Þjóðviljinn - 02.12.1988, Blaðsíða 29

MEÐ GESTS AUGUM
GESTUR
GUÐMUNDSSON
Rætur dægurmenningar
Man einhver eftir Kim Larsen?
Fyrir mánuði snerist allur fjöl-
miðlaheimurinn eins og skoppar-
akringla í kringum þennan mið-
aldra Dana; hann heyrðist meira
en nokkur annar á tónlistarrásun-
um og fór í fyrsta sæti vinsældal-
istanna. Á Hótel íslandi fékk
hann fleiri áheyrendur en nokkur
annar erlendur tónlistarmaður
fyrr og síðar, en eftir að hann fór
hefur hann dalað á vin-
sældalistunum og heyrist sjaldnar
á útvarpsstöðvunum. Enginn
minnist á hann í blöðunum.
Við íslendingar erum lagnir
við að sameinast um einhverja
dellu og rækta hana upp í meiri
hæðir en nokkur önnur þjóð. En
hún endist ósköp stutt og henni
lýkur í einu vetfangi. Einn daginn
verðum við leið á henni og setjum
hana inn í skáp með öllum gömlu
dellunum og dustum kannski af
henni rykið einhvern tímann
seinna og endurvekjum hana sem
fortíðarrómantík.
Á þennan hátt upplifir íslenska
þjóðin ansi margt. Allar meiri
háttar alþjóðlegar dellur berast
hingað, hvort sem þær heita
diskó, fjórhjól, líkamsrækt,
vindbretti eða suðuramerískar
skáldsögur, og dæmi Kim Lars-
ens sýnir að við getum líka flutt
inn dellur frá afmörkuðum
menningarsvæðum og lagst í þær í
einhvern tíma. En þegar þessar
dellur eru gengnar yfir situr eftir
óttalega lítil reynsla, af því að við
umgöngumst þær eins og einnota
varning.
Hefur til dæmis einhver reynt
að velta því fyrir sér hvað við get-
um lært af Kim Larsen, hvers
vegna hann er svona kærkominn
gestur í heim íslenskrar dægur-
lagatónlistar? Pað liggur í augum
uppi að Kim Larsen er beinlínis
halló sé dæmt út frá stöðlum hins
engilsaxneska meginstraums í
dægurlagatónlist. A móti kemur
að hann er óskaplega heimilis-
legur, en eigum við ekki okkar
eigin listamenn sem eru inni á
gafli hjá hverri fjölskyldu lands-
ins, elskulegir og skemmtilegir
eins og Kim en bara miklu þjóð-
legri?
Kim Larsen hefur ekki síst orð-
ið vinsæll á íslandi vegna þess að
hann þorir að víkja frá stöðlum
poppheimsins og vera halló.
Þetta er þó ekki nægileg skýring
vegna þess að heimurinn geymir
marga hallærislega dægur-
lagatónlistarmenn án þess að þeir
hafi náð vinsældum á íslandi.
Tónlist hans hlýtur að hafa
eitthvert sérstakt aðdráttarafl, en
hvert? Hann spilar ósköp gam-
aldags skallarokk, kryddað með
áhrifum skandinavískrar vísna-
hefðar. Textarnir eru blátt áfram
og hvorki drepfyndnir né djúp-
hugulir, og Larsen er fyrstur
manna til að viðurkenna að þeir
standa ekki undir sér sem sjálf-
stæð ljóð. Loks er maðurinn
sjálfur sjúskaður, töluvert
kjaftfor en neitar þó að hafa
nokkur svör við lífsgátunni og
pólitískum spurningum. Hvernig
getur svona lítt krassandi blanda
vakið áhuga tískuglaðra íslend-
inga?
Ég held að svarið felist í því að
Kim Larsen hefur traustar rætur
og þær koma fram í verkum hans.
Tónlistarlega á hann annars veg-
ar rætur í skandinavískum vísna-
söng og þeirri tónlist sem þreifst á
götum verkamannahverfanna í
Kaupmannahöfn langt fram eftir
þessari öld. Hins vegar á hann
rætur í amerísku rokki; hann
hlustaði á það sem unglingur og
spilaði það í kjöllurum og smá-
klúbbum í mörg ár áður en hann
sló í gegn.
