Þjóðviljinn - 17.11.1988, Blaðsíða 6

þj ÓÐVILJIN N Malgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Þvert á allar
lýðræðishefðir
Stjórnkerfi íslensks ríkis á sér ekki langa sögu. Um aldir
voru æðstu embættismenn hér á landi fulltrúar dansks kon-
ungsvalds, oftast útlendingar sem áttu engar rætur í ís-
lensku samfélagi og voru því dæmdir til að misskilja siði og
venjur þeirrar þjóðar sem þeir áttu að stjórna. Á síðustu öld
fjölgaði þeim embættismönnum sem voru af íslensku bergi
brotnir, einkum þegar komið var á embætti landshöfðingja
og enn frekar þegar íslendingar fengu heimastjórn snemma
á þessari öld. En þrátt fyrir íslenska embættismenn var um
að ræða nokkurs konar útibú frá danska ríkinu. Þótt nýjar
kynslóðir embættismanna hafi að mörgu ieyti tekið upp
breytt vinnubrögð, verður ekki fram hjá því komist að emb-
ættismannakerfi íslenska lýðveldisins á ættir að rekja til
kanselís Danakonunga.
Á íslandi ertil annað stjórnkerfi miklu eldra og rótgrónara
en ríkisvaldið. Það hefur frá upphafi vega byggt á lýðræðis-
legum hefðum og helstu embættismenn þess hafa um aldir
mátt hlíta því að vera ekki æviráðnir heldur kjörnir til að
gegna störfum um afmarkað skeið. Hér er átt við sveitar-
stjórnir og þá menn, sem valist hafa til að vera í forsvari fyrir
sveitarfélög.
Saga íslenskra sveitarstjórna er ef til vill jafngömul sögu
þjóðarinnar í landinu. Kjör manna í sveitarstjórnir virðist frá
upphafi vega hafa byggst á lýðræðislegu vali. Þótt það
lýðræði hafi löngum ekki náð nema til hluta íbúanna, var það
til marks um allt annars konar hugsunarhátt en ríkti hjá
fulltrúum ríkisvaldsins sem um aldir skipaði sína embættis-
menn án þess að þurfa að ráðfæra sig við nokkurn um þau
mál. Það er því lítt við hæfi að þeir, sem veljast til forystu fyrir
íslenskar sveitarstjórnir, taki upp embættisfærslu í stíl land-
fógeta og höfuðsmanna.
Það verður stöðugt algengara að í Reykjavík komi upp
mál sem benda til að þeir, sem ferðinni ráða í borgarstjórn,
víli ekki fyrir sér að ganga þvert á allar lýðræðishefðir. Aftur
og aftur berast Reykvíkingum og þjóðinni allri tíðindi sem
benda til þess að forráðamenn Reykjavíkurborgar telji sig
ekki þurfa að beygja sig undir gildandi lög og reglur.
Sveitarstjórnum er gert að fylgja ákveðnum reglum um
byggingar húsa og annarra mannvirkja, reglum sem tryggja
eiga hag heildarinnar en jafnframt að koma í veg fyrir að
gengið sé á rétt einstakra þegna umfram það sem nauðsyn-
legt er. Sveitarstjórnum er með lögum gert að skipa sérstak-
ar nefndir til að fjalla um byggingarmál. Þótt sveitarstjórnir
taki endanlegar ákvarðanir í flestum þeim málum, sem
starfsnefndir þeirra fjalla um, þá er Ijóst að sveitarstjórn
hefur ekki síðasta orðið, sé um að ræða ágreining milli
hennar og byggingarnefndar. Einkum ef sveitarstjórn ætlar
sér viljandi eða óviljandi að brjóta ákvæði byggingarreglu-
gerðar.
Mönnum er í fersku minni að borgarstjórnin í Reykjavík
stóð ekki rétt að málum við undirbúning ráðhússbyggingar.
