Þjóðviljinn - 19.11.1988, Blaðsíða 9

BÆKUR
Gestur, V. bindi:
Reyfarar gerast
á íslandi
IÐUNN hefur gefið út fimmta
bindi í bókaflokki um íslenskan
fróðleik sem Gestur nefnist. í
Gesti er jafnan margt forvitni-
legra frásagna, og er þetta bindi
þar engin undantekning. Gils
Guðmundsson er ritstjóri bók-
anna og safnar efni til þeirra. Eru
sumar frásagnirnar áður óprent-
aðar og aðrar teknar úr ýmsum
blöðum og tímaritum sem óvíða
eru til og fáir þekkja.
Hér segir meðal annras frá
fyrstu togveiðiferðum á Halamið
og birt er lífleg frásögn Guð-
mundar Björnssonar landlæknis
af veiðiferð með togara sumarið
1910. Sagt er frá kosningadegi í
Arnarfirði á kreppuárunum og
kjallarabúum í Reykjavík í stríðs-
árunum.
Það er engin ný bóla að ísland
komi við sögu í erlendum reyfur-
um, og hér segir frá nokkrum
skáldkonum og leikritum sem
gerast á íslandi eða hafa íslend-
inga að söguhetjum. Meðal ann-
ars er greint frá íslenskum Robin-
son Crusoe og skáldsögunni
Eiríkur fráneygi eftir rithöfund-
inn víðkunna, H. Rider Haggard,
sem ungur kom til íslands.
Að bregðast við
krabbameini
Bókaútgafan Tákn hefur sent
frá sér bókina Krabbamein - við-
brögð, ábyrgð, angist, sorg-sem
er reynslusaga höfundarins
Heidu Tuft.
Höfundurinn er ungur norskur
sálfræðingur sem hefur barist við
þennan ógnandi vágest oftar en
einu sinni og miðlar af eigin upp-
lifun og reynslu þess að fá krabb-
amein, segir frá samskiptum við
sína nánustu, frá einmanaleikan-
um, frá angistinni og óttanum við
dauðann og frá viðhorfum
krabbameinssjúklings til lífsins.
Höfundur gerir vald lækna og
meðferðaraðila yfir oft viljalitl-
um, umkomulausum og ótta-
slegnum sjúklingum að umræðu-
efni.
í bókinni er einnig að finna til-
lögur og ábendingar fyrir krabba-
meinssjúklinga til að lifa eftir; til-
lögur sem ættu að styrkja hvern
og einn í baráttunni við þennan
vágest. Séra Sigfinnur Þorleifs-
son sjúkrahúsprestur fylgir bók-
inni úr hlaði.
Krabbamein - viðbrögð,
ábyrgð, angist, sorg er 192 blað-
síður. Eiríkur Brynjólfsson
íslenskaði.
Skáldsaga eftir
Herbjörg
Wassmo
Bókaútgáfa Máls og menning-
ar hefur sent frá sér bókina Húsið
með blindu glersvölunum eftir
norsku skáldkonuna Herbjörgu
Wassmo, í þýðingu Hannesar
Sigfússonar. Bók þessi kom út í
Noregi árið 1981 og vakti mikla
athygli og hefur nú verið þýdd á
tólf tungumál.
Sagan gerist á eyju við strönd
Norður-Noregs snemma á sjötta
áratugnum. Aðalpersónan er
stúlkan Þóra, sem er dóttir þýsks
hermanns úr hernámsliðinu, og
þurfa bæði hún og móðir hennar
að líða fyrir það. Sagan lýsir
draumum og angist Þóru í þessu
sjávarþorpi, þar sem samskipti
fólks verða oft hörð og miskunn-
arlaus. Engu að síður hefur sagan
verið lofuð fyrir ljóðræna fegurð
jafnvel þar sem sagt er frá voveif-
legum atburðum.
Húsið með blindu glersvölun-
um er fyrsti hluti þríleiks Her-
bjargar Wassmo um Þóru, en
fyrir síðata hlutann hlaut hún
bókmenntaverðlaun Norður-
landaráðs árið 1987.
Bókin er 177 blaðsíður að
stærð. Kápu gerði Sigurborg
Stefánsdóttir.
Siðir og þjóðtrú í
afskekktri byggð
Bókaútgáfan Örn og Örlygur
hefur sent frá sér bókina Þjóð-
hættir og þjóðtrú sem Þórður
safnstjóri í Skógum skráði eftir
Sigurði Þorsteinssyni frá Brunn-
hól á Mýrum í Hornafirði.
Á bókarkápu segir m.a.: Hér
greinir frá lífi og starfi, þjóðsið-
um og þjóðtrú í afskekktri byggð,
einstæð heimild og fróðleiks-
náma. Efni til áþekkrar bókar
verður ekki framar upp tekið á
íslandi.