Tónlistarlegar rætur
dægurlagatónlistar verða þó
aldrei traustar ef þeim fylgja ekki
traustar félagslegar rætur. Kim
Larsen nýtur góðs af þvf að hann
kemur úr umhverfi þar sem áka-
flega rík tengsl eru á milli fólks.
Hann lifir og hrærist enn í samfé-
lagi þeirra götustráka sem hann
kynntist í æsku sinni á Norrebro
og Kristjánshöfn, og þetta samfé-
lag stendur gildum rótum í lág-
stéttarmenningu alþýðuhver-
fanna í Kaupmannahöfn. í þessu
umhverfi er það eðlilegt og sjálf-
sagt að byggja tónlist sína á ein-
hvers konar sambræðslu vísna-
hefðar og bandarísks rokks. Það
liggur líka beint við að semja tex-
ta sína af hæfilegu virðingarleysi
fyrir valdhöfunum og það er í
samræmi við hefðina að sækja
eina og eina vísu til drykkfelldra
alþýðuskálda en vera á varðbergi
gagnvart menntamönnum sam-
tímans og tilhneigingum þeirra til
að vilja skilgreina allan heiminn
og þar með mann sjálfan.
Þessi hefð kemur þó engan
veginn af sjálfu sér. Kim Larsen
hefur fengist við tónlist í meira en
20 ár. Á tímabili stældi hann am-
erískt rokk, seinna sveiflaði hann
sér út í alþjóðlegt tæknipopp og
um stund dvaldi hann í blóma-
garði danskra alþýðuskálda.
Þannig hefur hann farið í gegnum
margháttaðar þreifingar á meðan
hann var að móta með sér þá
blöndu innlendrar og alþjóð-
legrar alþýðutónlistar, sem virð-
ist eitthvað svo blátt áfram og
liggja svo beint við. Galdur hans
er fólginn í að sameina alþjóðlega
strauma því sem dönsk alþýða
hefur alist upp við.
Vinsældir Kim Larsens á ís-
landi stafa ekki síst af því að hann
hefur gert það fyrir danska
alþýðumenningu sem aldrei hef-
ur verið gert á íslandi. Við ís-
lendingar eigum ekki alþýðu-
menningu sem tengist iðnbylt-
ingu og fyrsta skeiði kapítalisma.
Við sveifluðum okkur svo hratt
inn í nútímann að þetta milliskeið
samfélagsþróunarinnar náði
aldrei að geta af sér sæmilega
stöðuga menningu. Þess vegna
hrekur dægurmenningu okkar
fyrir alþjóðlegum tískustefnum.
Þess vegna eru tilraunir poppár-
anna okkar til að finna einhverjar
rætur yfirleitt misheppnaðar.
Þursaflokkurinn gerði á ýmsan
hátt skemmtilega tilraun til að
tengja nútíma tónlist við gamla
hefð, en Þursarnir reyndu kann-
ski að brúa of stórt bil. Bítlavina-
félagið og samanlögð týnda kyn-
slóðin gerir ekki betur en að stæla
gamlar stælingar á erlendum fyr-
irmyndum.
Nokkrir popparar á fertugs-
aldri hafa kannski komist lengst í
því að bræða saman þjóðleg áhrif
og alþjóðlega tónlist. Menn eins
og Megas, Bubbi, Valgeir og
Bjartmar hafa á vissan hátt tekið
upp merki gömlu hagyrðinganna
og gert fleygar lausavísur sem
berast um þjóðarvitundina á
vængjum léttra laga. Stundum
tekst þeim að vera skapandi í
textum og stundum í tónlist, en
sjaldan á báðum sviðum í einu.
Vandi þeirra er ekki síst fólginn í
því að þeir geta ekki stutt sig við
jafn samfellda hefð í alþýðu-
menningu og listamenn flestra
annarra þjóða.
