Þjóðviljinn - 08.12.1988, Síða 6

Sukkandi á líu g
spvHhjólaslór
Frásögn úr nýútkominni bók Sigurðar Á. Friðþjófssonar
íslenskir utangarðsunglingar - vitnisburður úr samtímanum
„ Það var óttalegt rugl á okk-
ur. Við helltum okkur fulla og
skelltum okkur svo á böll í
stólunum," segir einn við-
mælenda Sigurðar Á. Frið-
þjófssonar í bók hans, ís-
lenskir utangarðsunglingar -
vitnisburður úr samtímanum,
og hafði sá orðið fyrir þeirri
ógæfu að lenda í alvarlegu
bílslysi, svo alvarlegu að hann
lamaðist frá brjósti og niður.
í bókinni lýsir viðmæland-
inn - 17 ára strákur - við-
brögðum sínum við slysinu og
áhrifunum sem það hafði á
samskiptin við vini og vanda-
menn, og er viðtalið eitt
margra þar sem unglingar
rekja utangarðssögu sína.
Bókin er þó ekki eingöngu við-
talsbók við unglinga heldur er
einnig um að ræða úttekt á
stöðu þeirra og því rætt við
lækna, félagsráðgjafa, sál-
fræðinga og fleira fólk sem
það mál er skylt, en eins og
höfundur segir í bókarlok:
„Unglingarnir svífa í ákveðnu
tómarúmi. Þeir eru neytendur
en ekki skapendur í samfé-
laginu. Það á jafnt við í skóla
sem á heimilinu. Þeirra hlut-
verk er að taka við en ekki að
gefa frá sér.“
Hér á eftir er gripið niður í
frásögn „fatlafólsins" þar sem
hann greinir frá hvernig gekk
að fóta sig í tilverunni eftir
slysið, og hvernig stundum
vildi halla undan fæti á þeirri
vegferð. -HS
„Það var óttalegt rugl á okkur.
Við helitum okkur fulla og
skelltum okkur svo á böll í stólun-
um. Yfirleitt keyrði löggan okkur
á böllin, en við vorum aleinir á
fylliríinu. Fólk tók okkur oftast
mjög vel. Ég hafði ekkert gott af
þessu, hvorki líkamlega né and-
lega. Ég var ekki búinn að ná
fullu jafnvægi og blóðrásin var
óregluleg. Eg þekkti alls ekki
sjálfan mig, vissi ekki hvað ég gat
og hvað ég gat ekki. Samt lét ég
mig hafa það. Á þessum tíma
hefði ég ekki treyst mér til þess að
fara edrú á böll.
Áður en ég lamaðist hafði ég
átt í ástarævintýrum, einsog
gengur og gerist hjá unglingum.
Þótt ég væri lamaður var kyn-
hvötin óskert. Ég hélt því upp-
teknum hætti og reyndi við stelp-
urnar þótt ég væri bundinn við
hjólastól. Stelpurnar tóku því yf-
irleitt vel. Þetta var ekkert vand-
ræðamál, bara einsog gengur og
gerist. Samt held ég að ég hafi
byrjað að reyna við stelpur alltof
fljótt eftir slysið. Ég var hvorki
andlega né líkamlega undir það
búinn.
Ég var óheppinn með fyrstu
stelpuna sem ég lenti með í rúm-
inu. Hún var hrein mey. Þetta
gekk heldur brösuglega hjá okk-
ur og mér fannst það vera mér að
kenna. Næst var ég því með konu
sem var bæði eldri og reyndari en
ég. Hún var 27 ára, og sú
lífsreynsla var mjög spennandi og
jók sjálfstraustið. Við vorum
saman nokkrum sinnum en svo
flutti hún til útlanda."
Kjartan fór heim til foreldra
sinna þegar hann útskrifaðist af
Grensásdeildinni. Hann segir að
það hafi verið afar erfitt.
„Mér fannst ég ekki lengur
eiga heima í þessu þjóðfélagi. Ég
var mjög einmana og hékk mest
inni í herberginu mínu. Það var
alltaf svo mikið tilstand ef ég ætl-
aði að gera eitthvað. Mér fannst
ástand mitt vonlaust og ég hélt að
lífið yrði allt svona. Ég var mjög
ósáttur við það. Ég vissi alls ekki
hvað ég gat og hvað ég gat ekki.
Ég er veiðimaður í mér og notaði
áður hvert tækifæri til þess að
fara í stangaveiði eða á skyttirí.
Ég hef alltaf verið mikið fyrir
spennu og hraða og er mikið nátt-
úrubarn. Ég var eiginlega hættur
að gera ráð fyrir að ég ætti nokk-
urntíma eftir að fá tækifæri til
þess að fara aftur út í náttúruna í
veiðitúra eða á skyttirí og var að
hugsa um að selja græjurnar,
bæði stangirnar og riffilinn. Sem
betur fer gerði ég það ekki.
