sprengjur. Og úr því að hann getur
ekki haldið uppi merki friðar-
hreyfingar án þess að níða það,
sem mér er helgast, þá geng ég
ekki undir því merki. Þar er að
minni dýpstu vitund meira í húfi
en svo, að það geti verið mér
áhorfsmál.“
Útaf þessu varð allmikill hvell-
ur í Þjóðviljanum, sem lét hjá
líða að birta yfirlýsingar og at-
hugasemdir Sigurbjörns, og á
kreik fóru ýmsar sögusagnir í þá
veru að Sigurbirni hefði verið
ógnað til að strika yfir nafn sitt
undirávarpinu. Þessum skriffinni
hér er kunnugt um að Bjarni
Benediktsson beitti áhrifum sín-
um og valdi til að fá menn til að
strika nöfn sín burt, til dæmis
Guðna Jónsson prófessor, sem
neitaði að hlýðnast ráðherranum
með þeim afleiðingum að dóttir
hans var flæmd úr starfi í ráðu-
neytinu. Engu slíku var til að
dreifa í tilviki Sigurbjörns. Hann
ræddi ákvörðun sína einungis við
Magneu konu sína og Þorvarð
Jón Júlíusson góðvin sinn, sem
var honum samdóma.
Hinsvegar lá Sigurbjörn undir
miklum þrýstingi úr hinni áttinni
útaf þessu máli, og varð Kristinn
E. Andrésson honum þyngstur í
skauti, sat yfir honum lon og don
og reyndi að telja honum hug-
hvarf. Þegar hvorki gekk né rak,
greip hann til sömu formúlu og
Sigurbjörn hafði heyrt hjá Brynj-
olfi fjórum árum fyrr: „Það er
bara verst fyrir þig sjálfan. Þú átt
eftir að reka þig á það.“
Sigurbirni var í sjálfu sér ekk-
ert sárt um að hoppa af þessari
skútu, því hann var farinn að sjá í
gegnum blekkingavefinn og vissi
að hér var uni fjarstýrt fyrirbæri
að ræða. Samt vissi hann að ýmsir
kirkjunnar menn kusu framar
öllu öðru að snúa saman bökum
við slíkar hreyfingar, þó vafa-
samar kynnu að vera, í þeirri trú
að opinn hugur og jákvæð við-
brögð gætu haft áhrif. Hann hafði
orðið fulla vitneskju um að þessi
rauða friðarhreyfing var af eng-
um heilindum.
Sigurbjörn var svo fordæmdur
í herbúðum hægrimanna á þessu
skeiði, að enginn yrti á hann úr
þeirri átt, og því af og frá, að
nokkur úr þeim hópi hefði fyrir
því að reyna að telja honum hug-
hvarf.
hann aftur og kvaðst vera með
skilaboð frá Brynjólfi Bjama-
syni, sem þá var mennta-
málaráðherra í nýsköpunar-
stjórninni, um að hann lang-
aði til að hafa tal af honum. Ark-
aði Sigurbjörn með Sölva vestrí
bæ til fundar við Brynjólf, sem las
lengi yfir honum og reyndi að
leiða honum fyrir sjónir, að það
væri hið versta verk að fara á lista
fyrir Alþýðuflokkinn. Sigurbjörn
fékk ekki með góðu móti skilið
að hvaða leyti það væri hermdar-
verk, og þá klykkti Brynjólfur út
með þessúm minnisverðu orðum:
„Það er bara verst fyrir þig sjálf-
an. Þú átt eftir að reka þig á það. “
Sigurbjörn skildi þessi orð
Brynjólfs svo, að þegar völdin
væru komin í hendur sósíalista,
þá væri búið að vega hann og
meta, og hann væri léttvægur
fundinn - eða kannski réttdræpur
við aðstæður einsog tíðkuðust
austan járntjalds. Jónas Haralz,
sem var mjög handgenginn Bryn-
jólfi á þessum árum, kveður
hann hafa talað af mikilli virð-
ingu um Sigurbjörn fyrir einstaka
hæfileika hans til að hafa áhrif á
fólk, og hafi hann því talið fram-
boð hans hættulegt sósíalistum,
en hann álítur að hin illa dulda
hótun liafi einungis falið í sér þá
spásögn, að Alþýðuflokkurinn
mundi svíkja Sigurbjörn þegar á
hólminn væri komið, Gylfi og
Hannibal og þeirra fylking lúta í
lægra haldi fyrir Stefáni Jóhanni
og hans liði í þingflokknum, og
því væri Sigurbjörn í reynd að
draga taum andstæðinga sinna í
flokknum; það sem hann gerði
mundi hafa þveröfug áhrif við
það sem hann vildi.
Hafi sú spá verið fólgin í orðum
Brynjólfs, þá reyndist hann
sannspár, því forusta Alþýðu-
flokksins átti fljótlega eftir að
snúa við blaðinu og gera allt sem í
hennar valdi stóð til að lama þá
Gylfa og Hannibal og gera þá á-
hrifalausa innan flokks sem utan.
Kveður Gylfi það nánast vera
undur, að þeir félagar skyldu
harka af sér kuldann og fjand-
skapinn sem þeim var sýndur í
þingflokknum.
í þingkosningunum 30ta júní
1946 vann Alþýðuflokkurinn tvö
Sigurður A. Magnússon, höfund-
ur bókarinnar Sigurbjörn biskup
- Ævi og starf.
þingsæti af Framsóknarflokkn-
um, en samstarfsflokkar hans í
nýsköpunarstjórninni héldu sínu
fylgi nokkurnveginn óskertu.
Munaði ekki nema 70 atkvæðum
að Haraldur Guðmundsson
kæmist að sem þriðji þingmaður
flokksins í Reykjavík. Gylfi er
ekki í neinum vafa um að kosn-
ingasigurinn 1946 varframaröðr-
um Sigurbirni og hans stefnumál-
um að þakka, enda glutraði
flokkurinn báðum nýju þingsæt-
unum niður í kosningunum 1949.
Eftir kosningarnar 1946 urðu
þær raddir æ háværari sem
heimtuðu tafarlausa brottför
bandaríska hersins, en Bretar
höfðu farið burt um vorið og af-
hent íslendingum Reykjavíkur-
flugvöll. Hinn 22an júlí var kvatt
saman aukaþing til að ræða fyrir-
hugaða aðild íslands að Samein-
uðu þjóðunum, og flutti þá
Hannibal Valdimarsson tillögu
unt fyrirvaralausa brottför hers-
ins, sem felld var með 26 at-
kvæðum gegn 22. Síðan settist
ríkisstjórnin að samningum við
Bandaríkjastjórn sem lauk með
hinum umdeilda Keflavíkur-
samningi, sem Alþingi samþykkti
5ta október, sama dag og Sigur-
jón Pétursson á Álafossi flutti
stolin bein Jónasar Hallgríms-
sonar með leynd norðrí Öxnadal
til að fá þau grafin þar.
Samningurinn var samþykktur
með 32 atkvæðum gegn 19. Gegn
honum stóðu 10 þingmenn Sósí-
alistaflokksins, 7 þingmenn
Fjölskyldumynd frá 1954 þegar Árni Bergur varfermdur. Fremst standa yngstu sveinarnir þrír, Karl, Gunnar
og Björn en að baki þeim frá vinstri Þorkell, Sigurbjörn, Rannveig, Einar, Magnea, Árni Bergur, Gíslrún og
foreldrar Magneu, þau Rannveig Magnúsdóttir og Þorkell Magnússon.
16 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 11. nóvember 1988
Föstudagur 11. nóvember 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17