Hinir metnaðarfyllri í yngri
kynslóð poppara hafa fæstir
áhyggjur af þjóðlegri arfleifð,
heldur hafa þeir slegið striki yfir
hana og plantað sér mitt í alþjóð-
lega strauma. í verkum Sykur-
molanna og flestra annarra skap-
andi dægurtónlistarmanna af
yngstu kynslóðinni birtist sam-
hengisrofið í fslenskri hvunn-
dagsmenningu skýrar en í flestum
öðrum listgreinum. íslendingar
hafa löngum stært sig af því að
eiga sýnilegar menningarlegar
rætur allt aftur til sögualdar og
samhengi í íslenskum bók-
menntum allar götur síðan.
Kannski eru þessi sannindi úrelt
eins og svo mörg önnur, og kann-
ski er hlutverk íslendinga í al-
þjóðlegri menningu nú að vera
menning án fortíðar, menning
sem spratt upp úr teikniseríum,
kanaútvarpi og Hollywoodmynd-
um á meðan gamla menningin
var flutt upp að Árbæ.
KVIKMYNDIR_
Gómsœt
mynd
Regnboginn: Gestaboð Babettu
(Babettes Gæstebud)
Dönsk 1988
Gerð eftir skáldsögu Karen Blixen
Leikstjóri: Gabriel Axel
Aðalhlutverk: Stéphane Audran,
Birgitte Federspiel, Bodil Kjær, Jarl
Kulleo.fl.
Fyrir um tveimur árum komst
danska skáldkonan, Karen Blix-
en í tísku eftir að Bandaríkja-
menn höfðu gert „stórmynd" um
líf hennar, byggða á sögu skáld-
konunnar, „Jörð í Afríku“. Það
var jöfurinn Sidney Pollack sem
stýrði myndinni og stórstjörnur á
borð við Meryl Streep, Robert
Redford og Klaus Maria
Braundauer fóru með aðalhlut-
verk. En þrátt fyrir öll stóru nöfn-
in, frábæra náttúrumyndatöku og
þrátt fyrir alla óskarana sem féllu
í skaut aðstandanda myndarinn-
ar, var útkoman lítið annað en
innihaldsrýr skrautsýning. Það
vantaði það sem öllum listaverk-
um er mikilvægast, að lífsanda
væri blásið í nasir myndunum
þannig að áhorfandinn fyndi ang-
an af þeim heimi sem Blixen lýsti
í bók sinni.
Eitt gott hafði þó Jörð í Afríku
með sér, en það var að beina
sjónum lesenda aftur að bókum
þessa merka danska rithöfundar.
Og þar sem myndin fékk hina
ágætustu aðsókn, þrátt fyrir
slæma útreið gagnrýnenda, þá
voru fleiri tilbúnir að reyna við
þennan gagnmerka rithöfund.
Sem betur fer voru það Danir
sjálfir sem tóku að sér að kvik-
mynda Gestaboð Babettu, því
þótt Hollywoodmaskínan sé vel
smurð þá þarf annað og meira til
en flinka tæknimenn og stjörnu-
fans til þess að koma heimi Karen
Blixen til skila.
Það var engin tilviljun að ég
talaði um angan af heimi höfund-
arins, því texti Blixen kveikir oft í
vitum angan og það sama má
segja um þessa dönsku mynd,
hún hreinlega ilmar af mat. Strax
í upphafsatriði kvikmyndarinnar
blasir við okkur hangandi koli á
trönum við fátækleg hús á Jót-
landi. Þarna er komin fæða fá-
tæka fólksins. Þú brytjar hann
niður og útvatnar áður en þú
sýður hann.
Tvær gamlar piparjúnkur, dæt-
ur heimatrúboða, ganga á milli
fátæklinga og gefa þeim súpu-
skál. Til þeirra kemur kona frá
París, á flótta undan uppreisninni
Veislugestir bragaða á hinum stórkostlegu réttum sem Babette hefur
eldað.