Þar þurfti að taka fram fyrir hendurnar á henni og stöðva
framkvæmdir meðan málum var komið í betri farveg. Menn
minnast þess og að stöðvaðar hafa verið byggingarfram-
kvæmdir við hlið Morgunblaðshallarinnar vegna þess að
ekki var staðið rétt að málum. Þar er þegar búið að leggja
stórfé í framkvæmdir og getur það mál kostað borgarsjóð
drjúgan skilding. Líklegt er að þeir, sem þar ætluðu að reisa
stórhýsi, hafi byrjað framkvæmdir í góðri trú því að borgar-
stjórinn, Davíð Oddsson, hafði marglýst því yfir að ekkert
gæti hnekkt ákvörðunum hans. Og nú berast fréttir af því að
gleymst hafi að fá byggingarleyfi fyrir brú sem byggja á yfir
Miklatorg.
Kjörnir fulltrúar í sveitarstjórnum ættu að íhuga að ís-
lenska þjóðin rís öndverð gegn því að þeir beiti sams konar
stjórnarháttum og embættismenn þeirra einvaldskonunga
sem töldu sig hafa þegið vald sitt beint og milliliðalaust frá
Guði almáttugum.
ÓP
KLIPPT
Tilvistarfrelsi
„Meginmálið er auðvitað að
verkálýðshreyfing verður að hafa
frelsi til að vera verkalýðshreyfing
ogflokkarfrelsi til að vera flokkar“
segir Ögmundur Jónasson for-
maður BSRB í nýútkomnu Þjóð-
lífi, og telur sýnilega að gamlar
vinstrikenningar um pólitíska og
faglega arma sem tvær hliðar á
sömu byltingarmynt séu úreltar:
„Á sínum tíma var verkalýðs-
hreyfingin skipulagslega nátengd
stjórnmálaflokkunum. Þetta gaf
stundum góða raun þegar sótt var á
brattan. Eftir því sem leið á öldina
fóru verkalýðsflokkar að ná völd-
um og þá fara ýmsir hlutir að ger-
ast. I olíukreppunni á síðasta ára-
tug beitti Verkamannaflokkurinn
breski til dcemis tengslunum við
verkalýðshreyfinguna til að láta
hana slá af eðlilegum kröfum.
Dœmið gekk upp en fólkið glataði
trausti sínu á verkalýðshreyfing-
unni. Menn sáu hana réttilega sem
handbendi flokksins. Dœmið getur
einnig snúist við. Bceði Alþýðu-
flokkur og Alþýðubandalag sátu á
gagnrýni sinni í garð íslenskrar
verkalýðshreyfingar á kaupskerð-
ingarárunum upp úr 1983 vegna
þess aðflokksmenn þeirra voru þar
í fararbroddi. Þess vegna segi ég
að heilbrigt þjóðfélag er þjóðfélag
með öflugum stjórnmálaflokkum
og öflugrifjölþátta verkalýðshreyf-
ingu. Þar sem straumarnir togast
á. Verkalýðshreyfing hefur að
sjálfsögðu skoðun á þjóðfélags-
málum, stjórnmálum sem koma
öllum við. Hún tekurað sjálfsögðu
afstöðu eftir því sem við á, en sú
afstaða þarf síður en svo að falla
saman við afstöðu stjórnmála-
flokka.“
Viðkvæm „tengsl“
Þetta er hreystilega mælt hjá
Ögmundi, og að því leyti trúverð-
ugt að við hans eigið kjör fyrir
nokkrum vikum var flokkapólitík
óvenju fjarstödd.
Tengsl verkalýðssamtaka og
pólitískra flokka hefur síðustu
árin verið mikið deilumál og við-
kvæmt í vinstrihreyfingunni. Eitt
af því sem formælendur traustra
tengsla (hvort sem flokkurinn,
einn eða fleiri, á þá að lúta sam-
tökunum, samtökin flokknum
eða allir að haldast í hendur) hafa
óttast er að verkalýðshreyfingin,
sem áður byggði á samstöðu í á-
kveðinni grundvallarbaráttu, sé
að leysast upp í sérsinna þrýsti-
hópa þarsem hinir best settu
muni verða ofaná og þarmeð enn
betur settir. Verkalýðs-
„hreyfingin" yrði þá ekki annað
en samnafn misgrimmra og
öflugra þrýstihópa með þann
eina hugmyndagrunn að éta sem
allra mest sjálfur áður en aðrir
komast að.
