Þjóðviljinn - 01.12.1988, Blaðsíða 6
þj ÓÐ VILJIN N Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
1. desember
Sjálfstætt íslenskt ríki á stórafmæli í dag. Fyrir réttum
sjötíu árum, þann 1. desember 1918, var því lýst yfir aö
ísland væri frjálst oa fullvalda ríki. Frá þeim tíma hefur
þjóðréttarleg staöa Islands gagnvart umheiminum ekkert
breyst. Þótt ákveðið væri árið 1944 að þjóðhöfðingi skyldi
vera lýðkjörinn forseti í stað arfborins konungs og í því tilefni
gerðar minni háttar breytingar á stjórnarskránni, var þá ekki
um að ræða neinn sigur í sjálfstæðisbaráttu íslendinga.
Fullveldi íslensks ríkis var tryggt 1918 og við það varð ekki
aukið.
Á 70 ára afmæli íslensks fullveldis er ekki efnt til neinna
sérstakra hátíðahalda á vegum ríkisins. Ráðamenn þjóðar-
innnar, sem eru margir býsna kappsfullir við að gera sjálfum
sér og alþýðu einhvern dagamun, sjá enga ástæðu til að
minnast þess sérstaklega í dag að sjö áratugir eru liðnir frá
því forfeður okkar höfðu fullnaðarsigur í langvarandi baráttu
fyrir sjálfstæöi þjóðarinnar.
Á erfiðleika og baráttutímum er hverri þjóð nauðsynlegt
að eiga sveit vaskra forystumanna sem eru ódeigir að vísa
veginn fram, fljótir að átta sig á því hvernig bregðast skal við
breyttum aðstæðum og hafa óbilandi trú á málstað þjóðar-
innar. Ef í Ijós kemur að þeir, sem í fylkingarbrjósti vilja
standa, telja þjóðfrelsisbaráttu í raun litlu skipta og hafa
hugann fyrst og fremst við eigin hagsmuni, þá daprast bar-
áttuþrek alþýðu. En bylgjan rís að sjálfsögðu á ný og þá
verða nýir menn fengnir til að taka að sér forystuna.
Á síðustu öld áttu Islendingar því láni að fagna að eiga
kappsfulla leiðtoga í sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar. Margir
þeirra sýndu einstæða hæfileika til að meta pólitíska stöðu
án þess að missa sjónar af endanlegu markmiði. Það skipti
sköpum hver var afstaða íslenskra alþingismanna til stöðu-
laganna svokölluðu og stjórnarskrárinnar 1874. Dönsk
stjórnvöld slójgu þvíföstu að Island væri óaðskiljanlegur hluti
Danaveldis. Islenskir alþingismenn með Jón Sigurðsson í
broddi fylkingar lýstu því strax yfir að hér væri um valdboð að
ræða, þeim óviðkomandi og breytti engu þótt þeir vissu aö í
reynd hefði orðið mikil breyting til batnaðar. Þeir hvöttu til
áframhaldandi sóknar.
Sú sókn stóð til 1. desember 1918. Einhverjir hafa látið í
það skína að baráttan fyrir sjálfstæðu íslensku ríki hafi þá
ekki verið til lykta leidd vegna þess að þjóðhöfðingi íslend-
inga var áfram erlendur aðalsmaður og hann var einnig
konungur Dana. í raun var um tvö fullvalda og sjálfstæð ríki
að ræða og nánast söguleg hending að einn og sami maður-
inn skyldi gegna embætti konungs í þeim báðum. Til saman-
burðar má benda á núverandi stöðu Elísabetar II sem gegnir
ekki aðeins stöðu Bretadrottningar heldur er og formlegur
þjóðhöfðingi fjölmargra fullkomlega sjálfstæðra ríkja í
Breska samveldinu. Enginn mun þó halda því fram að Kana-
da sé ekki sjálfstætt ríki.
Þegar íslenskt ríki var stofnað 1. desember 1918, var lýst
yfir ævarandi hlutleysi íslands gagnvart stríði og styrjaldar-
undirbúningi annarra ríkja. Þessa yfirlýsingu er alls ekki unnt
að túlka á þá leið að menn hafi talið Atlantshafið fullkomna
vörn gegn erlendu herliði. Til voru sagnir frá 13. öld af
áætlunum Skúla jarls að senda hingað herlið af Noregi.
Danakonungur hafði sent hingað herskip á 16. öld til að
skakka leikinn í siðskiptaátökum. Á meðan þjóðfundurinn
stóð í Reykjavík 1851 höfðu danskir dátar þrammað um
bæinn. Öllum var Ijóst að hvenær sem er gat erlendur her
tekið landið. Það var áhætta sem varð að búa við.