1871. Hún tekur að sér að sjá um
eldamennskuna á heimili systr-
anna, sem halda áfram að boða
fagnaðarerindið að hætti föður
þeirra. Einu tengsl Babette við
föðurlandið er happdrættisseðill
sem vinkona hennar sér um að
endurnýja. Eftir fjórtán ára elda-
mennsku brauðsúpu og herts
fisks fær Babette stóra vinning-
inn. Um sömu mundir er 100 ára
aldarminning stofnanda heima-
trúboðsins og Babette býður til
veislu.
Og hvílík veisla. Svöngu fólki
skal ekki ráðlagt að sjá myndina
nema pyngjan sé sæmilega þung
því munnvatnsframleiðslan er á
fullu á meðan á matseldinni og
borðhaldinu stendur. Þarna er
boðið til ekta franskrar hátíðar-
máltíðar enda kemur í ljós að Ba-
bette er fyrrverandi listakokkur á
þekktasta veitingahúsi Parísar.
Það hjálpast allt að við að gera
þessa mynd jafn gómsæta og raun
bervitni. Sjálfthráefnið, sagan af
systrunum og franska listakokk-
inum, fyrsta flokks, natni við sér-
hvert smáatriði þannig að
kryddblandan gælir við öll skiln-
ingarvit áhorfandans. Leikur er
mjög dempaður en þess safarík-
ari og á það jafnt við um aðalhlut-
verkin sem og allar aukapersón-
urnar. Þar verða einkum minnis-
stæðir safnaðarmeðlimirnir, sem
eru stórkostlegt persónuleika-
safn.
Eldamennska Garbriels Axel
er svo engu síðri en eldamennska
Babettu í myndinni og útkoman
verður því í stuttu máli sagt
bragðmikil mynd og því engin
furða að hún hafi fengið óskar
sem besta erlenda myndin í ár.
Einsog ætíð þegar boðið er til
góðrar veislu er sjálfsögð kurteisi
að þakka fyrir sig og skulu að-
standendur þess að við fengum
þessa kjarnmiklu kvikmynda-
máltíð framreidda svo skjótt eftir
að hún var elduð, þ.e.a.s. glóð-
volga, hafa þökk fyrir framtakið.
Við erum ekki ofdekruð af slík-
um réttum og flestum orðið ó-
mótt af bandarísku hraðsuðunni
sem yfirleitt er boðið upp á í ís-
Ienskum kvikmyndahúsum.
-Sáf
Föstudagur 2. desember 1988 NYTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 29
Mörgum ekki
viðbjargandi
Mörg stórfyrirtæki í fisk-
vinnslu eru í miklum vand-
ræðum og óvíst að þau
fái öll fyrirgreiðslu hjá atvinnu-'
tryggingarsjóðnum. Frávísun
þaðan þýðir í flestum tilvikum
að búið er að kveða upp
dauðadóm yfir þessum fyrir-
tækjum. Þau séu að réttu
löngu komin á hausinn. Þegar
er búið að leggja til hliðar
ýmsar umsóknir í sjóðnum,
umsóknir frá illa stöddum
fyrirtækjum sem er ekki við-
bjargandi. í þessum bunka
eru sögð vera mörg stór og
þekkt fyrirtæki víða um land,
þar á meðal eitt nafntogað
vestur á fjörðum sem rekið
hefur verið af sömu fjölskyld-
unni í síðustu þrjá ættliði.B
Enga drullu
á kanabíla
Víkurfréttir í Keflavík sögðu
frá því í vikunni að skýring
væri fengin á því hvers vegna
stórir rútubílarfrá hernum fara
í gegnum Keflavík þegar verið
er að selflytja starfsmenn
hersins ofan af Velli út í
Rockwille-ratsjárstöðina og
aftur til baka. Mun styttra er
hins vegar og að öllu eðlilegra
að aka eftir malarvegi sem
liggur beint frá Vellinum út í
stöðina. En starfsmenn í
„þungavinnudeild" hersins
skýra bæjarferðirnar, sem
margir bæjarbúar eru lítt hrifn-
ir af, á þann einfalda hátt, að
þegar rignir sé ekki um annað
að ræða en aka í gegnum bæ-
inn. Bílstjórarnir taki ekki í mál
að keyra í slabbinu á malar-
veginum og þurfa síðan að
þvo rútubílana á eftir.H