Ég átti eiginlega enga vini
nema strákana af Grensásnum.
Við fórum saman á böll um helg-
ar og hittumst á skemmtistöðum.
Mömmu var stundum mjög illa
við það en ég hlustaði ekki á
hana. Stundum var hávaðarifrildi
út af því. Gömlu vinirnir höfðu
ekkert samband við mig eftir að
ég kom heim. Eitt sinn hringdi
gamall vinur minn. Mamma fór í
símann. Ég heyrði að hún kvart-
aði undan því að hann kæmi
aldrei í heimsókn. Hann sagði
henni hreint út að við ættum ekk-
ert sameiginlegt lengur. Þá fór
mamma að rífast við hann og ég
rúllaði mér til hennar og hund-
skammaði hana fyrir að vera að
skipta sér af mínum málum. Síð-
an tók ég tólið og spjallaði við
strákinn. Eftir það heyrði ég ekki
í honum í mörg ár.“
Andrúmsloftið á heimilinu
versnaði stöðugt. Kjartan var far-
inn að detta í það um hverja
helgi. Stundum fór hann á ball
með vinum sínum, en þess á milli
drakk hann einn heima. Móður
hans líkaði það mjög illa, en
Kjartan Iét það sem vind um eyru
þjóta.
„Þetta byrjaði með helgarfyll-
iríum. Ég var mjög þvingaður á
þessu tímabili og átti erfitt með
að tala við fólk. Mér fannst fólk
aldrei skilja mig. Ég var líka
feiminn og drakk í mig kjark og
til þess að fá útrás fyrir spennuna.
Eftir á að hyggj a hugsa ég að ég sé
fæddur alki og ég er sannfærður
um að ég hefði þurft að fara í
meðferð þótt ég hefði ekki lam-
ast. Líkast til hefur lömunin þó
flýtt þróuninni. Brekkan niður
var mjög brött og ég hrapaði
mjög hratt.“
Kjartan kynntist einstæðri
móður með tvö börn og þau fóru
að búa saman í íbúð sem vinur
hans átti, á meðan eigandinn
dvaldi á Hornafirði. Þau bjuggu
saman í hálft ár en Kjartan segir
að sér hafi fundist sambúðin erf-
ið. „Það var alltaf einhver spenna
á milli okkar. Við skildum ekki
hvort annað.“ Þegar vinurinn
kom aftur í bæinn misstu þau
íbúðina og hurfu hvort í sína átt-
ina. Kjartan fór heim til foreldra
sinna.
Einusinni þegar mikið hafði
gengið á í samskiptum Kjartans
við foreldra sína hafði mamma
hans samband við félagsráðgjafa,
sem kom heim til þeirra og ræddi
við þau. Hann ráðlagði Kjartani
að útvega sér íbúð og flytja að
heiman. Skömmu seinna var
honum úthlutað íbúð í Hátúni.
„Ég hræddist alls ekki tilhugs-
unina um að fara að búa einn.
Þvert á móti var það mér mikils
virði að fá eigin íbúð og sjálfs-
traustið jókst mikið við það.
Áður hafði líf mitt verið alveg
innantómt en nú fór ég smám
saman að skynja að ég gat gert
ýmislegt þrátt fyrir fötlun mína.
Ég tók fram veiðistöngina og
hreinsaði byssuna. Áður en
sumarið var liðið hafði ég landað
nokkrum vænum silungum og
skotið mína fyrstu gæs.
Oftast er einhver með mér þeg-
ar ég fer á veiðar en stundum
kemur það fyrir að ég skrepp
einn. Það kann að hljóma ótrú-
lega að maður í hjólastól sé á
gæsaskyttiríi, en ég á hermann-
atjald sem ég breiði yfir mig og
þannig sit ég fyrir gæsinni. Ég
stundaði líka lyftingar og náði
allgóðum árangri.
Skömmu áður en ég flutti í
Hátúnið kynntist ég Dísu, öðru
nafni Diazepam, sem er róandi
lyf. Ég fékk þessar pillur fyrst hjá
vinum mínum af Grensásnum.
Þeir höfðu fengið þær við
spasma, eða ósjálfráðum taugak-
ippum í fótunum. Pillurnar höfðu
slakandi áhrif á vöðvana. Mér
fannst gott að taka þær til þess að
slaka á vöðvunum, en ég fékk
stundum svona taugakippi.
Seinna komst ég að því að það var
mjög gott að taka þessar pillur
þegar ég var timbraður.
Þetta er hálfgerður vítahring-
ur. Maður tekur pillur við spasm-
anum og þær hafa góð áhrif en
smám saman venst líkaminn lyf-
inu og þá verður að auka
skammtinn. Ég byrjaði á því að
taka tvö og hálft milligramm á
dag, en ég get ekki svarað því
hversu stór skammturinn var orð-
inn að lokum; en hann var hrika-
lega stór. Samt áttaði ég mig
aldrei á því að ég væri háður lyfj-
unum.
