Þjóðviljinn - 08.12.1988, Síða 4

„Vegir lands míns eru einkennilegir vegir.“
meta hlutina á kaldrifjaðan og
kerfisbundinn hátt frá sjónarmiði
heildarinnar. Þeir hafa fyrst og
fremst áhuga á fólki sem mann-
eskjum. Þegar maður hittir ís-
lending spyr hann gjarnan sem
svo; Hvað heitirðu, hverra
manna ertu, ertu giftur og hvað
áttu mörg börn og hvað þykir þér
mest gaman að lesa eða að gera
og hvaða álit hefur þú á þessu eða
hinu? Fólkið er forvitið og spur-
ult og vill gjarnan heyra fréttir
utan úr heimi. íslendingar virða
sérkenni einstaklingsins í stað
þess að líta á hann sem númer á
braut lífsins. Þeir gefa sér líka
tíma til að hjakka áfram á sveita-
veginum í stað þess að æða áfram
á hraðbraut. Þeir ferðast frá
manni til manns og bæ til bæjar.
Ég sá strax að sumir sveitabæir
eru mjög nýtískulegir og að þar er
gjarnan fullkominn tæknibúnað-
ur, en vegurinn milli þeirra er
meðsönnu miðaldasniði. Þetta er
eitt af því sem mótað hefur fs-
lendinga, bæði menningarlíf
þeirra og efnahagsmál.
Á skjön
Og þetta er einnig svona í sjáv-
arútveginum, hélt Róbert áfram
eftir stutt hlé vegna pípunnar og
kaffibollans. Hraðfrystihúsið á
Óseyri við Axlarfjörð er kannski
búið nýtískulegasta vélabúnaði
sem völ er á, en samgöngurnar
milli báts og vélasalar eru víða
með svipuðu miðaldasniði og
sveitavegirnir. Ég hef séð það
sem ég hélt að ég ætti ekki eftir að
sjá á minni tækniöld hér í okkar
heimshluta, en það voru menn
sem mokuðu fiskinum með göf-
flum og óku honum síðan á vöru-
bílum heim að frystihúsinu þar
sem honum var sturtað í kös. Því-
næst var honum aftur mokað
uppá nýtískulega færibandið
inni. Þetta hefur efalaust verið
gert til að spara, rétt eins og akst-
urinn og gaflamoksturinn kosti
ekkert. Þetta ber vitni um frum-
stæð viðhorf til vinnu og sam-
gangna.
Þetta er nú orðið breytt, sagði
ég. Mér skilst að nú sé fiski yfir-
leitt landað í kössum.
Já, já, sagði hann. Sumt af
þessu hefur verið að breytast en
það breytist hægt, hefur lítinn
forgang. fslendingar gætu stór-
aukið verðmæti sjávaraflans ef
þeir kynnu betur að fara með
hann og bæru meiri virðingu fyrir
honum. Svo þarf að auglýsa vör-
una. Það er fiskiðnaðurinn sem
sker úr um efnahagslega afkomu
landsmanna, og þessvegna er svo
mikið í húfi að vel sé að málum
staðið þar. Tækifærin til að aug-
lýsa íslenskan fisk og fiskiðnað
eru næstum takmarkalaus. Mér
dettur í hug mynd af gömlum
fiskimanni með hin fallegu
Austfjarðafjöll í baksýn, eða
Vatnajökulinn og texta undir
sem gæti verið eitthvað á þessa
leið: Til þess að útvega yður besta
fisk í heimi, fisk sem veiddur er á
fornfrægum og ómenguðum mið-
um, hefur þessi maður aflað sér
meiri vitneskju um fisk og fisk-
veiðar en nokkur annar. Hugs-
aðu þér hve mikið stutt sjón-
varpsauglýsing gæti selt. Svo
mætti sýna síldarbáta, stúlkur að
vinna í flökunarsal og bregða upp
margvíslegum svipmyndum. Inn
á milli mætti skjóta ýmsum tölu-
legum upplýsingum. En þið gerið
ekkert af þessu, því leiðin milli
sellófanumbúðanna og væntan-
legs kaupanda er með miðalda-
sniði.
Róbert fór aðra ferð eftir
meira kaffi. Ég hafði hlustað þol-
inmóður á fyrirlestur hans og lagt
fátt til mála, komst reyndar lítið
að. Þegar hann kom nú í þriðja
sinn með kaffikönnuna fulla
spurði ég mest af rælni hvað hon-
um fyndist um iðnaðinn.
Lýðræðisöfgar í
launakerfinu
Þið hafið nú ekki byggt mjög
mikið á iðnaði, sagði hann. Þar til
nú að stóriðjan hefur borist hing-
að og helst í formi virkjunarfram-
kvæmda. Þar hafið þið fallið í
sömu gryfjuna og flestir aðrir að
láta hina stóru féfletta ykkur, en
svo ég haldi áfram með frystihús-
in sem eru ykkar helsti iðnaður,
þá blasir eitt við ókunnugum.
Geri maður úrtak af verkafólk-
inu, sem um leið er úrtak af
æviskeiði starfsfólksins, skera
tveir hópar sig úr. Það eru gamlir
menn og ungar stúlkur. Gömlu
mennirnir annast fyrst og fremst
erfiðisvinnuna en stúlkurnar
setja fiskinn í umbúðirnar. Og
það kemur í ljós að gömlu menn-
irnir fá sama kaup og allir aðrir
verkamenn sem náð hafa sextán
ára aldri. Ekki er gerður neinn
greinarmunur á aldri, starfstíma í
verksmiðjunni og reynslu annars-
vegar og kauptöxtum hinsvegar.
Fimm barna faðir sem unnið hef-
ur í sama frystihúsinu í tuttugu ár
fær svipuð laun og átján ára
strákur sem unnið hefur í húsinu
nokkrar vikur. Það er fráleitur
launastigi sem tekur svona lítið
tillit til reynslu og starfsaldurs.
Þetta er öfgafullt lýðræði. Svo er
bónusinn hjá stúlkunum sérstakt
mál, en honum sýnist mér helst
hafa verið komið á til þess að
reka þær miskunnarlaust áfram
án tillits til vörugæða. Launamál-
in á íslandi eiga engan sinn líka.
Líklega eru samgönguvandræðin
svona mikil milli starfsfólksins og
atvinnurekendanna.
Húseignatrú
Húsnæðismálin? spurði ég.
Húsnæðismálin á Islandi, sagði
hann, eða hrópaði fremur en tal-
aði. Ef samgönguleysið er nokk-
ursstaðar algert, þá er það þar.
Það er hver að byggja sinn sveita-
bæ. Hér er algengast að eitt eða
tvö gamalmenni búi í þrjú hundr-
uð fermetra einbýlishúsum eða
stærri, meðan barnafjölskyldur
hírast í loftlausum tveggja her-
bergja kjallaraíbúðum, og borga
okurleigu. Nei, ég treysti mér
ekki til að ræða íslensk húsnæð-
ismál. Þau eru fyrir utan svið
mannlegrar skynsemi. Mér sýnist
að þjóðin hafi verið pínd til að
játa húseignatrú, hvaða guð
skyldi ríkja þar yfir?
Það er ef til vill eitt af þjóðar-
einkennunum, sagði ég.
Þjóðareinkennin, sagði hann
og blés frá sér stórum reykhring-
jum. Eitt aðdáunarverðasta ein-
kenni íslendinga er hæfileikinn til
að mynda sér skoðanir, verja þær
fram í rauðan dauðann um leið og
skoðanir annarra eru vefengdar.
Afleiðing þessa er óvenju breitt
stjórnmálasvið í svona litlu
samfélagi. Og stjórnmálaum-
ræður á íslandi eru óvenju frjáls-
legar, t.d. getur gallharður
kommúnisti rifist við erkiíhalds-
mann hvar sem er og án þess að
nokkuð gerist. Mér sýnist svip-
uðu máli gegna um listir og bók-
menntir, hver og ein segir þar
sína skoðun. Og ræðumaðurinn
getur allt eins verið bóndi eða
fiskimaður eins og lærður
menntamaður eða kaffihúsa-
grúskari. Ég held að fæstir
Islendingar geri sér ljóst hve tóm-
um augum bandarískur bóndi
eða franskur fiskimaður myndi
stara á þá væru þeir spurðir um
álit sitt á mönnum eins og Picasso
eða Hemingway. Þeir hefðu
aldrei heyrt slíkra manna getið.
stæði sínu. Ég hef oft undrast hve
margar skoðanir á því sama geta
rúmast meðal ekki stærri þjóðar.
Þetta er lífsmark sem þið eigið að
halda áfram að rækta á öðrum
sviðum. Þarna er samgangur sem
víða vantar hjá ykkur.
Vitaskuld geta deilur gengið út
í öfgar og öfgar geta leitt til þess
að aðeins sé deilt en lítið aðhafst.
Sundurlyndið í íslenskum
stjórnmálum sýnist mér þannig
hafa leitt til athafnaleysis á ýms-
um sviðum. í slíkum deilum vitna
menn gjarnan í Egil Skallagríms-
son jafnt sem einangraðan bónda
uppi í dal og stundum verður hit-
inn svo mikill útaf einhverju smá-
máli að umræður um raunveru-
legar lausnir komast ekki að. Þá
birtast helst skoðanir eins á skoð-
unum annars. Þetta getur endað
með því að menn hafi einungis
skoðun hver á öðrum og málefnið
gleymist.
Að varðveita
arfinn
Róbert leit á úrið sitt og kímdi.
Ég er að verða mælskur eins og
íslenskur stjórnmálaþrasari,
sagði hann. Mér hefur liðið
hreint dásamlega á íslandi þessi
ár og áreiðanlega mest vegna
þess að ég fór að velta þessu öllu
fyrir mér. Svo er þetta stórbrotna
landslag, það gerir líka samgöng-
urnar erfiðar. Ætli samgöngu-
leysið á íslandi eigi ekki einhverj-
ar rætur í landslaginu. Þá er ég að
tala um samgönguleysið í
efnahags- og atvinnulífinu. ís-
land er smitandi, þótt hér séu
ekki hlýjar strendur, vinalegar
krár eða lúxushótel á heimsmæli-
kvarða. Hér má þó fá góðan mat
eins og steikt lambakjöt og skyr.
Og þetta indæla fólk úti á lands-
byggðinni, hjá gráhærðum sjó-
mönnum og veðurbitnum bænd-
um er að finna djúpa þekkingu á
margvíslegu efni, þótt hún sé oft-
ast á engan hátt hagnýt. Þetta
fólk sleppir ekki fjársjóðum sín-
um, þótt þeir komi því aldrei að
neinu gangi, enda eru sjóðirnir
dýru verði keyptir og gleymast
aldrei. Þetta eru þeir fjársjóðir
sem Jónas Hallgrímsson mótaði í
ljóð og Kjarval í myndir. Eigi ís-
lendingar einhverntíma eftir að
glata þessum fjársjóðum, þá hafa
þeir misst aleigu sína. Það verður
hver íslendingur að vita. Það var
dæmigert þegar íslenskur rithöf-
undur tók við nóbelsverðlaunum
fyrir allmörgum árum, þá ávarp-
IMISSAIM
Kraftmikin smábíll
með ótrúlegt rvmi
• I000cc4rastrokka
vél.
• Beinskiptur4ra -
5 gíra.
» Framhjóladrifinn
að sjálfsögðu.
i Eyðslugrannur með
afbrigðum.
• 3ja ára ábyrgð.
Betri smábíll finnst
varla. Greiðslukjör við
allra hcefi. -25% útb.
eflirstöðvar á2 1/2 ári.
Skoðanaskipti
og sjálfstæði
Frelsið til að skiptast á skoðun-
um er einhver dýrmætasta eign
íslendinga og tengiliður sem ekki
má rofna ef þjóðin vill halda sjálf-
aði hann ömmu sína. Hún var sú
sem hafði varðveitt arfinn. Og
munið mig um eitt í allri ringul-
reiðinni og samgöngutregðunni:
Sá sem dansar poppdans í dag er
öldungur morgundagsins. Vertu
sæll ég þakka þér fyrir að hlusta.
Jón frá Pálmholti.
Öl, vín, brenndir drykkir
og vínblöndur
Eftir Hinrik Guðmundsson
verkfrœðing
Fróðleg, áreiðanleg og sjálfsögð handbók fyrir alla, sem
vilja umgangast áfenga drykki eins og siðmenntaðir menn.
í bókinni er rakin saga áfengra drykkja frá öndverðu og
m. a. saga elztu ölgerðar í veröldinni, sem hefur starfað óslitið
frá árinu 1040.
Bókin er skreytt með fjölda litmynda og þar er að finna
mikinn fjölda uppskrifta og leiðbeininga um framleiðslu og
neyzlu áfengra drykkja, þar sem hófstillingin sýnir menningar-
brag Evrópumannsins.
Kjörin bók fyrir unga sem aldna.
Verð: 3.750 kr. með söluskatti.
Hinrik Guðmundsson, sími 34026