Þessi sýn - sem á sér þvímiður
fulla stoð í veruleikanum - hefur
komið ýmsum til að líta með
eftirsjá til hinna gömlu góðu daga
þegar allt var í lagi með „tengsl-
in“. Hvenær það var sem allt var f
lagi er svo annað mál og heldur
vandséð af upprifjunum og
endurminningum leiðtoga og
sagnfræðinga.
Og þörfin á samstöðu, innan
samtaka launafólks og milli sam-
takanna og þeirra flokka sem við
þau vilja kenna sig, hefur svo
auðvitað verið nýtt í ýmsu vafa-
sömu skyni, einsog dæmi Ög-
mundar sýna vel.
Enda er soldið fráleitt að mæta
nýjum tímum í verkalýðsbaráttu
með gömlum formúlum, og raun-
ar bendir margt til þess að þau
nánu tengsl stjórnmálaflokka og
verkalýðshreyfingar sem Ög-
mundur andæfir í Þjóðlífsviðta-
linu gangi hreinlega ekki lengur,
séu hvað sem líður allri hug-
myndafræði ekki skilvirk leið f
starfi, og grafi undan trúnaði
hvorratveggju, stjórnmálaflokk-
anna og verkalýðssamtakanna.
Afskipti krataleiðtoga í verka-
lýðshreyfingunni af síðustu
kjarasamningum juku til dæmis
ekki tiltrú alþýðu til sjálfstæðrar
og öflugrar hreyfingar launa-
fólks, - og Alþýðubandalagið
virtist ekki njóta þess verulega
hjá launamönnum í Reykjavík að
hafa forseta Alþýðusambandsins
í baráttusætinu í síðustu kosning-
um.
Þetta verður allt í brennidepli
næstu vikur og mánuði, - þing
ASÍ hefst á mánudaginn og að því
loknu hljóta forystumenn launa-
fólks að byrja að tala sig saman
innbyrðis og útávið um stefnuna í
kjarasamningunum í vor.
Mannleg verðmæti
Stefnan sem þá verður tekin
getur ráðið úrslitum um áfram-
hald þeirrar tilraunar um félags-
hyggju sem nú fer fram í stjórnar-
ráðinu. Gagnrýninn stuðningur
sjálfstæðrar verkalýðshreyfingar
við þá tilraun - ef menn ætla sér
hana og meðan hún stendur -
væri stjórninni mikils virði og
gæti orðið það lóð sem mestu
skiptir á vogarskálinni. Stjórnar-
fylgni verkalýðsfélaga af flokks-
hollustu einni saman er hinsvegar
jafn gegnsæ og innantóm og sú
kröfugerð sem nú má gera ráð
fyrir frá erindrekum Sjálfstæðis-
flokksins til að spilla og kljúfa.
Hvað sem verður um önnur
samtök launafólks sýnist formað-
ur BSRB vera hér í grenndinni
þegar hann í Þjóðlífsviðtalinu
leggur áherslu á þátttöku sinna
samtaka í samfélagslegum
breytingum jafnframt hreinni
launabaráttu - slagurinn um
kaupmátt launa snúist ekki um
sérhagsmuni hópa heldur sé þátt-
ur í annarri orrustu stærri um lífs-
gæði fyrir einstaklingana:
„Maður má aldrei gleyma því að
spyrja hvað það er sem við viljum
fá út úr lífinu, til hvers við erum að
þessu öllu saman. Ég held að flest
okkar komist að þeirri niðurstöðu
að mannleg verðmœti megi ekki
vanrœkja.“
Kjarakröfur BSRB í vor gætu
samkvæmt þessu orðið merki-
legur lestur.