Þegar íslendingar ákváðu þann 17. júni 1944 að segja
skilið við konung sinn og kjósa sér forseta sem þjóðhöfð-
ingja, geisaði heimsstyrjöldin síðari og ísland hafði verið
hernumið. Skömmu síðar gekk ísland í hernaðarbandalag
og samþykkt var að hér skyldu vera bandarískar herstöðvar.
Þaer eru hér enn.
Á 70 ára afmæli íslensks fullveldis og yfirlýsingar um
ævarandi hlutleysi fer kannski best á að ráðamenn gleymi 1.
desember.
ÓP
KLIPPT OG SKORIÐ
Atvinnuleysi -
félagsleg eyðni
Atvinnuleysi er að aukast hér-
lendis á því samdráttarskeiði sem
nú stendur, og menn telja að op-
inberar tölur um atvinnuiausa
lýsi hvergi nærri ástandinu, vegna
þess einkum að nú geisar
atvinnuleysi líka í þeim hópum
sem óvanir eru að skrá sig hjá
ráðningarstofunum, - timbur-
menn góðærisins koma jafnt
niðrá verkafólki í frystihúsum og
menntuðum millihópum ýmsum
sem vakna nú uppvið það að at-
vinnuöryggi fylgdi enganveginn
þeim hálaunum sem í góðærinu
voru skilyrði þess að vera maður
með mönnum, - þokkalegur uppi
uppihjá uppunum.
Viðvarandi atvinnuleysi er ein-
hver allra versti sjúkdómur sem
hrjáð getur samfélög. Það vita
þeir sem lifðu kreppuna með
eymd sinni og mannlegri niður-
lægingu, og það vita líka þeir sem
hafa kynnst við þjóðir í Vestur-
Evrópu síðari árin. Sá sem hér
klippir var enn í húfu guðs í
kreppunni en kannast við ástand-
ið í Evrópu seinni ár; þar lítur
atvinnuleysið út einsog nokkurs-
konar félagslegur eyðnisjúkdóm-
ur sem yfirvinnur smátt og smátt
ónæmiskerfið og ryður sér inní
sprungurnar á samfélaginu án
þess að þarvið spretti neinn
vöknunarstormur í formi aukinn-
ar stéttarlegrar vitundar og það-
anaf síður hollt andófi gegn vímu-
kenndum þrældómi, nema í til-
vikum einstakra sérvitringa, -
þvert á móti galopnast samfé-
lagið fyrir stórubólum og svarta-
dauðum og krabbameinum sem
áður var hægara að halda í
skefjum: kynþáttaerjur, dóp og
drykkjuskapur, lífsleiði og til-
gangsleysi hjá ungu fólki, glæpir,
krosssprungur í vegi milli þeirra
félagshópa sem haft gætu sam-
stöðu, nýfasismi, - og mætti
lengur telja.
Það er afskaplega mikilvægt að
menn sameinist um að koma í veg
fyrir að þetta gerist hér, - að of-
aná aðra þverbresti í samfélagi
250 þúsund íslendinga bætist sú
mótsetning að sumir hafi vinnu
og sumir ekki.
Glæsileg atvinnu-
auglýsing
Þetta síðasta skilur stóra blaðið
í Austurstrætinu mjög vel, þótt
það geti ekki annað uppruna síns
vegna en gjammað að þeim
stjórnmálamönnum sem nú hafa
tekið höndum saman um forystu
gegn atvinnuleysisvofunni.
Þessi skilningur kemur vel
fram í síðasta sunnudagsblaði
Morgunblaðsins þar sem Agnesi
Bragadóttur, sem hingað til hefur
verið í að skrifa fréttir af pólitík-
inni á milli námsferða, var falið
að hanna eina allra glæsilegustu
atvinnuumsókn sem í Mogga hef-
ur birst.
Aumingjans atvinnuleysinginn
sem Morgunblaðið hefur
aumkvað sig yfir er bláfátækur
öreigi sem fyrir nokkrum mánuð-
um var sagt upp með litlum fyrir-
vara úr álverksmiðjunni í
Straumsvík og heitir Ragnar
Halldórsson.
Morgunblaðið lýsir umsækj-
andanum í upphafi með þeim
orðum að hann sé einsog alþjóð
viti „stór og aðsópsmikill maður,
með ákveðna framkomu þess sem
rœður og fas hans allt og fram-
koma segja þér að þar fari maður
sem er vanari að segja öðrum fyrir
verkum en taka við skipunum.“
Agnes Bragadóttir blaðamað-
ur hefur sýnilega fengið í hnén,
gripið til stflbragða úr helgi-
manna sögum, og notar að auki
aðra persónu eintölu til að
tryggja að lesandinn sé alveg með
á nótunum.