Eftir að ég byrjaði að taka díaz-
epam hrapaði ég. Ég byrjaði ró-
lega á pillunum og drakk tiltölu-
lega lítið, en eftir því sem lyfja-
skammturinn jókst fór ég að
drekka mun stífar. Drykkjan
stóð stundum í heilan sólarhring
ogjafnvel lengur. Svorétti égmig
af með dísu. Eg var líka farinn að
drekka helvíti illa. Ég byrjaði
kannski um kvöldmat á föstu-
degi, skrapp á ball, síðan í partí
og hætti ekki fyrr en á hádegi á.
laugardegi. Þetta fór illa með mig
andlega og líkamlega og á einu
ári brotnaði ég gjörsamlega nið-
ur.
Mælirinn var fullur þegar ég
var farinn að vakna upp í Hverfis-
steini hvað eftir annað. Einusinni
var mér þó stungið inn að ástæðu-
lausu. Ég hafði verið á balli en
var ekkert drukkinn að ráði.
Löggan keyrði mig heim. Við úti-
dyrnar uppgötvaði ég að ég hafði
gleymt lyklunum. Það bjó stelpa
hjá mér um þessar mundir og ég
vonaðist til þess að hún vaknaði
við dyrabjölluna, en hún rumsk-
aði ekki. Þá bað ég lögregluna að
hringja annarri bjöllu, en þarsem
það var orðið mjög áliðið vildu
þeir ekki gera það, og fóru með
mig niður á stöð. Þar sat snarrugl-
aður varðstjóri. Hann froðufelldi
af reiði. Sjálfsagt hef ég eitthvað
verið að rífa kjaft við hann. Ég
bað hann að hringja heim og gaf
honum upp símanúmerið. Hann
hringdi í vitlaust númer og vakti
upp einhvern heiðvirðan borgara
úti í bæ. Varðstjórinn trompaðist
og hélt því fram að ég hefði vilj-
andi logið að honum vitlausu sím-
anúmeri. Það skipti engum
togum, mér var stungið inn og
þar var ég látinn dúsa um nóttina.
Eitt sinn var ég tekinn með
hassmola á mér. Sjálfur hef ég
aldrei verið mikið fyrir hass en
hvernig sem á því stóð þá átti ég
hálft gramm í dísuglasinu mínu.
Ég var á fylliríi heima með kunn-
ingja mínum. Við vorum að
drekka brugg og urðum helvíti
ölvaðir. Það endaði með því að
vinurinn dó. Þá tók ég brugg-
brúsa og fór út á hjólastólnum.
Löggan hirti mig, þar sem ég var
einn að þvælast úti á götu í stóln-
um með hálftóman brúsa, og
keyrði mig heim. Þegar ég kom
heim stakk ég dísuglasinu í vas-
ann og fór aftur út. Þá tóku þeir
mig og fóru með mig í steininn.
Þar fundu þeir hassið.
Það var gerð húsleit hjá mér en
auðvitað fundu þeir ekki neitt
ólöglegt dóp því ég hafði bara
eignast þennan mola af rælni og
hafði átt hann lengi án þess að
snerta hann. Þetta var samt nóg
til þess að ég lenti á sakaskrá fyrir
hassreykingar.
Mér var farið að líða helvíti illa
'og ég reyndi að hætta að drekka.
Ég hætti samt ekki á lyfjunum og
fljótlega lenti ég aftur í sama far-
inu. Andleg líðan mín var skelfi-
leg og ég var hrikalega einmana.
Þetta endaði með því að það
gerðist eitthvað innra með mér
og ég hringdi í SÁÁ.“
Kjartan fór í viðtal hjá SÁÁ og
þar var hann m.a. spurður um
lyfjanotkunina. Hann segist hafa
lýst henni eftir bestu vitund en í
raun hafi hann sagt þeim hversu
mikið hann notaði af lyfjum árinu
áður. Hann segist ekki hafa gert
sér neina grein fyrir því hversu
mikið hann þurfti af pillum þegar
hér var komið sögu. Éftir viðtalið
þurfti hann að bíða í nokkra daga
áður en pláss losnaði á Vogi.
Hann var óþreyjufullur og vildi
byrja afvötnunina sjálfur og
hætta samstundis að taka díazep-
amið en honum var ráðlagt að
gera það ekki, þar sem það gæti
verið hættulegt. Þegar hann var
lagður inn á Vog var byrjað að
losa hann undan áhrifum lyfj-
anna með því að gefa honum lí-
brium.
„Ég vildi drífa þetta af á einu
bretti og sleppti því stundum að
taka líbriumtöflurnar. Hjartslátt-
urinn rauk þá upp úr öllu valdi og