OG SKORÍff)
Goðrún AgMrsdóttir og Kristin HalWórsdóttir Kvennalistaþlngmenn. Aform um að þœr segi af sér é miöju kjörtlmabili gætu kostað þing og
þjóð tœplega 900 þúsund I biðfaun. _________ '/
Oviðurkvæmileg
ókurteisi
Það éru ekki nema rúmlega
fimm ár síðan Kvennalistinn kom
fyrst mönnum á þing, og aðeins
rúm sex ár síðan fyrstu fulltrúar
hans settust að sveitarstjóm í
Reykjavík og á Akureyri. Það er
þessvegna ekki nema von að
þeim sem tóku að sér þessi trún-
aðarstörf í nafni íslenskra kvenna
og íslenskra barna hnykki við
þegar þær sjá spurningar á prenti
um hugleiðingar sem rabbað var
um á skemmtilegum fundi uppá
Snæfellsnesi.
„Ofurvald fjölmiðlanna“ notað
„til að koma höggi á Kvennalistak-
onur“ segir Kristín Halldórsdótt-
ir, þingmaður Reykjaneskjör-
dæmis frá 1983, í yfirlýsingu hér í
blaðinu fyrir helgi um þá frétt
Þjóðviljans að útskipti tveggja
þingmanna á miðju kjörtímabili
kynnu að kosta tæp 900 þúsund í
biðlaun.
Guðrún Agnarsdóttir, þing-
maður Reykvíkinga frá 1983, er
einnig mjög sár í viðtali við Tím-
ann. Biðlaunamálið er dæmi um
„œsifréttamennsku“ og „ómak-
lega umfjóllun“. Og Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir, borgarfulltrúi
í Reykjavík 1982-88, skrifar hér
grein af þessu tilefni í gær og segir
að Þjóðviljinn sé „áttavilltur í á-
kefð sinni við að koma Kvennalist-
anum á kné“ með ,Jádœma
óheiðarlegri fréttamennsku“.
Menn geta haft ýmsar hug-
myndir um útskipta- og varaþing-
mannahugmyndir Kvennalist-
ans, og menn geta líka haft ýmsar
skoðanir á því hvort þingmenn
sem ákveða með löngum fyrir-
vara að hætta þingmennsku (og
fara sumir beint í önnur störf bet-
ur launuð) eigi rétt á biðlaunum,
sem upphaflega höfðu þann rök-
stuðning að vera trygging í sjúk-
dómum og öðrum áföllum -
þarmeðtalinni þeirri sérstöku
áhættu í starfinu að falla í kosn-
ingum.
Viðurkvæmileg
staðreyndakergja
Hitt stendur uppúr eftir
kergjuviðbrögð þingmannanna
tveggja og borgarfulltrúans fyrr-
verandi
1) að Kvennalistakonur höfðu
þráttfyrir fimm ára sögu á þingi
ekki gert sér grein fyrir afleiðing-
um þess að skipta þingmönnum
út á miðju kjörtímabili,
2) að þingmenn Kvennalistans
hafa enn ekki tjáð sig um það
hvort þær taki biðlaun þegar
skipt er út,
3) að þráttfyrir karlmannlegt
orðbragð um fréttaflutning Þjóð-
viljans hafa hvorki Kristín, Guð-
rún né Ingibjörg Sólrún hrakið
einn einasta lið í frétt Þjóðviljans
um biðlaunin. _ m
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 • 108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáf ufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Mörður Árnason, Ottar Proppó.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Heimir Már Pótursson, Hjörleifur Sveinbjörnsson, Kristófer
Svavarsson, Magnús H. Gíslason, Lilia Gunnarsdóttir, Olafur
Gíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ. Friðþjófsson (Umsjónarm. Nýs
Helgarb.), SævarGuðbjörnsson, ÞorfinnurÓmarsson(íþr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Jim Smart, Þorfinnur Ómarsson.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, KristbergurÓ.Pótursson
Framkvæmdastjóri:HallurPállJónsson.
Skrifstofustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglysingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Anna Benediktsdóttir
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð f lausasölu: 70 kr.
Nýtt helgarblað: 100 kr.
Áskriftarverð á mónuði: 800 kr.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmudagur 17. nóvember 1988