Engirsamskipta-
örðugleikar
í þessari opinberu atvinnu-
auglýsingu gleymir Morgunblað-
ið ekki hinum sögulega áhuga
þjóðarinnar og biður Ragnar að
skýra hversvegna hann varð
atvinnulaus. í ljós kemur að því
réðu forlögin: >yAllt fór í háaloft
vegna aðstœðna sem hvorki starfs-
menn né stjórnendur fyrirtœkisins
áttu sök á.“ Forlögin voru í þetta
sinn í formi ónýtra rafskauta, - og
við bættist að hinn frægi speking-
ur Emanuel Mayer, - sem var
hvað handgengnastur íslenskum
mektarmönnum hér áður -, var
orðinn þreyttur.
Hitt er alger lygi úr Gróu á
Leiti að einhverskonar illindi hafi
komið upp í kringum Ragnar:
„Það er af og frá að samskiptaerf-
iðleikar við samstarfsmenn hafi
orðið til þess að mér var sagt upp. “
Einhver annar
Það er þá sennilega einhver
annar í ísal sem hefur skapað þar
illt andrúmsloft og átök manna í
millum. Að minnsta kosti hefur
fréttabréf iðnrekenda, „Á döf-
inni“, eftir eftirmanni Ragnars,
Þjóðverjanum Christian Roth,
að meginmarkmiðið í störfum
hans við Straum sé „að bœta sam-
band og samskipti stjómenda fyrir-
Uekisins við starfsmenn þess og
verkalýðsfélögin“. Það sé einnig
mikilvægt „að bœta stöðu ísal
gagnvart fjölmiðlum. Ég vil auka
samskiptin við fjölmiðla“ segir sá
þýski, og hefur greinilega aðeins
aðra stefnu í stjórnunarstörfum
en sá atvinnulausi: „Ég kýs að
vinna í hópum. Ég er sannfœrður
um að það sé vœnlegasta leiðin til
árangurs ístjórnun.“ Christian
Roth á eftir að læra margt, og það
þar á meðal að hann kemst ekki
langt með íslendinga nema hann
temji sér viðeigandi stjórnanda-
fas, og tileinki sér til dæmis á-
kveðna framkomu þess sem
ræður þarsem fas allt og fram-
koma segja undirmönnunum að
þar fari maður sem er vanari að
segja öðrum fyrir verkum en taka
við skipunum.
í verbúðarvíking?
En Ragnar er sem betur fer
ekki alveg á flæðiskeri þótt Roth
hafi stolið frá honum djobbinu.
Vandamál þessa atvinnuleys-
ingja felast þannig ekki í því að fá
ekki laun því að hann er ennþá á
fullum launum sem stjómarfor-
maður ísal, heldur í því að hafa
ekkert milli handanna:
„Jú, að vísu er ágœtt að vera í
fríi um stundarsakir. Samt er ég
ekki alveg aðgerðalaus. Ég er í
stjóm Útflutningsráðs, Verzlunar-
ráðs, Hlutabréfamarkaðarins hf.
og Landsnefndar Alþjóðaverzlun-
arráðsins svo eitthvað sé nefnt.
Hinu er ekki að neita að ég vildi
gjarnan vera búinn að finna mér
nýtt viðfangsefni til þess að takast á
við í upphafi nýs árs.“
En á forsíðu sama sunnudags-
blaðs er einmitt sagt frá því að
það er líf og fjör og nóg að gera
hjá verbúðarvflcingum hjá Norð-
ursfld á Seyðisfirði. Það væri
kannski hugmynd fyrir stóra og
aðsópsmikla menn með góða
reynslu af mannlegum sam-
skiptum?
-m
Þjóðviljinn
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Ritatjórar: Árni Bergmann, MörðurÁrnason, ÓttarProppó.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn:DagurÞorleifsson,GuðmundurRúnarHeiðarsson,
Heimir Már Pótursson, Hjörleifur Sveinbjörnsson, Kristófer
Svavarsson, Magnús H. Gíslason, LiliaGunnarsdóttir, Ólafur
Gíslason, Páll Hannesson, Sigurður A. Friðbjófsson (Úmsjónarm. Nýs
Helgarb.),SævarGuðbjörnsson, Þorfinnurómarsson(ípr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Jim Smart, Þorf innur Ómarsson.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, KristbergurÓ. Pótursson
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrlf stof ustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri:OlgaClausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Anna Benediktsdóttir
Útbreiðslu-og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson. '
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýaingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 70 kr.
Nýtt helgarblað: 100 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 800 kr.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN