Þjóðviljinn - 18.11.1988, Blaðsíða 13

Það var mjög fagurt
haustveður þegar Björn Th.
Björnsson, listfræðingur, rölti
með okkur um Hólavallagarð-
inn og sagði okkur brot úr
sögu kirkjugarðsins. Það var
staldrað við hjá einstaka leiði
og Björn rifjaði upp sögu þess
sem þar hvíldi auk þess sem
hann sagði frá þeim mis-
munandi stílbrigðum sem
grafsteinarnir eru skreyttir
með og útskýrði hin ýmsu
tákn sem í garðinum má finna,
en í næstu viku kemur út hjá
Máli og menningu bókin
Minningarmörk í Hólavallag-
arði, sem Björn hefur ritað en
Ijósmyndir eru flestar teknar
af Pétri Maack.
Kirkjugarðurinn á Hólavelli
var vígður 23. nóvember 1838
og á hann því 150 ára afmæli
nk. miðvikudag.
Kisturnar
notaðar í eldivið
„Það var orðið löngu tímabært
að finna nýjan'stað til þess að
jarða Reykvfkinga því gamli
kirkjugarðurinn við Kirkjubrú
var orðinn svo útgrafinn að víða
voru fjórar kistur í gröf. Var
jafnvel timbrið úr kistum sem
upp komu gefið til fátæklinga í
eldivið. Þá var einnig mikill vatn-
sagi í garðinum og flæddi iðulega
um grafirnar.
Hugmyndin af kirkjugarði hér
á Hólavelli er komin frá dönskum
aðalsmanni, Lorentz Angel von
Krieger, sem varð stiftamtmaður
hér árið 1829. Hann hafði gert
jarðvegsrannsóknir og teiknað
kirkjugarð hér á holtið. íslenskir
ráðamenn voru þó ekki hrifnir af
þessari hugmynd og settu m.a.
fyrir sig fjarlægðina frá dómkirkj-
unni, enda töluverður gangur
með kistur þaðan og hingað upp á
holtið, í misjöfnu veðri. Á 19. öld
var ætíð gengið með kisturnar."
Vökumaður
Björn stoppar fyrst við leiði
Erlends í Unuhúsi og bendir á
legstein sem Sigurjón Ólafsson
hjó út ígrástein. Hann segir þetta
verk vera undanfara stóru
Björn Th. Björnsson, við baulastein Sigurðar forna Vigfússonar, fomminjavarðar íslendinga. Haugurinn sem steinninn
hvílir á er gerður úr steinum yfir brúna á læknum fyrir framan Gimli. Myndir Jim Smart.
málmverkanna við Höfða og
Hagatorg.
Og áfram er rölt og Björn rek-
ur söguna:
„Það liðu nokkrir mánuðir frá
því að garðurinn var tilbúinn og
þar til hann var vígður og ástæðan
var sú að enginn vildi láta jarð-
setja sína nánustu fyrstan manna
í kirkjugarðinum. Það er gömul
þjóðtrú að sá sem fyrstur er
grafinn í nýjum kirkjugarði verði
vökumaður garðsins. Hann rotn-
ar ekki og kemst ekki yfir á annað
tilverustig, heldur vakir hann yfir
garðinum og tekur á móti þeim
sem þar eru grafnir. Vökumaður
er rjóður í andliti, sem lifandi
menn og segir sagan að hann sé
rauðklæddur.
Það var heldur ekki sama hver
yrði fyrst jarðsettur í garðinum,
því yfirvöld vildu ekki að það yrði
einhver tómthúsmaður eða ó-
giftar kvensniftir, þar sem sam-
tímis færi fram vígsluathöfn
garðsins. Það var ekki fyrr en
Þórður Sveinbjörnsson, dóm-
stjóri, bauð að eiginkona hans,
Guðrún Oddsdóttir, yrði jörðuð í
Hólavallagarði, að hægt var að
vígja garðinn.
Guðrún var tvígift. Fyrri eigin-
maður hennar var Stefán Step-
hensen amtmaður á Hvítár-
völlum. Stefán hafði ráðið Þórð
sem skrifara sinn og sex árum
seinna sigldi hann til
Kaupmannahafnar og lauk það-
an lagaprófi árið 1820. Sama ár
dó Stefán amtmaður og kvæntist
þá Þórður Guðrúnu. Þau settust
að í Hjálmholti í Flóa og var
Þórður sýslumaður Árnessýslu.
Þar eignaðist Guðrún 5 börn og
létust þau öll. Það er næsta ör-
uggt að það var hugsýki sem gerði
út af við hana. Hún lést 11. nóv-
ember 1838, 59 ára gömul og var
jarðsungin að viðstöddu miklu
fjölmenni 23. nóvember. Þá voru
Reykvíkingar um 800 talsins en
við útförina voru um 2000 manns
og hafði slíkur mannfjöldi aldrei
áður safnast saman við neina at-
höfn hér á landi.“
Ritvillur á leg-
mörkum
Á leiði Guðrúnar er stór járn-
kross með nýgotneskum arm-
krossum og stendur hann á tvö-
faldri undirstöðu. Krossinn er
Föstudagur 18. nóvember 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 13