Þórður í Skógum segir m.a. í
formála bókarinnar: „Verk mitt
er aðeins endurskin af frásögnum
gamals sagnamanns. Hreimur og
hrynjandi talaðs orðs hjá honum
gæddu það lífi sem aldrei getur
færst yfir á bók eða blað. Bókin
er vitni um trú, hugsunarhátt og
venjur horfinnar aldar. Hún er
einnig vitni um mann sem ekki
sigldi þann byr að vera eins og
fjöldinn, mann, sem var mótaður
fjarri þeirri öld sem hann þó lifði
og hrærðist í. Hún fellur ekki
undir það sem nefnt er bók-
menntir, réttur hennar, ef einhvr
er, felst í því að hún geti orðið
síðari rannsókn íslenskrar
þjóðmenningar að einhverjum
notum. Framan af þessri öld
hefði verið hægt að taka saman
bók sambærilega við þessa í flest-
um sveitum landsins. Nú er það
liðin tíð og önnur áþekk þessari
mun ekki síðar sjá dagsins ljós.
Rögnvalds saga
Finnbogasonar
Bókaútgáfan FORLAGIÐ
hefur sent frá sér bókina Trúin,
ástin og efinn - minningar séra
Rögnvalds Finnbogasonar á
Staðastað. Þar rifjar hann upp
æsku sína í Hafnarfirði, námsárin
í guðfræðideild Háskóla íslans og
fyrstu prestskaparár í Bjarnanesi
í Hornafirði. Hér er brugðið upp
eftirminnilegum myndum af ís-
lensku þjóðlífi kreppuára og síð-
ar stríðsgróða að ógleymdum
fyrstu embættisárum ungs prests
á árum kalda stríðsins.
f fréttatilkynningu útgáfunnar
segir m.a.: „Séra Rögnvaldur
ræðir hispurslaust um þær rót-
tæku lífsskoðanir sem hann hlaut
í veganesti í foreldrahúsum og
leit sína að leið til að samrýma
þær hlutverki drottins þjóns í ís-
lensku þjóðkirkjunni. Hann rek-
ur efasemdir sínar og innri tog-
streitu er hann stendur reynslu-
laus frammi fyrir ábyrgð sálusor-
garans uns hann sannfærist um að
ekkert er tilviljun, og honum er
ætlað að takast á við hlutskipti
prestsins. Inn í þessa margs-
lungnu sögu fléttast ástir og til-
finningamál næmgeðja manns og
tæptungulausar lýsingar á sam-
ferðamönnunum - ávirðingum
þeirra og mannkostum.
Guðbergur Bergsson skráir
sögu séra Rögnvalds af þeim
djúpa og næma skilningi sem
honum er gefinn. Hann víkur
hiklaust af troðnum slóðum ís-
lenskra ævisagna þegar söguefnið
gefur tilefni til og fyllir frásögnina
ólgandi fjöri og kankvísi þótt
undiraldan sé þung og alvöru-
þrungin," segir að lokum í frétt
FORLAGSINS.
Trúin ástin og efinn er 214 bls.
Bókina* prýðir mikill fjöldi
mynda.
Hugrún með nýja
bók
Hinn landskunni rithöfundur
Hugrún sendi nýlega frá sér sína
31. bók sem heitir „Leyndarmál-
ið í Engidal.“ Á bókarkápu segir
að bókin sé spennusaga sem fjalli
um mannlífið og öll þau umbrot
sem því fylgi. „Leyndarmálið í
Engidal" er fimmta skáldsaga
Hugrúnar en skáldið skrifaði sög-
una á árunum 1986-1987.
Hugrún er fjölhæfur rithöfund-
ur, hefur fengist við flest form
skáldlistarinnar. Hún hefur skrif-
að einar sjö ljóðabækur, fimm
smásagnasöfn og fjöldann allan
af bókum fyrir börn og unglinga.
Nýja bókin er spennusaga sem
gerist f íslenskri sveit þar sem ást-
ir koma einnig við sögu. Hugrún
hefur bók sína á lýsingu á
sveitinni Víkursveit og Víkur-
þorpi sem stendur í Víkurbotni.
Sagan gerist síðan að mestu leyti í
Engidal sem liggur inn af víkinni.
Úrval Ijóða
Sigurðar A.
Magnússonar
Hjá Máli og menningu er kom-
in út bókin Hvarfbaugar - úrval
ljóða 1952-1982 eftir Sigurð A.
Magnússon. í henni er að finna
úrval úr ljóðabókum hans, Krot-
að í sand (1958), Hafið og klett-
urinn (1961), Þetta er þitt líf
(1974) og í ljósi næsta dags
(1978). Er bókinni ætlað að
bregða upp heillegri mynd af þró-
un Sigurðar sem ljóðskálds á tut-
tugu ára tímabili. Þetta er
ástríðufullur og hispurslaus kveð-
skapur hvort sem um er að ræða
ádeilukvæði eða persónuleg ljóð.
Bókin er 182 bls. Hilmar Þ.
Helgason gerði kápumynd
Rústir spilaborganna eru léttar
Sigurður Pálsson:
Ljóð námu menn
Forlagið 1988
Æ þessar frómu óskir
Fráleitu vonir
Að alltstœði kyrrt
Einmitt þetta kvöld
Að hugurinn stœði kyrr
Svo kveður Sigurður Pálsson í
ljóðinu „Síðasta kvöldið“. En
þrátt fyrir frómar óskir um kyrr-
stöðu, óhagganleika og haldreipi
í lífinu er það einmitt hið gagn-
stæða sem glæðir ljóð hans lífi.
Þar ræður eirðarleysið ríkjum,
kumpánlegur hálfkæringur; sólir
dansa, kettir fljúga, jörðina
dreymir.
Ljóð námu menn er fimmta
ljóðabók Sigurðar Pálssonar.
Árið 1975 sendi hann frá sér
„Ljóð vega salt“, þá eitthvað
hálfþrítugur og menn tóku þegar
til við að skipa honum á bekkinn
góða með efnisskáldunum. í
kjölfarið sigldu „Ljóð vega
menn“ (1980), „Ljóð vega gerð“
(1982) og síðast „Ljóð námu
land“ (1985).
Sigurður hefur verið sakaður
um að gera sífelldar tilraunir til
að vera fyndinn; „sakaður“
vegna þess að frómur hátíðleiki
krefst þess að skáld séu þungbún-
HRAFN JÖKULSSON
ar verur og hafi ekki tilveruna í
flimtingum. í þessu hefur falist sá
misskilningur að mönnum geti
ekki verið alvara án þess að setja
upp ygglibrún; Það er hins vegar
mála sannast að óvíða í nútíma-
skáldskap geta menn fundið eins
sannar oog einlægar tilfinningar
og þegar Sigurði tekst best upp.
Hálfkæringurinn, alvöruleysið og
háðið hitta ekki alltaf í mark; í
síðustu bók voru orðaleikirnir til
að mynda of hömlulausir og
óbeislaðir, sú tilhneiging skálds-
ins að sýna lesendum fram á eigin
sniðugheit missti of oft marks.
í Ljóð námu menn birtist okk-
ur nýr og betri Sigurður; snöfur-
legur og agaður í senn, án þess að
binda sig á klafa alvörunnar.
Fyrir vikið er hægt að njóta ljóð-
anna af sömu ánægju eða sálar-
háska og skáldið sjálft lagði til í
upphafi.
Fá skáld hafa betri tilfinningu
fyrir málinu en Sigurður, sífellt
kemur hann auga á nýja mögu-
leika til túlkunar, áður óþekktar
útgönguleiðir. Sigurður Pálsson á
líklega meira sameiginlegt með
hinum rómantísku skáldum 19.
aldar en menn sjá í fljótu bragði;
lífssýn hans er í hæsta máta róm-
antísk og felur í sér sífelldar upp-
götvanir, undursamlegar eða
naprar eftir því hvaðan vindurinn
blæs. Hverjum tíma hæfa ný
augu, stendur þar, og Sigurður
horfir góðu heilli ekki á lífið með
augum framliðinna listaskálda,
enda væru ljóð hans þá héra-
beinsuppsuða en ekki sjálfstæður
og æ lífvænlegri skáldskapur. Og
rétt eins og mörg góð skáld fyrr
og síðar hlaut Sigurður sitt and-
lega uppeldi í útlöndum;
menntaður í Frakklandi og hefur
margt gott þegið af þarlendum.
Engir yrkja betur um ættjörðina
en þeir sem hafa yfirgefið hana;
Ljóð námu land hefur að geyma
glerfínar og dýrar perlur eins og
Landnámsljóð. Þar segir meðal
annars:
En ég er horfinn löngu horfinn
Lagður til hvílu í landinu síunga
En áfram leikur þú á gróttuna
situr við haug minn við gröfmína
mœrin dökkeyga og leikur
með hafblik í brosi í tunglskini
og birkisterkan ilm á brjóstum
Ekki síst í ljóðum eins og þessu
finna menn þá alvöru, sem þrátt
fyrir alla kátínu og meint alvöru-
leysi er drýgsti efniviðurinn í
skáldskap Sigurðar Pálssonar.
Boðskapurinn, af hvaða toga sem
hann er spunninn, verður aldrei
uppáþrengjandi; lesandinn er
nokkuð sjálfráður hvernig hann
túlkar ljóðin - hvað hann ber úr
býtum: „Rústir spilaborganna
eru léttar / nema þeim sem lögðu
allt undir“.
Ljóð námu menn eru ugglaust
heilsteyptasta bók Sigurðar Páls-
sonar; og hafi einhverjir haft
áhyggjur af þvf hvaða lönd hann
ætlaði að nema eftir að hann lauk
við síðustu bók sína, þá geta þeir
sofið rólegir vegna þess að: „Upp
spretta uppsprettur / á sumardag-
inn fyrsta / og kýrnar svífa /
Chagallegar um blámann“.
Hrafn Jökulsson
Laugardagur 19. nóvember 1988 ÞJÓÐVILJINN - «j(PA 9